Almandyn
 Granaty almandynowe | |
| Właściwości chemiczne i fizyczne | |
| Skład chemiczny | |
|---|---|
| Twardość w skali Mohsa |
6,5–7,5[1] |
| Przełam | |
| Łupliwość | |
| Pokrój kryształu |
dwunastościenny rombowy, dwudziestoczterościenny deltoidowy[1][2], masywny, trapezoidalny[4] |
| Układ krystalograficzny |
regularny[1] |
| Właściwości mechaniczne | |
| Gęstość | |
| Właściwości optyczne | |
| Barwa |
intensywnie czerwona, fioletowoczerwona, brązowoczarna, czerwonobrunatna[1], różowa, brunatna[6], brązowoczerwona, brązowa[5][2] |
| Rysa | |
| Połysk | |
| Współczynnik załamania |
1,770–1,820[4] |
| Inne |
dyspersja (optyka): 0,027[4] |
| Dodatkowe dane | |
| Klasyfikacja Strunza |
9.AD.25[3] |
Almandyn – minerał z grupy granatu[7], z gromady krzemianów. Należy do grupy minerałów pospolitych, szeroko rozpowszechnionych.
Nazwa pochodzi od Alabanda, starożytnego miasta w Turcji, skąd został po raz pierwszy opisany i gdzie szlifowano najpiękniejsze okazy tych kamieni[7][2][8].
Właściwości
[edytuj | edytuj kod]- Inkluzja - stanowią ją różne minerały, szczególnie:
- kryształy cyrkonu, dające efekt aureoli dzięki obecności pierwiastków radioaktywnych;
- igły rutylu;
- kryształy hornblendy;
- igły augitu i hornblendy układające się równolegle do krawędzi ścian kryształu;
- apatyt, ilmenit, spinel, monacyt, biotyt i kwarc, a także włókniste lub igiełkowe inkluzje piroksenu, rutylu i amfiboli dające efekt migotania, a w oszlifowanych kaboszonach czteroramienną gwiazdę[8].
Krystalizuje w układzie regularnym[3]. Tworzy dobrze wykształcone, izometryczne kryształy o pokroju dwunastościanu rombowego i dwudziestoczterościanu deltoidowego[2][8], bardzo rzadko ośmiościanu[1]. Występuje w skupieniach ziarnistych i zbitych[1]. Zazwyczaj występuje jako minerał wrosły lub narosły[1]. Czasami wykazuje niewyraźną, jednokierunkową oddzielność[8]. Jest kruchy, przezroczysty do nieprzezroczystego[2], tworzy kryształy mieszane z piropem – zwane rodolitem. Niektóre kryształy wykazują asteryzm w postaci czteroramiennej gwiazdy[8]. Kryształy obrabiane fasetkowo mają diamentowy połysk, natomiast kaboszonowo odznaczają się jedwabistym połyskiem[8]. Czerwone okazy nazywane są karbunkułami[8]. Za czerwoną barwę odpowiadają jony żelaza[4] .
Występowanie
[edytuj | edytuj kod]Stanowi składnik skał powstałych wskutek średniego metamorfizmu regionalnego[6] (łupki mikowe, migmatyty, paragnejsy)[8]. Buduje eklogity. Występuje w strefach kontaktowych intruzji granitowych zwłaszcza w hornfelsach. Spotykany w ryolitach, łupkach łyszczykowych, amfibolach, gnejsach, granulitach[6], dacytach, andezytach[1][8]. Rzadko spotykany w pegmatytach[1] i granitach[6][2][8]. także w skałach okruchowych (piaskach i żwirach)[1][2][8][3]. Towarzyszą mu staurolit, łyszczyki, chloryty, kwarc, biotyt, hornblenda, albit, mikroklin, kyanit, szerlit, beryl oraz skalenie[1][2][3].
