Barnim I
Barnim I Dobry (ur. zap. ok. 1210, zm. 13 lub 14 listopada 1278 w Dąbiu[1]) – książę szczeciński i pomorski, z dynastii Gryfitów. Syn Bogusława II i Mirosławy, córki księcia/namiestnika gdańskiego Mściwoja I i Swinisławy[2].
Lata panowania
Samodzielne rządy, po osiągnięciu wieku sprawnego rozpoczął w 1227. Fakt ten poświadcza wystawiony dokument, z jego własną pieczęcią[3]. Władał Księstwem Szczecińskim, w czasie, kiedy jego kuzyn Warcisław III zarządzał Księstwem Dymińskim wydzielonym w 1211. Barnim I zrzucił z Pomorza nadodrzańskiego zwierzchność duńską i przeniósł swój dwór w 1235, z Uznamia do Szczecina (republiki miejskiej)[3], dalej – na skutek skłócenia z mieszczanami tego miasta – do Dąbia (1249)[4].
Barnim, „książę na Szczecinie”, który tytułował się też księciem Kaszub (łac.) dux slavorum et Cassubie[5], był jednym z najbardziej pracowitych władców Pomorza. Wraz z Warcisławem III starał się umacniać państwo, poprzez przebudowę gospodarki, tak aby dostosować ją do zachodnich standardów europejskich[6]. W poł. XIII w., zlikwidował m.in. prawo brzegowe, które hamowało bezpieczny rozwój handlu morskiego i zalewowego[4].
Okres jego panowania przypadał na wzmożoną kolonizację niemiecką i lokację miast na prawie magdeburskim oraz lubeckim, których książę ufundował bardzo wiele[7]. Do nich należały m.in. Szczecin (1243), Stargard (1243), Police (1260) i Goleniów (1268). Źródła wymieniają 30 miast lokowanych przez niego na Pomorzu[8][9][10]. Po śmierci kuzyna w 1264, pierwsze lata jego samodzielnej działalności skupiały się na jednoczeniu ziem pomorskich oraz potwierdzaniu nadań aktów lokacyjnych dla miast (m.in. dla Gryfic)[9]. Był fundatorem także wielu klasztorów, m.in. w Marianowie. Hojny dla zakonów – nadał cysterkom 600 łanów ziemi[11][4][a]. Dla ściągnięcia kupców lubeckich i duńskich ponownie wprowadził w 1274 zakaz rabunków rozbitych statków i innych jednostek pływających[b]. Było to spowodowane chęcią poszerzenia i zabezpieczenia wpływów ekonomicznych z resztą Europy Zachodniej[4].
Rzucona na Barnima klątwa 12 sierpnia 1269, przez legata papieskiego Albrechta Magnusa, za obronę ziemi suchańskiej (skutek zdrady joannitów), wprowadził jego w stan wojny[12][4]. Brandenburczycy wspierani siłami joannitów dotarli do Kamienia Pomorskiego, gdzie księciu udzielono schronienia. W dalszej walce, pomoc uzyskał od rycerzy Bolesława Pobożnego, księcia wielkopolskiego[8]. Nawiedzany jednak ciągłymi podjazdami Brandenburczyków i pretensjami biskupa kamieńskiego, zgodził się na ustępstwa i przyjął zwierzchność lenną Brandenburgii (1269)[13][14][15][8].
Hołd lenny złożony margrabiom brandenburskim przez księcia szczecińskiego, spowodował jednocześnie przekazanie na ich rzecz ziemi wkrzańskiej (na zachód od Szczecina)[16]. Dla książęcej racji stanu odniosło to przykre konsekwencje w kolejnych latach na losy jedności Pomorza. Pierwszych jego symptomów, można doszukiwać się przy podziale jego księstwa, na dwie części przez jego potomków (podział księstwa dokonany w 1295 spowodował wyodrębnienie na ok. 200 lat dwóch dzielnic – Księstwa Szczecińskiego i Wołogoskiego[17]).
Barnim I zmarł 13 lub 14 listopada 1278 w Dąbiu i został pochowany w kościele NMP w Szczecinie[18][19][8].
