Powiat wałbrzyski
| powiat | |||||||||||||
 Widok na Jaczków, w tle Góry Wałbrzyskie | |||||||||||||
| |||||||||||||
| Państwo | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||||||||||
| Data powstania |
1 stycznia 1999 | ||||||||||||
| TERC |
0221 | ||||||||||||
| Siedziba | |||||||||||||
| Starosta |
Leonard Górski | ||||||||||||
| Powierzchnia (2025) |
430,25 km² | ||||||||||||
| Populacja (2024) • liczba ludności |
| ||||||||||||
| • gęstość |
121 os./km² | ||||||||||||
| Urbanizacja |
63,8% | ||||||||||||
| Nr kierunkowy |
74 | ||||||||||||
| Kod pocztowy (2025) |
58–3XX[a] | ||||||||||||
| Tablice rejestracyjne |
DBA, DB[b] | ||||||||||||
Adres urzędu: al. Wyzwolenia 20, 22, 22A, 2458–300 Wałbrzych | |||||||||||||
| Szczegółowy podział administracyjny | |||||||||||||
| |||||||||||||
Położenie na mapie województwa
| |||||||||||||
| Strona internetowa | |||||||||||||
| Biuletyn Informacji Publicznej | |||||||||||||
Powiat wałbrzyski – powiat w Polsce, położony w południowej części województwa dolnośląskiego. Jego siedzibą, niewchodzącą zarazem w jego skład jest miasto na prawach powiatu Wałbrzych.
Podział administracyjny
[edytuj | edytuj kod]Powiat wałbrzyski powstał 1 stycznia 1999 roku wskutek reformy administracyjnej, której jednym z aspektów było wprowadzenie powiatów jako drugiego szczebla administracji, pomiędzy województwami i gminami[2].
Został stworzony z części znoszonego województwa wałbrzyskiego[3][4]. Terytorium powiatu zostało określone w kształcie powiększonym w stosunku do tego, jaki posiadał on przed swoją likwidacją w 1975 roku – w powiecie znalazła się gmina Czarny Bór, wówczas wchodząca w skład powiatu kamiennogórskiego[5][6][7].
Z powiatem wałbrzyskim graniczą jednostki[8]:
- powiat jaworski od północy,
- powiat świdnicki od północnego wschodu,
- powiat dzierżoniowski od wschodu,
- powiat kłodzki od południowego wschodu,
- powiat kamiennogórski od zachodu.
Dodatkowo, powiat otacza od zachodu, południa i wschodu miasto na prawach powiatu Wałbrzych, zaś od południa graniczy z krajem hradeckim w Czechach.
W skład powiatu wchodzi 8 gmin: 3 miejskie, 2 miejsko-wiejskie oraz 3 wiejskie. Na jego terenie położonych jest 5 miast: Boguszów-Gorce, Głuszyca, Jedlina-Zdrój, Mieroszów oraz Szczawno-Zdrój[9].
| Gmina[9] | Pow. (2025)[10] |
Ludność (2024)[10] |
Siedziba[11] | |||
|---|---|---|---|---|---|---|
| TERYT | Typ | Nazwa | ||||
| 0221011 | miejska | 
|
Boguszów-Gorce | 27,02 | 14 079 | — |
| 0221021 | miejska | 
|
Jedlina-Zdrój | 17,44 | 4578 | — |
| 0221031 | miejska | 
|
Szczawno-Zdrój | 14,81 | 5180 | — |
| 0221042 | wiejska | 
|
Czarny Bór | 66,41 | 4717 | Czarny Bór |
| 0221053 | miejsko-wiejska | 
|
Głuszyca | 62,21 | 7952 | Głuszyca |
| 0221063 | miejsko-wiejska | 
|
Mieroszów | 75,98 | 6099 | Mieroszów |
| 0221072 | wiejska | 
|
Stare Bogaczowice | 87,22 | 4344 | Stare Bogaczowice |
| 0221082 | wiejska | 
|
Walim | 79,16 | 5326 | Walim |
Na mocy rozporządzenia Rady Ministrów z czerwca 2002 roku, z powiatem wałbrzyskim zostało połączone, będące do tamtej pory miastem na prawach powiatu, miasto Wałbrzych[12]. Zmiana weszła w życie 1 stycznia 2003 roku i spotkała się z wieloma negatywnymi opiniami, szczególnie ze strony Rady Miasta[13][14].
Próby przywrócenia poprzedniego stanu trwały przez kilka lat[15], i zakończyły się powodzeniem – Wałbrzych odzyskał prawa powiatu 1 stycznia 2013 roku[16], pomimo sprzeciwu Rady Powiatu oraz rad większości gmin wchodzących w jego skład[13].
