Cieplice (województwo podkarpackie)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Cieplice
wieś
Ilustracja
Kościół św. Apostołów Piotra i Pawła w cerkwi
Państwo

 Polska

Województwo

 podkarpackie

Powiat

przeworski

Gmina

Adamówka

Liczba ludności (2021)

746[2]

Strefa numeracyjna

16

Kod pocztowy

37-534[3]

Tablice rejestracyjne

RPZ

SIMC

0598629[4]

Położenie na mapie gminy Adamówka
Mapa konturowa gminy Adamówka, po lewej znajduje się punkt z opisem „Cieplice”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole po prawej znajduje się punkt z opisem „Cieplice”
Położenie na mapie województwa podkarpackiego
Mapa konturowa województwa podkarpackiego, blisko centrum na prawo u góry znajduje się punkt z opisem „Cieplice”
Położenie na mapie powiatu przeworskiego
Mapa konturowa powiatu przeworskiego, u góry nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Cieplice”
Ziemia50°15′03″N 22°37′41″E/50,250833 22,628056[1]
Multimedia w Wikimedia Commons
Szkoła podstawowa
Aleja lipowa w Izabelinie
Boisko wielofunkcyjne

Cieplice – wieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie przeworskim, w gminie Adamówka[5].

Integralne części wsi Cieplice[6][4]
SIMC Nazwa Rodzaj
0598693 Biele przysiółek
0598635 Chałupki część wsi
0598641 Cieplice Dolne część wsi
0598658 Cieplice Górne część wsi
0598701 Izabelin osada
0598664 Koło Cerkwi część wsi
0598670 Koniowe część wsi
0598724 Szegdy przysiółek
0598687 Walaszki część wsi
0598730 Wołczaste przysiółek

Historia[edytuj | edytuj kod]

Początki Cieplic sięgają XV wieku. Okolicę charakteryzują ciepłe źródełka (które nie zamarzają nawet w zimie), od których pochodzi nazwa wsi. W 1815 roku były zamieszkiwane przez 8500 osób, a w okresie przedwojennym liczba mieszkańców wynosiła 4500 osób, głównie wyznania greckokatolickiego[7].

W 1628 roku wieś była wzmiankowana w rejestrach poborowych jako Wola Cieplica[8], która posiadała 8 łanów kmiecych. W 1651 i 1658 roku wieś była wzmiankowana jako Cieplica[9]. W 1674 roku wieś posiadała 58 domów i była wzmiankowana jako Cieplice[10].

W 1921 roku w Cieplicach było 418 domów. Według W. Kubijowicza w 1939 roku w Cieplicach było 3630 mieszkańców (w tym: 2680 Ukraińców, 320 ukraińskich rzymskokatolików, 530 Polaków i 100 Żydów).

W listopadzie 1942 r. żandarmi niemieccy i Ukraińska Policja Pomocnicza zastrzelili 40 miejscowych Żydów, a pozostałych wywieźli do getta. W latach 1944–1945 nacjonaliści ukraińscy z OUN-UPA zamordowali tutaj 17 Polaków oraz 2 Ukrainki oskarżone o "zdradę Ukrainy"[11].

W 1945 roku wieś była wielokrotnie atakowana przez polskich partyzantów, którzy dokonali licznych mordów i rabunków. W Cieplicach zamordowano ok. 75 Ukraińców, a na miejscowym cmentarzu pochowano ok. 1000 Ukraińców z pobliskich terenów[12]. W 1945 roku na Ukrainę wysiedlono 2091 mieszkańców z 482 domów.

W latach 1853–1975 Cieplice administracyjnie należały do powiatu jarosławskiego.

W latach 1940–1944 pod okupacją niemiecką Cieplice były siedzibą gminy Cieplice.

W latach 1954–1959 wieś należała i była siedzibą władz gromady Cieplice, po jej zniesieniu w gromadzie Adamówka. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa przemyskiego.

Kościół[edytuj | edytuj kod]

Cerkiew greckokatolicka

W 1655 roku została zbudowana drewniana cerkiew pw. Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy, z fundacji Elżbiety Sieniawskiej[13]. W 1904 roku zbudowano murowaną cerkiew.

