Czarny Bór
50°46′14″N 16°07′48″E/50,770556 16,130000
| wieś | |
 Spichlerz z XVII w. | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2011) |
2171[2] |
| Strefa numeracyjna |
74 |
| Kod pocztowy |
58-379[3] |
| Tablice rejestracyjne |
DBA |
| SIMC |
0851933 |
Położenie na mapie gminy Czarny Bór  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego  | |
Położenie na mapie powiatu wałbrzyskiego  | |
| 50°46′14″N 16°07′48″E/50,770556 16,130000[1]
| |
| Strona internetowa | |
Czarny Bór (niem. Schwarzwaldau, gw gór. Corny Bór) – wieś w Polsce położona w województwie dolnośląskim, w powiecie wałbrzyskim, w gminie Czarny Bór.
Podział administracyjny[edytuj | edytuj kod]
W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa wałbrzyskiego. Miejscowość jest siedzibą gminy Czarny Bór.
Demografia[edytuj | edytuj kod]
Według Narodowego Spisu Powszechnego (III 2011 r.) liczył 2171 mieszkańców[2]. Jest największą miejscowością gminy Czarny Bór.
Położenie[edytuj | edytuj kod]
Położona jest w Sudetach Środkowych, na pograniczu Gór Wałbrzyskich i Kamiennych (pasmo Czarnego Lasu i Lesistej), w dolinie Leska (prawego dopływu Bobru) i jego dopływu – Grzędzkiego Potoku. Wieś jest oddalona o 13 km od Wałbrzycha.
Infrastruktura[edytuj | edytuj kod]
Swoją sławę Czarny Bór zyskał dzięki znajdującym się w tej miejscowości Zakładowi Lecznictwa Odwykowego, który jest jedną z 13 placówek stażowych PARPY[4]. Ośrodek jako szpital powstał na terenie poniemieckiego pałacu w latach 60 i został przekształcony w ZLO w roku 2000[5]. Jest to jeden z niewielu ośrodków szkoleniowych lecznictwa uzależnień w Polsce[6][7]. Ponadto w Czarnym Borze znajduje się szkoła podstawowa i gimnazjum, przedszkole, biblioteka i Centrum Kultury.
Sport[edytuj | edytuj kod]
Istnieją tu kluby sportowe, m.in. Heros Czarny Bór, klub zapaśniczy szkolący kobiety w stylu wolnym. Jego zawodniczką jest Agnieszka Wieszczek, brązowa medalistka z IO w Pekinie w 2008 r.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Początki wsi Czarny Bór sięgają XIII wieku. Po raz pierwszy pojawia się w dokumentach w 1364 roku pod nazwą Swarczewalde. W następnych wiekach nazwa ta zmieniała się następująco: Schwartzwaldt (1667), Schwartzwaldau (1743), Schwarzwaldau (1809), Czarnolesie (1945), Czarny Bór (1946).
Były to dobra książęce skupione wokół kaszteli Conroczwalde (Grzędy) i Lybenow (Czarny Bór). Na początku XIV wieku piastowski książę Bernard świdnicki podarował zamek w Czarnym Borze grupie rycerzy, którzy bardzo szybko stali się rozbójnikami, łupiącymi przejeżdżających w okolicy podróżnych. Właścicielem zamku był wówczas rycerz Nickol Bolcze. Rozbójników pokonał dopiero syn Bernarda, książę Bolko II Świdnicki w roku 1355.
Wówczas na zamku Liebenau w Czarnym Borze, którego resztki pozostały w postaci zamkowej wieży, pojawił się czeski ród rycerski. Ponieważ nie jest znane ich nazwisko, dlatego historycy nadali im nazwę Boehm (po niem. Czesi) – nazwisko to było różnie pisane: Boehmen, Boeheim, Beheim, Beheime. Stało się tak, ponieważ te tereny, dotychczas należące do polskich książąt piastowskich, wskutek zapisów spadkobierczych przeszły pod panowanie Królestwa Czech.