W czerwcu 2023 roku starosta wałbrzyski Krzysztof Kwiatkowski podjął starania w kierunku zmiany nazwy powiatu na powiat sudecki, idąc w ślad za powiatem jeleniogórskim, który zmienił kilka lat wcześniej swoją nazwę na powiat karkonoski[17]. W toku konsultacji społecznych mieszkańcy wypowiedzieli się na temat zmiany pozytywnie, podobnie jak część samorządów wchodzących w skład powiatu (miasta Boguszów-Gorce i Szczawno-Zdrój oraz gminy Czarny Bór i Mieroszów; przeciw były miasto Jedlina-Zdrój i Walim)[18].
Negatywnie do pomysłu odniosły się władze sąsiedniego – również położonego w Sudetach – powiatu kłodzkiego, zwracając uwagę na próbę zawłaszczenia nazwy geograficznej przez wałbrzyskie starostwo, a także na negatywne skojarzenia związane z określeniem „sudecki” po stronie czeskiej[19]. Do argumentacji powiatu kłodzkiego przychylił się wojewoda dolnośląski oraz MSWiA, decydując w 2024 roku o negatywnym zaopiniowaniu wniosku o zmianę nazwy[20].
Pokrycie terenu
[edytuj | edytuj kod]
Powiat wałbrzyski według danych z 2025 roku zajmował powierzchnię 430,25 km², co stanowiło 2,2% powierzchni województwa dolnośląskiego. Pod względem powierzchni zajął 24. lokatę spośród 26 powiatów w województwie oraz 296. miejsce wśród 314 powiatów Polski[21]. Największą część powierzchni powiatu zajmowały grunty rolne (49,6%) oraz leśne (42,9%). Zabudowanych i zurbanizowanych było 7,0% terenów, zaś pod wodami znajdowało się ich 0,5%[22].
  |
Demografia
[edytuj | edytuj kod]
Źródło: Bank Danych Lokalnych[23]. Stan w dniu 31 grudnia.
Według stanu z 31 grudnia 2024 roku w powiecie wałbrzyskim zamieszkiwało 52 275 mieszkańców: 27 143 kobiety (51,9% ludności) i 25 132 mężczyzn (48,1%), czyli 1,8% ludności województwa dolnośląskiego. Gęstość zaludnienia w powiecie wyniosła 121 osób na km². Pod względem ludności powiat wałbrzyski zajął w 2024 roku 17. miejsce spośród 26 powiatów w województwie oraz 221. lokatę wśród 314 powiatów Polski[21].
Wskaźnik urbanizacji wyniósł 63,8%; w miastach w tym dniu mieszkały 33 342 osoby, zaś na wsi 18 933 osoby[23].
  |
 |
 |
Władze powiatu
[edytuj | edytuj kod]Rada Powiatu
[edytuj | edytuj kod]
| Ugrupowanie | Kadencja 2002–2006[24] | Kadencja 2006–2010[25] | Kadencja 2010–2014[26] | Kadencja 2014–2018[27] | Kadencja 2018–2023[28] |
|---|---|---|---|---|---|
| Sojusz Lewicy Demokratycznej | 7 (SLD-UP) | 7 (LiD) | 8 | – | – |
| Polskie Stronnictwo Ludowe | 2 | – | – | 4 | – |
| Nasz Powiat | 10 | – | – | – | – |
| Prawo i Sprawiedliwość | – | 7 | 3 | 3 | 3 |
| Platforma Obywatelska | – | 7 | 11 | 8 | – |
| Obywatelskie Forum Samorządowe | – | 1 | – | – | – |
| KWW Alicji Rosiak | – | 7 | – | – | – |
| Wałbrzyska Wspólnota Samorządowa | – | – | 7 | – | – |
| Nasz Powiat | – | – | – | 2 | – |
| KWW z Poparciem Romana Szełemeja | – | – | – | – | 8 |
| KWW Ziemi Wałbrzyskiej | – | – | – | – | 6 |
Starostowie wałbrzyscy
[edytuj | edytuj kod]
Na podstawie źródła[29]:
- Leszek Orpel (4 listopada 1998 – 21 listopada 2002),
- Stanisław Michalik (21 listopada 2002 – 31 grudnia 2002),
- Longin Rosiak (17 marca 2003 – 22 lipca 2003),
- Marek Śpiewak (22 lipca 2003 – 28 grudnia 2004),
- Bogusław Dyszkiewicz (28 grudnia 2004 – 27 listopada 2006),
- Augustyn Skrętkowicz (27 listopada 2006 – 2 grudnia 2010),
- Robert Ławski (2 grudnia 2010 – 31 grudnia 2012),
- Józef Piksa (15 kwietnia 2013 – 12 grudnia 2014),
- Jacek Cichura (12 grudnia 2014 – 19 listopada 2018),
- Krzysztof Kwiatkowski (19 listopada 2018 – 7 maja 2024),
- Leonard Górski (od 7 maja 2024)[30].