Kościół rzymskokatolicki

Cieplice należały do parafii Wniebowzięcia NMP w Sieniawie. Po opuszczeniu tych terenów przez grekokatolików, cerkiew została przejęta przez kościół rzymskokatolicki. W 1968 roku została erygowana parafia pw. św. Piotra i Pawła[14], a jej pierwszym proboszczem został ks. Józef Bożętka (zm. 1982).

Parafia przynależy do dekanatu sieniawskiego w archidiecezji przemyskiej[15].

Oświata[edytuj | edytuj kod]

Początki szkolnictwa w Cieplicach są datowane na 1823 rok[16]. Schematyzm Greckokatolickiej Eparchii Przemyskiej na rok 1830 podaje wzmiankę o istnieniu szkole trywialnej Schola Trivialis[17].

W 1861 roku w szkole uczył nauczyciel Jakub Gierczak i było 60 uczniów. W 1875 roku szkoła stała się 2-klasowa; szkoły wiejskie były tylko męskie, a dopiero od 1890 roku były mieszane (koedukacyjne). Od 1876 roku szkoła w Cieplicach Górnych posiadała nauczycieli pomocniczych[a].

20 lipca 1892 roku reskryptem Rady szkolnej krajowej została zorganizowana 1-klasowa szkoła publiczna z językiem wykładowym ruskim w Cieplicach Dolnych. Od 1892 roku szkoły w Cieplicach były 1-klasowe. szkoła w Cieplicach Dolnych też posiadała nauczycieli pomocniczych[b].

Kierownicy Szkoły w Cieplicach Górnych
1860–1861: Jakub Gierbiak[18].
1862–1863: Jan Kazio[19].
1864–1865: Modest Wołoszynowicz[20].
1867–1868: Jan Petryszak[21].
1868–1873: Jakub Petryszak[22].
1873–1874: Posada nieobsadzona[23].
1874–1885: Józef Geronis[24]
1885–1892: Stanisław Myszkowski[25].
1892–1908: Ignacy Horoszkiewicz[26].
1908–1909: Jan Łunyk[27].
1909–1934: Bolesław Jaroszewski[28].
Kierownicy Szkoły w Cieplicach Dolnych
1902–1903: Leopold Łańcucki[29].
1903–1913: Józef Sobolewski[30].
1913–1914?: Michalina Kubalenka[31].

Zabytki[edytuj | edytuj kod]

  • zespół cerkwi greckokatolickiej – obecnie kościół rzymskokatolicki pw. św. Piotra i Pawła w dekanacie Sieniawa; w skład zespołu wchodzi cerkiew murowana z 1904 roku oraz dzwonnica z pocz. XX wieku.
  • dwór parterowy, murowany z XIX wieku.

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Nauczycielami pomocniczymi w Cieplicach Górnych byli: Ignacy Horoszewicz (1876–1877), Jan Müller (1877–1878), Józef Kloszewski (1878–1879), Józefa Bętkowska (1879–1881), Maria Jagielska (1882–1883), Stefania Skibińska (1886–1887), Stanisław Salik (1887–1889), Aleksander Lisikiewicz (1889–1890), Władysław Różycki (1890–1891), Józef Sobolewski (1891–1892), Franciszek Wrześniowski (1892–1895), Maria Mikulska (1908–1910), Maria Dolska (1910–1911), Maria Pajtacz (1911–1914).
  2. ↑ Nauczycielami pomocniczymi w Cieplicach Dolnych byli: Helena Macakówna (1908–1909), Maria Kosturkiewicz (1909–1912), Maria Kulczycka (1912–1913), Aniela Luskiewicz (1913–1914?)

