Bitwa pod Mantineją (418 p.n.e.)
| II wojna peloponeska | |||
 Mantineja na peloponeskim obszarze działań wojennych | |||
| Czas | |||
|---|---|---|---|
| Miejsce |
Mantineja | ||
| Terytorium | |||
| Wynik |
zwycięstwo Sparty | ||
| Strony konfliktu | |||
| |||
Położenie na mapie Grecji  | |||
| 37°36′N 22°24′E/37,600000 22,400000 | |||
Bitwa pod Mantineją – starcie zbrojne, które miało miejsce w roku 418 p.n.e. podczas II wojny peloponeskiej (431–404 p.n.e.).
W opinii greckiego historyka Tukidydesa była to jedna z największych bitew II wojny peloponeskiej. Połączone armie Argos, Aten i Mantinei starły się w niej z wojskami sojuszu Sparty, Tegei i Arkadyjczyków.
Siły przeciwników
[edytuj | edytuj kod]Wojska Związku Peloponeskiego zebrane latem 418 r. p.n.e. na rozkaz króla Agisa w peloponeskim Flius miały być najwspanialsze ze znanych Tukidydesowi: sama armia lacedemońska liczyła 6000 hoplitów (w tym 5 tys. Spartiatów i periojków), wiele tysięcy lekkozbrojnych i ok. 400 konnych. Sprzymierzoną armię Związku Beockiego stanowiło 5000 hoplitów (w tym 300 Tebańczyków), tyluż lekkozbrojnych, 500 konnych i 500 pieszych towarzyszących konnicy. Poza Koryntem, który przysłał 2000 hoplitów, oddziały posiłkowe przybyły z Megary, Sykionu, Pellene, Flius, Epidauros i Arkadii (z kontyngentem wyborowej piechoty Tegei). Łącznie spartański głównodowodzący rozporządzał 20 tysiącami hoplitów, jeszcze większą liczbą lekkozbrojnych i niewielkim zgrupowaniem pomocniczej konnicy[1].
Ich przeciwnicy dysponowali ok. 6 tysiącami hoplitów z Argos, 3 tysiącami z Elidy i tyloma z Mantinei oraz niewielkimi posiłkami z Kleonaj i Orneaj. Choć zupełnie brakowało im jazdy, siły koalicji argiwskiej dochodziły do 16 tysięcy i gdyby na czas dotarł silny kontyngent ateński, mogłyby dorównać liczebnie wojskom symmachii spartańskiej[2].
Działania poprzedzające
[edytuj | edytuj kod]Argejczycy już na wstępie zaprzepaścili szansę zablokowania Spartan i niedopuszczenia do połączenia wojsk ich symmachii w Flius. Nie udało im się również powstrzymanie niszczących działań wojsk Agisa na równinie argejskiej i w końcu sami zostali tam osaczeni przez trzy kolumny jego przeważających sił. Podjęte w tych okolicznościach pertraktacje pokojowe poskutkowały zawarciem zawieszenia broni na 4 miesiące, co doprowadziło do wybuchu niezadowolenia (zwłaszcza wśród sojuszników) w obydwu obozach konfliktu[a]. Zwrot w sytuacji spowodowało przybycie posiłków ateńskich (tysiąc hoplitów i 300 konnych), z którymi po krótkim oblężeniu zdobyto arkadyjskie Orchomenos, a następnie (bez Elejczyków) wyruszono pod Tegeę. Wydarzenia te wywołały po stronie spartańskiej ponowną mobilizację sił, które skierowały się najpierw pod Tegeę (gdzie przyłączyli się sojusznicy arkadyjscy), a następnie pod Mantineję[3].
Ponieważ argejscy wodzowie wcześniej zajęli tam silną pozycję obronną na wzgórzu, Agis zbliżywszy się, chwilowo wycofał przezornie swe wojska, oczekując też możliwych sojuszniczych posiłków. Tymczasem w obawie przed tym wsparciem, przeciwnicy rezygnując z defensywnej taktyki, następnego dnia zeszli na równinę i rozwinęli się w szyku bojowym chcąc prędzej doprowadzić do starcia[4].
Bitwa
[edytuj | edytuj kod]Na prawym skrzydle z Mantinejczykami stanęło tysiąc doborowych hoplitów argejskich, w centrum – pozostali Argejczycy, na lewym skrzydle – oddziały z Kleonaj, Orneaj oraz kontyngent Ateńczyków z własną konnicą, łącznie niemal 10 tysięcy hoplitów. Zaskoczyli oni nieprzygotowanego nieprzyjaciela w marszu, z którego sprawnie przeszedł on jednak w szyk bojowy, rozmieszczając na skrzydle lewym lacedemońskich Skirytów[b] i neodamodów[c], ze Spartanami w centrum oraz na prawym skrzydle obok Tegeatów. Śpiewając pieśni wojenne, zwarty szyk wojsk Agisa, głęboki na ośmiu ludzi, w powolnym tempie wyruszył do natarcia przy dźwiękach fletów[5][6].