Barnim I a templariusze
Istnieją przesłanki, że przesiąknięty wielkimi ideami zakonu templariuszy – Barnim I został bratem, tzw. gościem, rycerzem wspomagającym poczynania zakonu. Od lat 30. XIII w. był stałym bywalcem na zakonnych dworach, albo w otoczeniu rycerzy tego zakonu, m.in. Tempelhoff, Lietzen oraz Rurka[20][21].
Barnim korzystał z doradztwa templariuszy z brandenburskich i pomorskich komandorii. Przynależność do zakonu przedstawił w swojej pieczęci, na której umieścił templariuszowski symbol świątyni oraz starożytny symbol słońca, złota, czyli władzy. Są to znaki niespotykane, na żadnych innych pieczęciach książęcych z tego okresu[20]. Charakterystyczne dla jego władzy było również nadawanie okręgów grodowych i innych włości na rzecz zakonu templariuszy[21]. W 1235 nadał zakonowi żyzne ziemie pomiędzy Różycą a Tywą i przeniósł wszelkie prawa na ich rzecz, zwolnił od wszelkich ceł na terenie księstwa i zobowiązał jako swych wasali do udziału w wyprawach zbrojnych. Templariusze mieli prawo do zasiadania w radzie książęcej[10]. Według K. Ślaskiego miało to na celu uniezależnienie polityki panującego dynasty od elity możnowładztwa pomorskiego[6].
Rodzina
Barnim był żonaty trzykrotnie. Po raz pierwszy z Marianną księżniczką szwedzką, córką króla Eryka X Knutssona i Rychezy duńskiej. Małżeństwo zawarte zostało prawdopodobnie w 1238. Z tego związku pochodziły:
- Anastazja (ur. w okr. 1239–1245, zm. 15 marca 1317) – żona Henryka I Pielgrzyma, księcia meklemburskiego na Wyszomierzu,
- Jadwiga (ur. ?, zm. ?) – domniemana żona Jana I, margrabiego brandenburskiego,
- NN, córka (ur. ?, zm. ?) – żona Przybysława, księcia meklemburskiego[22].
Drugą żoną księcia została księżniczka Małgorzata meklemburska (lata 1252–1253), córka Mikołaja I na Orlu (Werle) i Jutty von Anhalt. Była matką:
- Bogusława IV (ur. w okr. 1254–1255, zm. 19 lutego 1309) – księcia pomorskiego, szczecińskiego i wołogoskiego,
Trzecią żoną w latach 1263–1267 została Matylda askańska, córka Ottona III Pobożnego, margrabiego brandenburskiego i Bożeny (Beatrix), z którą Barnim I miał sześcioro dzieci:
- Mirosławę (ur. 1270, zm. przed 11 listopada 1328) – żonę Mikołaja I, hrabiego zwierzyńskiego na Wittenburgu,
- Beatę (Beatrix) (ur. w okr. 1270–1274, zm. w okr. 1315–grudzień 1316) – żonę Henryka II z Orli (Werle), pana na Penzlinie,
- Hildegardę (ur. ?, zm. ?) – żonę Ottona I Tłustego, hrabiego anhalckiego,
- Małgorzatę? (ur. ?, zm. ?) – żonę Jana II, hrabiego choćkowskiego i prawdopodobnie żonę Wawrzyńca Jonssona (Pantera),
- Barnima II (ur. przed 1275, zm. 28 maja 1295) – księcia szczecińskiego i pomorskiego,
- Ottona I (ur. ok. 1279, zm. 30 lub 31 grudnia 1344) – księcia szczecińskiego i pomorskiego[23].
W literaturze przedmiotu pojawia się również prawdopodobna córka z pierwszego lub trzeciego małżeństwa – Elżbieta, która jest odrzucana z filiacji przez współczesną genealogię[24].