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 17545
  2. ↑ Wieś Cieplice w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2022-12-28], liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  3. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 164 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  4. ↑ a b TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].
  5. ↑ Główny Urząd Statystyczny: Rejestr TERYT. [dostęp 2013-03-10].
  6. ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części. „Dziennik Ustaw”. Nr 29, poz. 200, s. 1867, 2013–02–15. Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji. [dostęp 2014-03-09]. 
  7. ↑ Cieplice na stronie Urzędu Gminy
  8. ↑ Zdzisław Budzyński i Kazimierz Przyboś. Polska południowo-wschodnia w epoce nowożytnej. Źródła dziejowe tom I, część 1. Rejestr poborowy ziemi przemyskiej 1628. Wydawnictwo WSP Rzeszów 1997. ISBN 83-87288-55-1 (s. 172)
    [Cytat: Wola Cieplica: de laneis 8 per gr 30; a propinatione vini cremati gr 6...........8/6/0]
  9. ↑ Zdzisław Budzyński i Kazimierz Przyboś. Polska południowo-wschodnia w epoce nowożytnej. Źródła dziejowe tom I, część 3. Rejestr poborowy ziemi przemyskiej 1658. Wydawnictwo WSP Rzeszów 2000. ISBN 83-87288-55-1 (s. 51)
    [Cytat: Cieplica: de laneis 8 per gr 30, a propinatione vini cremati gr 6.........8/6/0]
  10. ↑ Zdzisław Budzyński i Kazimierz Przyboś. Polska południowo-wschodnia w epoce nowożytnej. Źródła dziejowe tom I, część 4. Rejestr pogłównego ziemi przemyskiej 1674 Wydawnictwo WSP Rzeszów 2000. ISBN 83-87288-55-1 (s. 86)
    [Cytat: Cieplice, g[e]n[er]osorum Zielonka et Gostomski: a personis subditorum et in praedio tam romanorum quam rytenorum utriusque sexus cum popone n[ume]ro quinquaginta septem in summa fl. ..........58/0]
  11. ↑ Szczepan Siekierka, Henryk Komański, Krzysztof Bulzacki, Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie lwowskim 1939–1947, Wrocław: Stowarzyszenie Upamiętnienia Ofiar Zbrodni Ukraińskich Nacjonalistów, 2006, s. 253, ISBN 83-85865-17-9, OCLC 77512897.
  12. ↑ Apokryf Ruski / Nadsanie / Cieplice
  13. ↑ Skorowidz Powiatu Jarosławskiego na rok 1902 (s. 96) [dostęp 2018-01-17]
  14. ↑ Rocznik Archidiecezji Przemyskiej 1997 (s. 469) ISSN 1233-4685
  15. ↑ Opis dekanatu na stronie archidiecezji
  16. ↑ Podkarpacka Biblioteka Cyfrowa. Skorowidz Powiatu Jarosławskiego na rok 1902"
  17. ↑ Schematismus Universi Venerabilis Cleri Dioeceseos Graeco Catholicae Premisliensis pro Anno Domini MDCCCXXX (s. 28) [dostęp 2018-01-17]
  18. ↑ Handbuch des Statthalterei-Gebietes in Galizien fűr das Jahr 1861 (s. 318) [dostęp 2017-01-17]
  19. ↑ Handbuch des Statthalterei-Gebietes in Galizien fűr das Jahr 1863 (s. 337) [dostęp 2018-01-17]
  20. ↑ Handbuch des Statthalterei-Gebietes in Galizien fűr das Jahr 1865 (s. 350) [dostęp 2018-01-17]
  21. ↑ Galizisches Provinzial-Handbuch Fűr Das Jahr 1868 (s. 701) [dostęp 2018-01-18]
  22. ↑ Galizisches Provinzial-Handbuch Fűr Das Jahr 1869 (s.408) [dostęp 2018-01-18]
  23. ↑ Szematyzm Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim na rok 1874 (s. 423) [dostęp 2018-01-18]
  24. ↑ Szematyzm Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim na rok 1875 (s. 421) [dostęp 2018-01-17]
  25. ↑ Szematyzm Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim na rok 1886 (s. 384) [dostęp 2018-01-17]
  26. ↑ Szematyzm Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim na rok 1893 (s.. 436) [dostęp 2018-01-17]
  27. ↑ Szematyzm Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim na rok 1909 (s. 642) [dostęp 2018-01-18]
  28. ↑ Szematyzm Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim na rok 1910 (s. 642) [dostęp 2018-01-18]
  29. ↑ Szematyzm Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim na rok 1903 (s. 563) [dostęp 2018-01-17]
  30. ↑ Szematyzm Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim na rok 1904 (s. 503) [dostęp 2018-01-17]
  31. ↑ Szematyzm Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim na rok 1914 (s. 759) [dostęp 2018-01-17]

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Gmina Adamówka
Miejscowości gminy
Wsie
Osady leśne
Części wsi
Osady wsi
Przysiółki wsi
Jednostki pomocnicze gminy
Sołectwa
  • Adamówka
  • Cieplice
  • Dobcza
  • Krasne
  • Majdan Sieniawski
  • Pawłowa
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Cieplice_(województwo_podkarpackie)&oldid=72531709”