Emil Zegadłowicz
| ||
![]() Portret pisarza, lata 20. XX wieku. | ||
Imię i nazwisko | Emil Erwin Zegadłowicz | |
Data i miejsce urodzenia | 20 lipca 1888 Biała Krakowska | |
Data i miejsce śmierci | 24 lutego 1941 Sosnowiec | |
Narodowość | polska | |
Dziedzina sztuki | literatura | |
Epoka | ekspresjonizm | |
Muzeum artysty | Muzeum Emila Zegadłowicza | |
Ważne dzieła | ||
| ||
Odznaczenia | ||
![]() ![]() |
Emil Erwin Zegadłowicz (ur. 20 lipca 1888 w Białej Krakowskiej, zm. 24 lutego 1941 w Sosnowcu) – polski poeta, prozaik, znawca sztuki i tłumacz.
Spis treści
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Urodził się w Białej Krakowskiej, był synem nauczyciela Tytusa Zegadłowicza i Elżbiety Kaiszarówny. Dzieciństwo spędził w Gorzeniu Górnym niedaleko Wadowic, gdzie jego ojciec miał dwór letniskowy. Uczęszczał do gimnazjum w Wadowicach, ukończył je w 1906. Studiował polonistykę, germanistykę i historię sztuki na UJ, a następnie w Wiedniu i w Dreźnie.
W latach 1919–1921 pracował w Ministerstwie Kultury i Sztuki, gdzie był urzędnikiem Wydziału Literatury[1]. W latach 1929–1931 mieszkał w Poznaniu, pracując jako kierownik literacki Teatru Polskiego, doradca Księgarni św. Wojciecha, redaktor czasopism. W 1932 wrócił do Gorzenia. Pracował wówczas w teatrze katowickim i wykładał historię sztuki w konserwatorium w Katowicach. W 1936 nawiązał współpracę z jednolitofrontowym „Dziennikiem Popularnym”.
27 lipca 1915 poślubił Marię Kurowską, ze związku tego urodziły się dwie córki Halszka (1916-1966) i Atessa (1920-2013).
Zmarł w Sosnowcu w wieku 52 lat. Pochowany jest na cmentarzu parafii św. Tomasza na pograniczu Pogoni i Małobądza (w granicach Będzina).
Kariera pisarska[edytuj | edytuj kod]
Zadebiutował w 1908. W 1921 wszedł do redakcji czasopisma „Ponowa”. W tym samym roku wraz z Edwardem Kozikowskim założył w Gorzeniu Górnym grupę poetycką „Czartak” (działała do 1929 r.) i zainicjował wydawanie czasopisma „Czartak”. W 1928 był współzałożycielem kabaretu Ździebko w Poznaniu.
Pisał poezje, organizował spotkania artystów, gromadził wiele artystycznych dzieł. Dał się poznać jako znakomity (choć także mocno krytykowany) tłumacz z języka niemieckiego (Faust Goethego). Był odkrywcą swoistego fenomenu rzeźbiarstwa ludowego – świątkarza Jędrzeja Wowry.
W 1930 został odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (1930)[2][3], a w 1935 – Złotym Wawrzynem Akademickim Polskiej Akademii Literatury[4]. W 1933 z okazji dwudziestopięciolecia twórczości otrzymał honorowe obywatelstwo Wadowic. Po wydaniu powieści pt. Zmory[5], w której przedstawione zostały Wadowice w czasie sprzed I wojny światowej, na początku lutego 1936 Rada Miejska odebrała Zegadłowiczowi honorowe obywatelstwo miasta oraz przywróciła ulicy jego imienia poprzednią nazwę (Tatrzańska)[6][7].