Transport publiczny
[edytuj | edytuj kod]
Przez obszar powiatu wałbrzyskiego przebiegają czynne w ruchu towarowym i pasażerskim państwowe linie kolejowe, zarządzane przez PKP Polskie Linie Kolejowe[31]:
- nr 274 Wrocław Świebodzki – Zgorzelec (stacja kolejowa),
- nr 286 Kłodzko Główne – Wałbrzych Główny,
- nr 291 Boguszów-Gorce Wschód – Mieroszów (w ruchu pasażerskim czynna sezonowo).
Według stanu na rok 2017, przez Wałbrzych kursują wszystkie rodzaje pociągów kwalifikowanych spółki PKP Intercity: TLK, IC, EIC oraz EIP. Pociągi osobowe uruchamiają Koleje Dolnośląskie (wszystkie na linii nr 286 i większość na linii nr 274) oraz Przewozy Regionalne.
Liniami nr 274, 286 i 291 kursują pociągi towarowe z kruszywem wydobywanym w Górach Sowich i Górach Kamiennych[32].
Do gmin położonych wokół Wałbrzycha dociera komunikacja miejska, organizowana w imieniu gmin przez Zarząd Dróg, Komunikacji i Utrzymania Miasta w Wałbrzychu[33].
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Oprócz kodów od 58–300 do 58–309 i 58–316, wykorzystywanych w Wałbrzychu (kod 58–308 wykorzystywany jest zarówno w Wałbrzychu, jak i w gminie Walim).
- ↑ Tylko w latach 2003–2012, kiedy Wałbrzych wchodził w skład powiatu[1].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Artut Szałkowski, Problemy z trzecią tablicą rejestracyjną [online], 28 stycznia 2016 [dostęp 2024-04-22].
- ↑ Ustawa z dnia 24 lipca 1998 r. o wprowadzeniu zasadniczego trójstopniowego podziału terytorialnego państwa (Dz.U. z 1998 r. nr 96, poz. 603).
- ↑ Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 15 października 1996 r. w sprawie określenia miast oraz gmin wchodzących w skład województw (Dz.U. z 1996 r. nr 130, poz. 612).
- ↑ Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 sierpnia 1998 r. w sprawie utworzenia powiatów (Dz.U. z 1998 r. nr 103, poz. 652).
- ↑ Wykaz powierzchni jednostek podziału terytorialnego dla potrzeb statystycznych : stan w dniu 1 I 1974 r.. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, Biuro Spisów, 1974, s. 212, 219.
- ↑ Komunikat o zmianach w podziale administracyjnym za okres od 2 I 1974 r. do 1 I 1975 r. włącznie, Główny Urząd Statystyczny, Biuro Spisów, Warszawa, marzec 1975, s. 2-3 [dostęp 2025-08-26] (pol.).
- ↑ Komunikat o zmianach w podziale administracyjnym za okres od 2 I 1975 r. do 31 V 1975 r. włącznie, Główny Urząd Statystyczny, Biuro Spisów, Warszawa, sierpień 1975, s. 1-3 [dostęp 2025-08-26] (pol.).
- ↑ Państwowy Rejestr Granic (PRG) [online], Główny Urząd Geodezji i Kartografii [dostęp 2025-08-26] (pol.).
- ↑ a b Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 15 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad prowadzenia, stosowania i udostępniania krajowego rejestru urzędowego podziału terytorialnego kraju oraz związanych z tym obowiązków organów administracji rządowej i jednostek samorządu terytorialnego (Dz.U. z 1998 r. nr 157, poz. 1031).
- ↑ a b Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2025 r., Główny Urząd Statystyczny, Warszawa, 22 lipca 2025, tabl. 21: Powierzchnia, ludność oraz lokaty według gmin [dostęp 2025-08-26] (pol.).
- ↑ Obwieszczenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 23 sierpnia 2017 r. w sprawie wykazu gmin i powiatów wchodzących w skład województw (M.P. z 2017 r. poz. 853).
- ↑ Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 25 czerwca 2002 r. w sprawie połączenia miasta na prawach powiatu Wałbrzych z powiatem wałbrzyskim oraz ustalenia granic niektórych powiatów (Dz.U. z 2002 r. nr 93, poz. 821).
- ↑ a b Uzasadnienie do projektu rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 10 lipca 2012 r. w sprawie przywrócenia miastu Wałbrzych statusu miasta na prawach powiatu oraz ustalenia granic powiatu wałbrzyskiego [online], Rządowe Centrum Legislacji, 10 lipca 2012, s. 1-3 [dostęp 2025-08-26] (pol.).
