Emanuel Raul
 Emanuel Raul ok. 1860-1870 | |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Miejsce spoczynku | |
| Zawód, zajęcie | |
| Odznaczenia | |
 
| |
Emanuel Raul (ur. 13 maja 1843 roku w Boskovicach koło Brna jako Emanuel Friedmann, zm. 19 kwietnia 1916 w Katowicach) – austriacki aktor, reżyser i dyrektor teatrów[1].
Był synem kupca. Od 1854 roku uczęszczał do gimnazjum w Brnie i przez rok studiował na tamtejszym Uniwersytecie Technicznym. Następnie powrócił do sklepu ojca, ale w 1862 r. wyjechał i rozpoczął karierę teatralną w Pradze, Czeskich Budziejowicach i Linzu, w 1863 r. pracował w Klagenfurcie, w 1865 r. w wiedeńskim Theater in der Josefstadt, w 1868 r. w Karlowych Warach pod dyrekcją C. Haaga, a następnie w Odessie, Bukareszcie i Lublanie[2].
Od sezonu 1874/75 śpiewał partie kochanków w repertuarze operetkowym Theater an der Wien w Wiedniu. W 1877 r. założył własny zespół teatralny, ale nic nie wiadomo o jego początkach jako reżysera w Ödenburg (Sopron), a następnie w Pressburgu (Bratysława)[3]. Z reguły wynajmował dwa teatry, jeden całoroczny, drugi czynny w okresie letnim[4].
Od 30 kwietnia 1880 przez jedenaście lat podstawą jego działalności stał się Teatr Miejski w Karlowych Warach; który przejął po samobójstwie dyrektora E. Bachmanna. W latach 1880-1883 był dyrektorem Teatru Miejskiego w Ołomuńcu, a w latach 1883-1886 wynajmował Teatr Miejski w Libercu. W 1888 roku próbował przejąć Teatr Lobe’a we Wrocławiu, ale wkrótce został on zlikwidowany.
Po zakończeniu pracy na pierwszej karlowarskiej scenie w 1891 roku przeniósł się do Pressburga i w latach 1890/91 sześciokrotnie wynajmował miejscowy teatr miejski na okres zimowy w latach 1890/99. Odbył też tournée po Timisoarze i Trenczańskich Teplicach z kilkoma operami. W 1895 roku udało mu się przedłużyć kontrakt w Karlowych Warach, który stopniowo przedłużał do 1905 roku. Od jesieni 1899 r. do maja 1902 r., po wygaśnięciu zatrudnienia w Pressburgu, organizował również sezon zimowy w Teplicach w Czechach Zachodnich. Od przełomu wieków rada miejska Karlowych Warów rozważała całoroczną działalność teatru, ale Raul w wymaganej formie nie był w stanie tego zapewnić.
W swoim głównym miejscu pracy, Karlowych Warach, przedkładał teatr rozrywkowy nad wymagający repertuar i wystawiał niemal wyłącznie operetki. Teatr zdrojowy, który grał od kwietnia do końca września, musiał dostosować się do codziennej rutyny kuracjuszy, plenerowych koncertów orkiestry i wielu sezonowych atrakcji (akrobaci, muzyka cygańska, muzyka wojskowa, muzycy przy źródłach itp.). Początkowo rada miejska nie była w pełni zadowolona i przedłużona w 1883 r. umowa zobowiązywała dyrektora do poszerzenia repertuaru o dramaty i sztuki ze śpiewem, uzupełnienia zapasów dekoracji i kostiumów oraz wykluczenia aktorów amatorów z zespołu. Na dłuższą metę koncepcja rozrywkowego teatru zdrojowego była jednak zgodna z intencją miasta.
W latach 1906-1913 Raul był pierwszym dyrektorem niemieckiego teatru w Katowicach, W październiku 1907 premierą Wilhelma Tella Friedricha Schillera uroczyście zainaugurowano działalność teatru[5], a aktorzy złożyli uroczyste przyrzeczenie, iż ze sceny tej nigdy nie padną polskie słowa[6].
