Budynek Sądu Rejonowego w Braniewie
 nr rej. 406/94 z dn. 30.11.1994 r.[1]
| |
 Budynek Sądu Rejonowego, rok 2019 | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Adres |
ul. Sądowa 1 |
| Styl architektoniczny | |
| Rozpoczęcie budowy |
1878 |
| Ukończenie budowy |
1879 |
Położenie na mapie Braniewa  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego  | |
Położenie na mapie powiatu braniewskiego  | |
 54°22′56,3″N 19°49′11,6″E/54,382306 19,819889
| |
| Strona internetowa | |
Budynek Sądu Rejonowego w Braniewie – zabytkowy budynek organu wymiaru sprawiedliwości w Braniewie.
Lokalizacja[edytuj | edytuj kod]
Budynek Sądu Rejonowego położony jest w pobliżu centrum miasta i sąsiaduje z Oddziałem Zewnętrznym w Braniewie Aresztu w Elblągu. Wejście do budynku sądu znajduje się przy ulicy Sądowej 1.
Historia i architektura[edytuj | edytuj kod]
Historia do 1945[edytuj | edytuj kod]
Na mocy ustawy z dnia 27 stycznia 1877 o reorganizacji sądownictwa w Niemczech i Prusach wprowadzona została jednolita struktura organizacji sądownictwa, która powoływała w miejsce dotychczasowych sądów miejskich i powiatowych czterostopniowy system sądownictwa: sądy rejonowe (obwodowe I instancji Amtsgericht), sądy krajowe (II instancji Landgericht), wyższe sądy krajowe III instancji (Oberlandesgericht) oraz Sąd Rzeszy w Lipsku, będący sądem najwyższej instancji (Reichsgericht)[2][3].
Na skutek tej reorganizacji systemu sądownictwa w Prusach Braniewo stało się siedzibą zarówno sądu krajowego (Landgericht), jak i rejonowego (Amtsgericht). Sąd Krajowy z kolei podlegał, wraz z izbami w Olsztynie, Bartoszycach, Czerniachowsku, Królewcu, Ełku, Kłajpedzie i Sowiecku, pod Wyższy Sąd Krajowy (Oberlandesgericht) w Królewcu[4]. Sądy krajowe rozpoczęły działalność 1 października 1879. Stanowiły one II instancję w sprawach cywilnych i karnych, rozpatrywanych przez sądy rejonowe. Ponadto rozstrzygały ważne sprawy cywilne i karne, niebędące w zakresie kompetencji sądów I instancji. Posiadały one wydziały cywilne i karne (Zivilkammer, Strafkammer). Rejon Sądu Krajowego w Braniewie obejmował obszar zamieszkiwany przez niemal 200 tys. osób (w 1888 – 197 543 osoby[5]). Na czele sądu stał prezydent, na czele wydziałów cywilnego i karnego stało 2 dyrektorów, ponadto w sądzie pracowało 7 sędziów[5][3]. Pod Sąd Krajowy w Braniewie podlegało dziesięć sądów rejonowych – w Braniewie (Amtsgericht Braunsberg), Mamonowie (Amtsgericht Heiligenbeil), Miłakowie (Amtsgericht Liebstadt), Pieniężnie (Amtsgericht Mehlsack), Morągu (Amtsgericht Mohrungen), Młynarach (Amtsgericht Mühlhausen), Pasłęku (Amtsgericht Preußisch Holland), Zalewie (Amtsgericht Saalfeld), Ornecie (Amtsgericht Wormditt) i Korniewie (Amtsgericht Zinten). Natomiast apelacje, odwołania i rewizje od wyroków Sądu Krajowego w Braniewie były wnoszone do Wyższego Sądu Krajowego w Królewcu (Oberlandesgericht Königsberg)[3].
Nowy budynek sądu w Braniewie został zbudowany w latach 1878[6]–1879 w stylu niemieckiej architektury urzędowej końca XIX wieku. Fundusze na to przedsięwzięcie miasto pozyskało z kontrybucji uzyskanej przez Prusy po zwycięstwie nad Francją w 1871 roku.
Podczas ataku wojsk sowieckich na miasto w czasie II wojny światowej (bombardowania miasta i ostrzał artyleryjski Braniewa miały miejsce w okresie od 5 lutego do 20 marca 1945) budynek został w znacznym stopniu zniszczony. Częściowemu zawaleniu uległo skrzydło południowe, a także ściana skrzydła północnego od podwórza, mieszcząca klatkę schodową boczną wraz z przybudówką.