Twórczość (wybór)[edytuj | edytuj kod]
Poezja[edytuj | edytuj kod]
- Drogą życia, 1908;
- Nad rzeką, 1910;
- Powrót, 1911;
- Imagines, 1918;
- Odejście Ralfa Moora, 1919;
- Ballady, 1920;
- U dnia, którego nie znam, stoję bram: poema symfoniczne, 1921;
- Powsinogi beskidzkie, 1923;
- Kolędziołki beskidzkie, 1923;
- Przyjdź królestwo Twoje, 1923;
- Zielone Święta: poezje i medytacje, 1923;
- Wielka nowina w Beskidzie, 1923;
- Kantyczka rosista, 1924;
- Gody pasterskie w beskidzie: Wielskiej Nowiny część wtóra”, 1925;
- Krąg, 1926;
- Dom jałowcowy: poezje 1920-1926, 1927;
- Siedem pieśni zgrzebnych o Janie Kasprowiczu, 1927;
- Dziewanny: poemat, 1927;
- Dziewanny, księga 2-ga: Zmysły, 1927;
- Rezurekcje, 1927;
- Ballada o świątkarzu, 1928;
- Flora, Caritas, Sofia: posągi i poezje, 1928;
- Widma wskazówek: elegie, 1928;
- Do Jana Kuglina w Poznaniu ul. Sew. Mielżyńskiego 24, 1929;
- Dziesięć ballad o powsinogach beskidzkich, 1929;
- Głośniki płonące, 1929;
- Zegar słoneczny w chińskim ogrodzie, 1929;
- Chleb i wino, 1930;
- Duma o obronie Sigetu, 1932;
- Pieśń o Śląsku, 1933;
- Światła w okopach, 1933;
- Podsłuchy, 1933;
- Czarny dzień, 1935.
Proza[edytuj | edytuj kod]
- Seria Żywot Mikołaja Srebrempisanego
- Motory (dwa tomy), 1938;
- Martwe morze. Pamiętnik Jana w Oleju Zydla, 1939[10].
Dramat[edytuj | edytuj kod]
- Lampka oliwna: tragedia w trzech aktach, 1924;
- Noc świętego Jana Ewangelisty: misterium balladowe, 1924[11];
- Nawiedzeni: misterium balladowe w trzech aktach, 1924;
- Głaz graniczny, 1925[12];
- Gdy się Chrystus rodzi...: widowisko jasełkowe w 4 obrazach z interludiami kukłowymi, 1930;
- Dramaty: Nawiedzeni, Lampka oliwna, Głaz graniczny (T.1), 1932;
- W pokoju dziecinnym: dialogi natrętne za kulisami teatru marionetek, 1936;
- Wasz korespondent donosi, 1939[13];
- Domek z kart: dramat w 3 aktach, 1954[14];
- Łyżki i księżyc: groteska straganowa w trzech aktach, 1957[15].
Publicystyka, listy[edytuj | edytuj kod]
- W obliczu gór i kulis, 1928;
- Gawęda poety z typografem, 1929[16];
- Piszemy listy, 1937.
Upamiętnienia[edytuj | edytuj kod]

W Gorzeniu Górnym w dworze kupionym w 1873 przez Tytusa Zegadłowicza, późniejszej siedzibie jego syna, mieści się obecnie Muzeum Emila Zegadłowicza. W styczniu 2018 r. eksponaty muzeum przekazano do Muzeum Suchej Beskidzkiej[17][18].
Adaptacje teatralne i filmowe[edytuj | edytuj kod]
Jego twórczość jest źródłem adaptacji teatralnych (w szczególności Powsinogi beskidzkie) oraz filmowych (Domek z kart – film w reżyserii Erwina Axera z 1953 r., Zmory w reżyserii Wojciecha Marczewskiego z 1978 r.).
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Dariusz Marciniec, Ministerstwo Sztuki i Kultury Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1918–1922, w: Rocznik Łódzki, T. 63 (2015), s. 95.
- ↑ M.P. z 1930 r. nr 260, poz. 352.
- ↑ Udekorowanie Krzyżem Polonia Restituta Emila Zegadłowicza. „Gazeta Lwowska”, s. 6, nr 85 z 14 kwietnia 1931.