- ↑ Wałbrzych ponownie będzie miastem na prawach powiatu [online], Wiadomości Onet, 11 lipca 2012 [dostęp 2025-08-26] (pol.).
- ↑ Artur Szałkowski, Wałbrzych chce znów mieć prawa powiatu [online], Serwis Samorządowy PAP, 28 maja 2008 [dostęp 2025-08-26] (pol.).
- ↑ Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 10 lipca 2012 r. w sprawie przywrócenia miastu Wałbrzych statusu miasta na prawach powiatu oraz ustalenia granic powiatu wałbrzyskiego (Dz.U. z 2012 r. poz. 853).
- ↑ Będzie nowy powiat na Dolnym Śląsku? – starosta wałbrzyski proponuje zmianę nazwy na… [online], Sudeckie Fakty, 30 czerwca 2023 [dostęp 2025-09-29] (pol.).
- ↑ Powiat Wałbrzyski zmieni nazwę – taki jest plan i jest poparcie dla pomysłu [online], Sudeckie Fakty, 19 października 2023 [dostęp 2025-09-29] (pol.).
- ↑ Powiat kłodzki mówi „nie” powiatowi wałbrzyskiemu – wśród argumentów „negatywne konotacje historyczne” [online], Sudeckie Fakty, 27 października 2023 [dostęp 2025-09-29] (pol.).
- ↑ Uzasadnienie do projektu rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30 lipca 2024 r. w sprawie ustalenia granic niektórych gmin i miast, nadania niektórym miejscowościom statusu miasta oraz zmiany siedziby władz gminy [online], Rządowe Centrum Legislacji, 30 lipca 2024, s. 26-27 [dostęp 2025-09-29] (pol.).
- ↑ a b Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2025 r., Główny Urząd Statystyczny, Warszawa, 22 lipca 2025, tabl. 2: Powierzchnia, ludność oraz lokaty według powiatów i miast na prawach powiatu [dostęp 2025-08-26] (pol.).
- ↑ a b Powiatowe zbiorcze zestawienie danych dotyczących gruntów wg stanu na dzień 1 stycznia 2025 (woj. dolnośląskie, pow. wałbrzyski). [online], Główny Urząd Geodezji i Kartografii [dostęp 2025-08-26] (pol.).
- ↑ a b c d Bank Danych Lokalnych [online], Główny Urząd Statystyczny [dostęp 2025-08-26] (pol.).
- ↑ Państwowa Komisja Wyborcza: Wybory samorządowe. wybory2002.pkw.gov.pl. [dostęp 2015-10-12].
- ↑ Geografia wyborcza – Wybory samorządowe – Państwowa Komisja Wyborcza. wybory2006.pkw.gov.pl. [dostęp 2015-10-12].
- ↑ Wybory Samorządowe 2010 – Geografia wyborcza – Województwo dolnośląskie – Powiat wałbrzyski. wybory2010.pkw.gov.pl. [dostęp 2015-10-12].
- ↑ Rada Powiatu Wałbrzyskiego – oficjalne wyniki wyborów. [dostęp 2018-10-25].
- ↑ Wybory samorządowe 2018 [online], wybory2018.pkw.gov.pl [dostęp 2018-10-25].
- ↑ Rafał Rudka (red.): Słownik biograficzny współczesnych starostów. T. I: Starostowie województwa dolnośląskiego. Warszawa: Związek Powiatów Polskich, 2022, s. 36. ISBN 978-83-62251-80-3. [dostęp 2025-08-26].
- ↑ Leonard Górski starostą powiatu wałbrzyskiego [online], walbrzych24.com, 7 maja 2024 [dostęp 2025-08-26] (pol.).
- ↑ PKP Polskie Linie Kolejowe S.A: Mapa linii kolejowych w Polsce zarządzanych przez PKP Polskie Linie Kolejowe S.A. oraz innych zarządców. plk-sa.pl, 2015-12-09. [dostęp 2016-01-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-01-02)]. (pol.).
- ↑ Uchwała nr XXX/494/08 Sejmiku Województwa Dolnośląskiego z dnia 30 września 2008 r. w sprawie apelu do Rady Ministrów oraz Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej o zabezpieczenie środków w budżecie państwa na rok 2009 na dodatkowe zadania z dziedziny infrastruktury kolejowej. Urząd Marszałkowski Województwa Dolnośląskiego – Uchwały Sejmiku. [dostęp 2013-12-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-01-02)].
- ↑ ZDKiUM Wałbrzych: Schemat komunikacji miejskiej Wałbrzych – sierpień 2018, dostęp: 2018-11-17.