Historia po 1945[edytuj | edytuj kod]
Początkowo po wojnie, zgodnie z uchwałą Rady Ministrów z dnia 14 marca 1945 roku, powiat braniewski wchodził w skład Ziem Odzyskanych jako obwód zachodni „okręgu IV Prusy Wschodnie”, określanego też jako „Okręg Mazurski (Prusy Wschodnie)”[7][8]. Ponieważ przedwojenny gmach sądu nie nadawał się czasowo do użytku, siedzibę sądu w powojennym Braniewie urządzono wpierw w budynku przy ul. Szkolnej.
XIX-wieczny gmach sądu do 1959 roku stał nieużytkowany, przez co niszczał i popadał w dalszą ruinę, zniszczeniu uległy ceglane ściany i stropy. Od tegoż roku przystąpiono do remontu obiektu. W części skrzydła północnego wykonano naprawę dachu nad korytarzami, położono stropy Kleina oraz częściowo uzupełniono cegłą ściany. W latach 1969–1974 miał miejsce generalny remont budynku, podczas którego odbudowano również część skrzydła południowego. Wówczas, w 1974 roku, powróciła do tego budynku siedziba sądu w Braniewie[9].
30 listopada 1994 roku obiekt został wpisany do rejestru zabytków pod pozycją 406/94[10].
W okresie wrzesień-grudzień 2011 roku skrzyżowanie przed budynkiem sądu zostało przebudowane i utworzono w jego miejsce małe rondo (otwarcie ronda miało miejsce 20 stycznia 2012). Zgodnie z zaleceniami konserwatora zabytków w obrębie Sądu Rejonowego elementy pasa drogowego zostały wykonane z kamienia, a nawierzchnia chodnika z płytek z grysem płukanym[11][12].
W 2015 roku budynek sądu został wyremontowany, przywrócono dziewiętnastowieczny wygląd elewacji[13].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo warmińsko-mazurskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023 [dostęp 2019-03-23].
- ↑ Tadeusz Maciejewski, Ustrój sądowy Prus, II Rzeszy i Republiki Weimarskiej (1815–1871 i 1918–1933)
- ↑ a b c Zespół - Szukaj w Archiwach [online], www.szukajwarchiwach.gov.pl [dostęp 2022-07-31].
- ↑ retro|bib - Seite aus Meyers Konversationslexikon: Preußen (Rechtspflege, Kirchenverwaltung) [online], www.retrobibliothek.de [dostęp 2022-07-31].
- ↑ a b Carl Pfafferoth Jahrbuch der deutschen Gerichtsverfassung, 1888, s. 443
- ↑ Albert Georg Langkau Ein Spaziergang durch Alt-Braunsberg [w:] Heimatbrief für den Kreis Braunsberg 2005 Nr. 19
- ↑ Maciej Helmin U początków funkcjonowania sądownictwa polskiego na Żuławach i Powiślu po II wojnie światowej. Sąd Grodzki w Malborku (1945–1950)
- ↑ Radosław Gross Okręg Mazurski w świetle materiałów Wojewódzkiego Urzędu Ziemskiego w Olsztynie (marzec-maj 1945 roku)
- ↑ Ten budynek to połączenie historii i nowoczesności [online], braniewo.wm.pl [dostęp 2019-03-23] (pol.).
- ↑ Narodowy Instytut Dziedzictwa: Rejestr zabytków nieruchomych – województwo warmińsko-mazurskie
- ↑ Braniewo. Utrudnienia na drodze. W tym miejscu nie przejedziesz [w:] IKAT. Gazeta Braniewska 21–27 października 2011
- ↑ Zakończona przebudowa drogi powiatowej w Braniewie [w:] IKAT. Gazeta Braniewska. Dodatek: Biuletyn informacyjny powiatu braniewskiego 3–9 lutego 2012
- ↑ Uroczyste spotkanie w związku z zakończeniem zadania „Remont i przebudowa zabytkowego budynku Sądu Rejonowego w Braniewie" – Sąd Rejonowy w Braniewie [online], www.braniewo.sr.gov.pl [dostęp 2019-03-23].
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
| Elementy fortyfikacji | |
|---|---|
| Kościoły i kaplice | |
| Klasztory | |
| Wille | |
| Budynki administracji | |
| Inne |