W 1410 roku jako właściciel zamku w Czarnym Borze wymieniany jest Peter Zedlitz pochodzący z Maciejowej (k. Jeleniej Góry), który prawdopodobnie kupił tę posiadłość od rodu Boehm. Nie był on jednak długo właścicielem zamku, bo w 1436 roku pojawia się nowy właściciel Menlin Burgult. Ten z kolei 14 lat później, w 1450 roku, sprzedaje posiadłość Czarny Bór Hermanowi von Czettritzowi. W posiadaniu rodziny Czettritzów zamek i wieś były prawie przez następne 400 lat. W 1825 roku właścicielką Czarnego Boru była wdowa – baronowa Ernestyna von Czettritz.
W 1838 roku wieś zmieniła właściciela – nowym nabywcą został hrabia Ottokar von Zedlitz-Neukirch, który w 1851 roku drogą dziedziczenia dobra czarnoborskie przekazał zięciowi Bernardowi Portatiusowi. W rękach tej rodziny majątek pozostawał aż do roku 1945. Zaraz po wojnie wsi nadano nazwę Czarnolesie. Od 1946 roku wieś nosi obecną nazwę – Czarny Bór.
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są[8]:
- ruiny zamku gotyckiego zbudowanego prawdopodobnie w 1355 roku – XIV w. przez księcia świdnicko-jaworskiego Bolka II Małego; zachowały się fragmenty murów i kolista baszta z granitu. Nie jest znana dokładna data powstania zamku z powodu braku ścisłych historycznych dokumentów. Jednakże na podstawie analizy wydarzeń historycznych można w przybliżeniu określić czas jego powstania, datując to na przełom XIII i XIV wieku, a nie jak to się podaje w wielu publikacjach – połowa XIV wieku. Strzegł on szlaku handlowego prowadzącego z Czech. Wybudowany został na niewielkim „wzgórzu” otoczonym podmokłymi łąkami. Bagna stanowiły jego naturalną ochronę, dodatkowo wokół zamku była wykonana fosa. W połowie wieku XIV zamek stał się zbójnicką siedzibą. Został on odzyskany zbrojnie przez księcia w 1355 roku, o czym wspomina pierwszy zachowany dokument wspominający o zamku. Przez kilkadziesiąt lat zamek zmieniał właścicieli, był niszczony i odbudowywany. Kres jego istnienia położył pożar w 1755 roku. Od tego czasu pozostaje on w ruinie. Do naszych czasów zachowała się tylko część wieży i fragmenty murów. Samo położenie wieży jest nietypowe, gdyż zazwyczaj wieże były budowane na wzgórzach i górach. Ta budowla została wybudowana na podmokłych łąkach w dolinie rzeki Lesk. Obecnie wśród kępy lasu jest mało widoczna z daleka. Czas zrobił już swoje, wieża coraz bardziej się rozpada.
- zespół pałacowy, z XVIII-XIX w.:
- pałac barokowy z połowy XVIII w.[9], remontowany w XIX w., restaurowany w 1963 r.; obecnie Szpital Leczenia Odwykowego
- oficyna I
- oficyna II
- spichrz, z XVIII w., ul. Parkowa 6
- starym park, który otacza pałac
- grobowce rodziny von Portatius, znajdujący się przy ścieżce do stadionu
inne zabytki:
- budynek dawnej gospody z XIX w.
- kościół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa
Urodzeni w Czarnym Borze[edytuj | edytuj kod]
- Karl von Zedlitz – twórca egzaminu maturalnego[10]
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 19392
- ↑ a b GUS: Ludność – struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 175 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ Lista placówek stażowych [online], www.parpa.pl [dostęp 2019-02-17].
- ↑ Historia [online], zlo.czarnybor.pl [dostęp 2019-02-17] [zarchiwizowane z adresu 2019-02-18].
- ↑ Misja Zakładu [online], zlo.czarnybor.pl [dostęp 2019-02-17] [zarchiwizowane z adresu 2019-02-18].
- ↑ Placówka [online], zlo.czarnybor.pl [dostęp 2019-02-17] [zarchiwizowane z adresu 2019-02-18].
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 186. [dostęp 2012-10-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-03-29)].
- ↑ Łuczyński Romuald M. Zamki, dwory i pałace w Sudetach, Legnica, 2008, s. 83.
- ↑ Baron von Zedlitz – Ślązak, który wymyślił matury na wachtyrz.eu.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Czarny Bór, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 1: Abablewo – Januszowo, Warszawa 1900, s. 354.
- Oficjalna strona Gminy Czarny Bór