Genealogia
| Bogusław I ur. najp. 1127 zm. 18 III 1187 |
Anastazja Mieszkówna ur. prawd. 1164 zm. po 31 V 1240 |
Mściwój I gdański ur. ? zm. w okr. 1213–1215 |
Swinisława ur. ? zm. p. 4 IX 1230 | ||||||||||
| Bogusław II ur. w okr. 1178–1184 zm. 23 lub 24 I 1220 lub 1221 |
Mirosława ur. w okr. 1190–1195 zm. p. przed 2 II 1237 |
||||||||||||
| 1 Marianna ur. 1215 zm. 27 VI 1252 OO p. 1238 |
2 Małgorzata meklemburska ur. zap. 1232 zm. przed 25 V 1261 OO w okr. 1252–1253 |
Barnim I Dobry (ur. zap. ok. 1210 zm. 13 lub 14 XI 1278) |
3 Matylda askańska ur. ? zm. 20 XII 1316 OO w okr. 29 III 1263–20 V 1267 |
||||||||||||||
| 1 | 1 | 1 | 2 | 3 | |||||||||||||
| Anastazja ur. w okr. 1239–1245 zm. 15 III 1317 |
Jadwiga ur. ? zm. ? |
NN, córka ur. ? zm. ? |
Bogusław IV ur. w okr. 1254–1255 zm. 19 II 1309 |
Mirosława ur. 1270 zm. przed 11 XI 1328 | |||||||||||||
| 3 | 3 | 3 | 3 | 3 | |||||||||||||
| Beata (Beatrix) ur. w okr. 1270–1274 zm. w okr. 1315– XII 1316 |
Hildegarda ur. ? zm. ? |
Małgorzata? ur. ? zm. ? |
Barnim II ur. przed 1275 zm. 28 V 1295 |
Otton I ur. ok. 1279 zm. 30 lub 31 XII 1344 |
|||||||||||||
Etymologia jego imienia
Barnim to skrócona forma niepewnego imienia zaczynającego się od Broni– w wariancie pomorskim, jako że w dialektach pomorskich słowiańska grupa -or- (która w polszczyźnie zmieniła się w -ro-) zmieniła się w -ar- (porównaj: pomorskie 'gard', 'Warcisław', 'Barnisław' = polskie 'gród', 'Wrocisław', 'Bronisław').
W dynastii Gryfitów imię dotąd niespotykane. Prawdopodobnie zostało przeniesione z ziemi barnimskiej (plemiona Sprewian), która od 1176 dziedzicznie należała do dynastów pomorskich Gryfitów[25].
- ↑ Dla porównania – nowo lokowane miasta otrzymywały zwykle 100 łanów ziemi.
- ↑ Polityka księcia wobec lubeczan była zmienna. W 1234 uwolnieni zostali od wszelkich ceł i danin, następnie od prawa brzegowego. W 1251 zostało podpisane z Lubeką tzw. „wieczne przymierze”. Kilka lat później już nie obowiązywało. Barnim I wprowadził zakaz skupywania przez kupców lubeckich zboża w jego kraju oraz zlikwidował wolność celną.
- ↑ E. Rymar, Rodowód książąt pomorskich, ss. 144-145 oraz przyp. 291 i 292, tamże.
- ↑ E. Rymar, Rodowód książąt pomorskich, ss. 143, 232-237, 246-248.
- ↑ a b E. Rymar, Rodowód książąt pomorskich, s. 144.
- ↑ a b c d e J. W. Szymański, Książęcy ród Gryfitów, s. 71.
- ↑ T. Wróblewski, Etnograficzny zarys Pomorza Zachodniego [w:] K. Ślaski (pod red.), Pomorze Zachodnie – Nasza ziemia ojczysta, s. 200.
- ↑ a b K. Ślaski, Przemiany narodowościowe na Pomorzu Zachodnim [w:] K. Ślaski (pod red.), Pomorze Zachodnie – Nasza ziemia ojczysta, s. 178.
- ↑ Z. Boras, Książęta Pomorza Zachodniego, ss. 56-57.
- ↑ a b c d K. Kozłowski, J. Podralski, Gryfici. Książęta Pomorza Zachodniego, s. 33.
- ↑ a b U. Scheil: Barnim I. Herzog von Pommern. [dostęp 2012-02-14]. (niem.).
- ↑ a b Z. Boras, Książęta Pomorza Zachodniego, s. 53.
- ↑ Z. Boras, Książęta Pomorza Zachodniego, s. 58.
- ↑ Z. Boras, Książęta Pomorza Zachodniego, s. 60.