Starcie rozpoczęło się od szybkiego i gwałtownego ataku Ateńczyków oraz ich sprzymierzeńców. Swoisty sposób walki hoplitów sprawił, że w ruchu linia frontu po obu stronach uległa przesunięciu w prawo, co doprowadziło do wysunięcia prawych skrzydeł poza przeciwległe skrzydło przeciwnika[d]. Przy próbie naprawienia tej rozbieżności przypadkowy błąd taktyczny spowodował rozerwanie szyku lacedemońskiego i wdarcie się w lukę Mantinejczyków wraz z Argejczykami, którzy zaczęli spychać lewe skrzydło nieprzyjaciół, przedzierając się aż do ich taborów[e]. Nie naruszyło to jednak centrum i prawej strony szyku posuwających się naprzód przeciwników, gdzie przed nieustępliwą spartańską falangą zaczęły ustępować w rosnącym popłochu szeregi nieprzyjaciela. Zatoczywszy swym prawym skrzydłem łuk, by z flanki uderzyć na skrajnych Ateńczyków, spartański dowódca zawrócił następnie całym frontem i natarł na zwycięskich dotąd Mantinejczyków i Argejczyków, którzy również złamali szyk i rzucili się do ucieczki. Pościg zwycięzców trwał niedługo[f], gdyż to oni pozostali na polu walki przy stosunkowo niewielkich stratach własnych[7].
Spartanie i ich sojusznicy odnieśli znaczące zwycięstwo. Po walce wznieśli pomnik i odarli nieprzyjacielskie trupy (zwrócone następnie na mocy rozejmu), wycofując się na ziemie Tegeatów dla pochowania własnych poległych. Drugi ze spartańskich królów, Plejstoanaks prowadzący na północ oddziały posiłkowe, zawrócił z nimi do kraju[8]. Zginęło około 300 Lacedemończyków, 700 Argejczyków, 200 Mantinejczyków i 200 Ateńczyków[9].
Następstwa
[edytuj | edytuj kod]Wynik bitwy był rehabilitacją Spartan i oznaczał przywrócenie ich militarnego autorytetu w świecie greckim. Argos zawarło z nimi pokój i 50-letnie przymierze, z wykluczeniem Aten z uczestnictwa w sprawach peloponeskich. Mantineja ponownie przyłączyła się do Symmachii Spartańskiej, do koalicji przystąpił macedoński król Perdikkas i państewka na Chalkidyce. Ponadto w Argos doprowadzono do przewrotu, przywracając tam władzę niechętnych Atenom oligarchów. Na początku 417 p.n.e. Spartanie umocnili też oligarchiczne rządy w Sykionie i Achai[10]. Silnemu osłabieniu uległa polityczna pozycja Aten, podczas gdy z umocnionej Sparty zdjęte zostało odium, jakie w Grecji przylgnęło do niej po przegranej i haniebnej kapitulacji na Sfakterii[11].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ W koalicji argiwskiej wśród zagrożonych opuszczeniem sprzymierzeńców, u Spartan – z powodu wypuszczenia nieprzyjaciela z pułapki i umożliwienia mu potem zajęcia Orchomenos; Agisowi grożono zburzeniem domu i obłożeniem olbrzymią grzywną, ostatecznie ograniczając mu tylko dowódcze kompetencje (R. Kulesza: Sparta w V-IV wieku p.n.e. Warszawa: Mada, 2003, s. 238; por. N.G.L. Hammond, dz. cyt., s. 457).
- ↑ Pochodzący ze Skiritis, północnolakońskiego okręgu na pograniczu Arkadii, tworzyli jeden lochos ćwiczony specjalnie do walki na lewym skrzydle (N.G.L. Hammond, dz. cyt., s. 456).
- ↑ Neodamodami (νεοδαμώδεις) nazywano wyzwolonych helotów, bez pełnego obywatelstwa, ale zdolnych do pełnienia służby wojskowej (R. Kulesza: Sparta w V-IV wieku p.n.e., dz. cyt., s. 72-73).
- ↑ Hoplita zasłaniał się tarczą z lewej strony, a w natarciu przede wszystkim osłaniał nie chroniony bok prawy poprzez maksymalne zbliżenie do sąsiada; w marszu prowadziło to w sposób naturalny do jednostronnego przemieszczenia całego szyku falangi (N.G.L. Hammond, dz. cyt., s. 458).
- ↑ Dokładniejsza analiza błędów i następujących potem manewrów u S.M. Ruscha (Wojny Sparty, dz. cyt., s. 156).
- ↑ „Lacedemończycy toczą bój długo i zawzięcie aż do ucieczki wroga, gdy jednak ten poda tyły, ich pościg jest krótki i niedaleki” (Tukidydes: Wojna peloponeska V 7,4). Poza tym bitwy w starożytnej Grecji staczano bardziej dla wykazania swej przewagi niż dla zadania decydujących strat przeciwnikowi (N.G.L. Hammond, dz. cyt., s. 459).
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Hammond 1977 ↓, s. 455.
- ↑ Hammond 1977 ↓, s. 456.
- ↑ Hammond 1977 ↓, s. 456-457.
- ↑ Hammond 1977 ↓, s. 457-458.
- ↑ Hammond 1977 ↓, s. 458.
- ↑ Rusch 2014 ↓, s. 155.
- ↑ Hammond 1977 ↓, s. 458-459.
- ↑ Rusch 2014 ↓, s. 157.
- ↑ Kulesza 2006 ↓, s. 135.
- ↑ Hammond 1977 ↓, s. 459.
- ↑ Kulesza 2006 ↓, s. 136.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Nicholas G.L. Hammond: Dzieje Grecji. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1977. OCLC 830263767.
- Ryszard Kulesza: Wojna peloponeska. Warszawa: Wydawnictwo Askon/Wydawnictwo Attyka, 2006. ISBN 83-7452-007-8.
- Scott M. Rusch: Wojny Sparty. Strategia, taktyka i kampanie 550-362 p.n.e. Poznań: Dom Wydawniczy Rebis, 2014. ISBN 978-83-7818-463-8.