W Katowicach miał dobre warunki, m.in. zespół taneczny i duży chór, ale opery wystawiał tylko okazjonalnie (1908, d’Albert: Niziny, 1910, Puccini: Madame Butterfly). 31 marca 1913 obchodził 50-lecie działalności teatralnej i 40-lecie pracy reżyserskiej[7]. Po jubileuszu zakończył pracę.
Jego żoną była operetkowa aktorka Johanna Henrietta Katarina, z którą ożenił się w 1888 roku w Wiedniu. Adoptował jej nieślubną córkę Jacquelinę, która później również została aktorką.
Był jednym z najdłużej pracujących reżyserów teatralnych w Europie Środkowej. Skala i jakość jego działalności zmieniała się w zależności od lokalnych warunków i wymagań. Nie miał ambicji prezentowania nowego repertuaru, jego domeną była operetka i rzadko miał zespół zdolny do wykonywania bardziej wymagających utworów[8]. Jego atutem była solidność biznesowa i finansowa, która gwarantowała miastu jako właścicielowi teatru spokojny przebieg dzierżawy. Przez jego zespół przewinęło się sporo późniejszych wybitnych artystów[9].
Za swoją dzielność był odznaczany, otrzymał między innymi bułgarski Order Świętego Aleksandra czy włoski Order Świętych Maurycego i Łazarza. Jest pochowany na Cmentarzu Żydowskim w Katowicach.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Jitka Ludvová, Jitka Balatková, Raul, Emanuel, Praha: Divadelní ústav – Academia ČESKÁ DIVADELNÍ ENCYKLOPEDIE, 2006 [dostęp 2024-03-10] (cz.).
- ↑ Příběhy z ghetta: Téměř zapomenutý divadelník Emanuel Raul [online], ohlasy.info [dostęp 2024-03-10] (cz.).
- ↑ Jana Laslavíková, Mestské divadlo v Prešporku na sklonku 19. storočia a jeho riaditelia Emanuel Raul a Ignácz Krecsányi, „Musicologica Slovaca”, 7 (1), 2016, s. 19–51, ISSN 1338-2594 [dostęp 2024-03-11] (słow.).
- ↑ Sławomir Pastuszka, Katowice: Emanuel Raul – aktor, reżyser, pierwszy dyrektor katowickiego teatru [online], Sławomir Pastuszka, 19 listopada 2023 [dostęp 2024-03-10] (pol.).
- ↑ Theater machen in Kattowitz-Katowice 1907-1945 [online], www.aleksander-brueckner-zentrum.org [dostęp 2024-03-11] (niem.).
- ↑ Wladislaus Majowski, Elfriede Bachmann, 100 Jahre Stadt Kattowitz 1865-1965 ; ein Jubiläums- und Gedenkbuch, Salzgitter-Bad: Verl. Oberschlesischer Kurier, 1965 [dostęp 2024-03-12] (niem.).
- ↑ Franz (1898-1982) Red Goldstein, Buch- und Kunstrevue. Gratisbeilage der "Wirtschaftskorrespondenz für Polen", 9. November 1927, „4447 IV”, 1927 [dostęp 2024-03-11].
- ↑ Jana Laslavíková, Mestské divadlo v Prešporku na sklonku 19. storočia: Medzi provinciou a metropolou, Bratislava: Hudobné centrum, 2020, ISBN 978-80-89427-47-5 [dostęp 2024-03-12].
- ↑ Jitka Ludvová, Hudební divadlo v českých zemích: osobnosti 19. století, wyd. Vyd. 1, Česká divadelní encyklopedie, Praha: Divadelní ústav : Academia, 2006, ISBN 978-80-7008-188-4, OCLC ocm78875643 [dostęp 2024-03-11].