Miejsce występowania
[edytuj | edytuj kod]Na świecie
- najpiękniejsze okazy znajduje się w Indiach (Dżajpur, Radżasthan, Hajdarabat) - materiał jubilerski dający efekt asteryzmu;
- Cejlonie - kryształy o znacznych rozmiarach i pięknej barwie[8];
- Brazylia - Minas Gerais, Rio Grande do Sul, Bahia[5][8];
- USA - Idaho, Nowy Jork, wyspa Wrangla, Alaska[8][3];
- Afganistan[5][3];
- Madagaskar[8][3];
- Zambia[8];
- Zimbabwe[8];
- Meksyk[8];
- Tanzania[8];
- Australia[6][3];
- Norwegia[6];
- Szwecja[5];
- Rosja (Ural)[5];
- Niemcy (Górny Palatynat)[5];
- Austria (Tyrol)[6][5][3];
- Czechy[8][3];
- Finlandia[8];
- Mongolia[8];
- Birma[4] [3];
W Polsce
Występuje w gnejsach k. Strzelina; w amfibolach i pegmatytach Gór Sowich, łupki mikowe w Masywie Śnieżnika i Górach Złotych, na Pogórzu Izerskim (Krobica), w Karpaczu (Karkonosze), Piławie Górnej, Bielawie, Kletnie, Strzegomiu, Górach Opawskich, Górach Izerskich, Tatrach (łupki krystaliczne), aluwiach dolnośląskich i bałtyckich piaskach plażowych[6][5][2][8].
Zastosowanie
[edytuj | edytuj kod]- jako materiał ścierny (papier, płótno ścierne)[2];
- do wytwarzania narzędzi skrawających, szlifierskich, wierteł;
- ma znaczenie naukowe – wskaźnik metamorfizmu;
- poszukiwany przez kolekcjonerów[8];
- szeroko stosowany w jubilerstwie do wyrobu biżuterii i ozdób (pierścionków, broszek, wisiorków)[1] - najbardziej poszukiwane są kamienie wykazujące efekt asteryzmu (gwiazdy)[8].
- obrabiane fasetkowo, rzadziej kaboszonowo[1].
- zwykle nadaje się im szlif schodkowy, mieszany, rzadziej - brylantowy[8].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]granat, andradyt, pirop, grossular, uwarowit, spessartyn
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t Rupert Hochleitner, Minerały, kamienie szlachetne, skały, Multico Oficyna Wydawnicza, 15 kwietnia 2022, s. 326, ISBN 978-83-7073-816-7.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q Minerały i skały Polski, Multico Oficyna Wydawnicza, 2023, s. 192, ISBN 978-83-7073-816-7.
- ↑ a b c d e f g h i j k l Almandine, [w:] Mindat.org [online], Hudson Institute of Mineralogy [dostęp 2025-06-21] (ang.).
- ↑ a b c d e Almandine [online], Gemdat [dostęp 2025-06-21].
- ↑ a b c d e f g h i Walter Schumann, Minerały świata, Alma-Press, 2003, s. 130, ISBN 978-83-7020-313-9.
- ↑ a b c d e f g h Jan Parafiniuk, Atlas Minerałów, Multico Oficyna Wydawnicza, 2019, s. 206, ISBN 978-83-7073-845-7.
- ↑ a b Almandyn, [w:] Bania Zbigniew, Jędryczko Małgorzata, Sztuka świata. T. 17, Słownik terminów : A -K, Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 2013, s. 23, ISBN 978-83-213-4726-4, OCLC 829853214 [dostęp 2021-01-26].
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z Jerzy Żaba, Ilustrowana encyklopedia skał i minerałów, Wydawnictwa Videograf SA, 2024, s. 24-25, ISBN 978-83-8293-231-7.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Kazimierz Maślankiewicz: Kamienie szlachetne. Wyd. 3 popr. i uzup. Warszawa: Wydawnictwo Geologiczne, 1982.
- Michał Sachanbiński: Vademecum zbieracza kamieni szlachetnych i ozdobnych. Warszawa: Wydawnictwo Geologiczne, 1984. ISBN 83-220-0199-1.