Archelaos I Macedoński

Archelaos I Macedoński

Król Macedonii
Okres	od 413 p.n.e. do 399 p.n.e.
Poprzednik	Perdikkas II
Następca	Krateros
Dane biograficzne
Dynastia	Argeadzi
Data urodzenia	przed 432 p.n.e.
Data śmierci	399 p.n.e.
Ojciec	Perdikkas II
Dzieci	Córka z NN¹ Córka z NN² Argajos z NN² Pauzaniasz z NN² Orestes z Kleopatrą

Archelaos I, gr. Άρχέλαος Α (ur. przed 432 p.n.e., zm. 399 p.n.e.) – król Macedonii z rodu Argeadów. Panowanie Archelaosa odznaczało się wzrostem zamożności i siły militarnej państwa. Zapamiętany został przez potomnych jako reformator i mecenas sztuki.

Objęcie władzy

Archelaos był wielokrotnie oskarżany przez antycznych pisarzy o bezwzględność w dążeniu do władzy. (Platon oskarżał go o zamordowanie wuja, Alketasa). W oskarżeniach tych może kryć się ziarno prawdy, gdyż w przekazie Kurcjusza Rufusa tuż po objęciu tronu władca nakazał stracić, pod zarzutem zdrady, swego wuja i jego synów. Według tego świadectwa egzekucja miała wpisywać się w ogólną akcję umacniania władzy, jaką Archelaos przeprowadził tuż po objęciu tronu. Dla pozyskania militarnego wsparcia władca wydał jedną ze swych córek za wnuka Menelaosa, Filipa.

Panowanie Archelaosa

Porażka ateńskiej ekspedycji na Sycylię zmusiła Ateny do zmiany polityki wobec Macedonii. W 410 p.n.e., w zamian za dostarczenie drewna na rozbudowę ateńskiej floty, Archelaos uzyskał wsparcie ateńskich okrętów podczas oblężenia i zdobycia Pydny. Mieszkańców miasta przesiedlono w miejsce oddalone od wybrzeża, nie obsadzając jednak samego miasta macedońską załogą, królowi nie zależało bowiem na porcie, a jedynie na tym, by nikt z jego wrogów z tego portu nie korzystał. W dalszym ciągu utrzymywały się dobre stosunki z Atenami. Ateńczykom pozwalano nabywać macedońskie drewno, metale i inne produkty, a także budować na macedońskim wybrzeżu kadłuby okrętów. Wdzięczni Ateńczycy w 407/406 p.n.e. wpisali króla i jego synów na oficjalną listę proxenoi i euergetai (dobroczyńców) Aten. Za panowania Archelaosa nastąpił wzrost zamożności królestwa. Być może pod jego władzę dostały się kopalnie w Bisaltii. Z okresu jego panowania pochodzą monety bite według stopy perskiej, a także monety o mniejszym nominale służące do handlu z Atenami.

Reformy

Ciągłą troską Archelaosa było podwyższanie obronności państwa. Dla ochrony przed najazdami z północy król założył osadę i twierdzę po pajońskiej stronie Żelaznej Bramy. Na czasy panowania Archelaosa przypada także budowa wielu innych twierdz na obszarze Macedonii oraz umacnianie już istniejących miast. Archelaos dbał o dozbrajanie armii; być może dołączał do swych oddziałów hoplitów - macedończyków szkolonych na wzór grecki, rekrutowanych z greckich, a leżących na terenie jego królestwa polis — miast-państw. (Pogląd ten jest rewidowany przez historyków). Dla zwiększenia mobilności armii, Archelaos stworzył sieć dróg prowadzących przez jego królestwo. Z panowaniem króla wiązane jest przeniesienie stolicy Macedonii z Ajgaj do Pelli. Choć nowa stolica nie posiadał takich walorów obronnych jak Ajgaj i leżała w okolicy o gorszym klimacie, to dzięki bliskości rzeki Ludias i dostępowi do morza, zapewniała królowi dochody z pośrednictwa w eksporcie macedońskich produktów.

Polityka zagraniczna i wojny

Około roku 400 p.n.e. Archelaos interweniował w Tesalii, gdzie wspomógł arystokratyczny ród Aleuadów. Dzięki temu uzyskał kontrolę nad leżącą między obu krajami Perrajbię, otrzymał także obywatelstwo Larissy. W tym czasie, mimo wzrostu znaczenia Macedonii i jej siły, Archelaos toczył wojnę z dwoma małymi królestwami Górnej Macedonii - Linkos i Elimeją. Przez długi czas przewagę utrzymywało Linkos. Gdy jednak Archelaos porozumiał się z władcą Elimei i dał mu za żonę swą córkę, układ sił uległ zmianie.

Archelaos jako mecenas greckiej sztuki

Archelaos patronował greckiej kulturze i propagował ją na swoim dworze, w Dion organizował zawody sportowe na wzór tych w Olimpii. Freski w jego pałacu malował wybitny grecki malarz Zeuksis z Heraklei. Eurypides został królewskim hetajrem - członkiem elitarnego oddziału jazdy rekrutującego się z arystokracji, wystawił także w teatrze w Pelli swoją sztukę zatytułowaną Archelaos, a być może także Bachantki. Gościem macedońskiego dworu był również Agaton, autor poezji epickiej Chojnikos oraz słynny muzyk Timoteos z Miletu.

Śmierć

Archelaos padł ofiarą morderstwa w roku 399 p.n.e. Zabójcami okazali się Krateros, Hellanokrates z Larissy i Dekamnichos. Dwóch z nich należało do grona chłopców królewskich, jeden natomiast był już absolwentem szkoły chłopców królewskich. Zabójcy kierowali się motywami osobistymi, gdyż każdy z nich został znieważony przez Archelaosa. Po morderstwie władzę przez krótki czas sprawował jeden z zabójców, Krateros. Wraz ze śmiercią Archelaosa rozpoczyna się długi okres słabości Macedonii, naznaczony walką o tron między różnymi członkami dynastii oraz obcymi interwencjami. Po śmierci Archelaosa ustanowiono jego pośmiertny kult.

Bibliografia

• Nicholas Geoffrey Lemprière Hammond: Starożytna Macedonia: początki, instytucje, dzieje. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1999, s. 68-98. ISBN 83-06-02691-8.
• Nicholas Geoffrey Lemprière Hammond: Geniusz Aleksandra Wielkiego. Warszawa: Axis, 2000, s. 42. ISBN 83-912572-1-5.
• Krzysztof Nowotka: Aleksander Wielki. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2007, s. 35-36. ISBN 83-229-2618-9.
• Arystoteles Polityka
• Kwintus Kurcjusz Rufus Historia Aleksandra Wielkiego VI 11, 26
• Platon Dialogi (Gorgiasz)
• Tukidydes Wojna peloponeska

Zobacz też

• Argeadzi