- ↑ Rocznik Polskiej Akademii Literatury, Warszawa 1937, s. 254.
- ↑ Emil Zegadłowicz , Zmory : kronika z zamierzchłej przeszłości, wyd. 1936., polona.pl [dostęp 2018-07-17] .
- ↑ Z kraju. „Kurier Warszawski”. Nr 38, s. 5, 8 lutego 1936.
- ↑ Wadowice odbierają Zegadłowiczowi obywatelstwo honorowe. „Gazeta Lwowska”. Nr 32, s. 4, 9 lutego 1936.
- ↑ Emil Zegadłowicz , Cień nad falami, wyd. 1929., polona.pl [dostęp 2018-07-17] .
- ↑ Emil Zegadłowicz, Zmory: kronika z zamierzchłej przeszłości, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław-Warszawa-Kraków 2006, Biblioteka Narodowa, seria I, nr 309. Wstęp (s. I–CXXV), opracowanie tekstu powieści (s. 1–490) i przypisy Mirosław Wójcik.
- ↑ Emil Zegadłowicz , Martwe morze : pamiętnik Jana w Oleju Zydla : powieść, wyd. 1939., polona.pl [dostęp 2018-07-19] .
- ↑ Emil Zegadłowicz , Noc świętego Jana Ewangelisty : misterjum balladowe w 7 sferach, wyd. 1924., polona.pl [dostęp 2018-07-19] .
- ↑ Emil Zegadłowicz , Głaz graniczny : dramat w 3 aktach, wyd. 1925., polona.pl [dostęp 2018-07-19] .
- ↑ Zob. Mirosław Wójcik, Wasz korespondent donosi – dzieje zaginionego dramatu Emila Zegadłowicza, „Rocznik Świętokrzyski”, Kieleckie Towarzystwo Naukowe, Kielce 2004, tom 28, s. 33–51.
- ↑ Emil Zegadłowicz , Domek z kart : dramat w 3 aktach, wyd. 1954., polona.pl [dostęp 2018-07-19] .
- ↑ Emil Zegadłowicz , Łyżki i księżyc : groteska straganowa w 3 aktach, wyd. 1947., polona.pl [dostęp 2018-07-19] .
- ↑ Emil Zegadłowicz , Gawęda poety z typografem, wyd. 1929., polona.pl [dostęp 2018-07-19] .
- ↑ http://www.muzeumezegadlowicza.pl/index.php/aktualn [dostęp 2018-07-19] .
- ↑ https://wadowiceonline.pl/kultura/11121-sucha-przejmuje-zbiory-z-muzeum-emila-zegadlowicza-czemu-nie-zostaja-w-powiecie-wadowickim [dostęp 2018-07-19] .
Bibliografia przedmiotowa[edytuj | edytuj kod]
- Kozikowski E., Portret Zegadłowicza bez ramy. Opowieść biograficzna na tle wspomnień osobistych, Warszawa 1966.
- Kolińska K., Zegadłowicz. Podwójny żywot srebrempisanego, Warszawa 1999.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Byli honorowi obywatele
- Członkowie Związku Zawodowego Literatów Polskich
- Honorowi obywatele Wadowic
- Ludzie urodzeni w Bielsku-Białej
- Ludzie związani z Wadowicami
- Odznaczeni Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (II Rzeczpospolita)
- Odznaczeni Złotym Wawrzynem Akademickim
- Pisarze ekspresjoniści
- Pisarze związani z Bielskiem-Białą
- Pisarze związani z Poznaniem
- Pisarze związani z Sosnowcem
- Polscy dramaturdzy XX wieku
- Polscy pisarze dwudziestolecia międzywojennego
- Polscy poeci XX wieku
- Polscy prozaicy XX wieku
- Polscy tłumacze literatury niemieckojęzycznej
- Urodzeni w 1888
- Urzędnicy Ministerstwa Sztuki i Kultury
- Zmarli w 1941