- ↑ Z. Boras, Książęta Pomorza Zachodniego, s. 61.
- ↑ J. W. Szymański, Książęcy ród Gryfitów, s. 72.
- ↑ A. Czacharowski, Dzieje pogranicza Pomorza Zachodniego z Polską w XIII-XVIII wieku [w:] K. Ślaski (pod red.), Pomorze Zachodnie – Nasza ziemia ojczysta, s. 221.
- ↑ B. Dopierała, Polskie losy Pomorza Zachodniego, s. 58.
- ↑ M. Szczaniecki, Ramy terytorialne rozwoju historycznego Pomorza Zachodniego [w:] K. Ślaski (pod red.), Pomorze Zachodnie – Nasza ziemia ojczysta, s. 85.
- ↑ Z. Boras, Książęta Pomorza Zachodniego, s. 63.
- ↑ J. W. Szymański, Książęcy ród Gryfitów, s. 73.
- ↑ a b M. Anklewicz: Barnim I i templariusze. [dostęp 2012-02-14]. (pol.).
- ↑ a b B. Skaziński, M. Sałański: Komandorie i posiadłości templariuszy w Polsce. [dostęp 2012-02-14]. (pol.).
- ↑ E. Rymar, Rodowód książąt pomorskich, ss. 143-151, 155-158.
- ↑ E. Rymar, Rodowód książąt pomorskich, ss. 164-172.
- ↑ E. Rymar, Rodowód książąt pomorskich, ss. 143-151, 163-172.
- ↑ E. Rymar, Rodowód książąt pomorskich, s. 143.
Bibliografia
Opracowania
- Boras Z., Książęta Pomorza Zachodniego, Poznań 1996, ISBN 83-232-0732-1.
- Czacharowski A., Dzieje pogranicza Pomorza Zachodniego z Polską w XIII-XVIII wieku [w:] Ślaski K. (pod red.), Pomorze Zachodnie – Nasza ziemia ojczysta, Poznań 1960.
- Dopierała B., Polskie losy Pomorza Zachodniego, Poznań 1970.
- Kozłowski K., Podralski J., Gryfici. Książęta Pomorza Zachodniego, Szczecin 1985, ISBN 83-03-00530-8.
- Rymar E., Rodowód książąt pomorskich, Szczecin 2005, ISBN 83-87879-50-9.
- Szczaniecki M., Ramy terytorialne rozwoju historycznego Pomorza Zachodniego [w:] Ślaski K. (pod red.), Pomorze Zachodnie – Nasza ziemia ojczysta, Poznań 1960.
- Szymański J. W., Książęcy ród Gryfitów, Goleniów – Kielce 2006, ISBN 83-7273-224-8.
- Ślaski K., Przemiany narodowościowe na Pomorzu Zachodnim [w:] Ślaski K. (pod red.), Pomorze Zachodnie – Nasza ziemia ojczysta, Poznań 1960.
- Wróblewski T., Etnograficzny zarys Pomorza Zachodniego [w:] Ślaski K. (pod red.), Pomorze Zachodnie – Nasza ziemia ojczysta, Poznań 1960.
Opracowania online
- Anklewicz M., Barnim I i templariusze (pol.) [w:] Stowarzyszenie „Szlak Templariuszy” (strona oficjalna) (pol.), [dostęp 2012-02-14].
- Scheil U., Barnim I. Herzog von Pommern (niem.) [w:] NDB, ADB Deutsche Bioraphie (niem.), [dostęp 2012-02-14].
- Skaziński B., Sałański M., Komandorie i posiadłości templariuszy w Polsce (pol.) [w:] Stowarzyszenie „Szlak Templariuszy (strona oficjalna” (pol.), [dostęp 2012-02-14].
Literatura dodatkowa
- Bobowski K., Dawne pieczęcie na Pomorzu Zachodnim, Szczecin 1989, ISBN 83-7007-170-8.
- Cieślikowa A. (red.), Słownik etymologiczno-motywacyjny staropolskich nazw osobowych, T. 1, Kraków 2000, ISBN 83-87623-23-7.
Literatura dodatkowa (online)
- Madsen U., Barnim I. (niem.), [dostęp 2012-02-18].