51°46′46″N 19°26′51″E/51,779444 19,447500Fabryka Izraela Poznańskiego w Łodzi
 nr rej. A/45 z 20 stycznia 1971 z 14 września 1993, A/337/1-3, A/338/1-6 z 28 września 1993[1]
| |
 Fabryka Izraela Poznańskiego w Łodzi, ok. 1895 zdjęcie Bronisława Wilkoszewskiego | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość |
Łódź |
| Architekt | |
| Ukończenie budowy |
1872–1892 |
| Pierwszy właściciel | |
| Kolejni właściciele |
Towarzystwo Akcyjne Wyrobów Bawełnianych „I.K. Poznański” w Łodzi |
Położenie na mapie Łodzi  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa łódzkiego  | |
| 51°46′46″N 19°26′51″E/51,779444 19,447500
| |
Fabryka Izraela Poznańskiego w Łodzi – pełnowydziałowa fabryka włókiennicza przetwórstwa bawełny w Łodzi, wzniesiona w latach 1872–1892 według projektu Hilarego Majewskiego dla Izraela Poznańskiego; największa fabryka kalisko-mazowieckiego okręgu przemysłowego, znacjonalizowana w 1945; wpisana do rejestru zabytków w latach 1971–1993. Od 2006 roku mieści się tutaj centrum handlowe Manufaktura.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Parcelę pod budowę zakładu zakupił Izrael K. Poznański w 1871 roku, po zachodniej stronie „Nowego Miasta”, wzdłuż ul. Ogrodowej. Do końca XIX wieku powstał tu blisko 30-hektarowy kompleks, na którym znajdowały się tkalnie, przędzalnia, bielnik i apretura, farbiarnia, drukarnia tkanin i wykończalnia, oddział naprawy i budowy maszyn, ślusarnia, odlewnia i parowozownia, gazownia, remiza strażacka, magazyny, bocznica kolejowa oraz kantor fabryczny, pałac fabrykanta i budynki mieszkalne dla robotników. Wizytówką kompleksu była pięciokondygnacyjna przędzalnia bawełny z czerwonej nieotynkowanej cegły wzdłuż ul. Ogrodowej (obecnie hotel Andels), powstała w latach 1877–1878.
W okresie międzywojennym dyrektorem fabryki był Józef Wolczyński, jedna z najbardziej znaczących postaci życia społeczno-towarzyskiego międzywojennej Łodzi, a w latach 30. Stefan Lamprecht. Przy fabryce działał klub sportowy IKP Łódź, który wychował m.in. wielu utytułowanych polskich bokserów.
- Okres PRL
W czasach PRL fabryka nosiła m.in. nazwę: Zakłady Przemysłu Bawełnianego im. Juliana Marchlewskiego, który w XIX w. pracował w tej fabryce prowadząc działalność socjalistyczną wśród robotników. W latach 70. dodano handlową nazwą „Poltex” i odtąd zakład nosił nazwę: Zakłady Przemysłu Bawełnianego im. Juliana Marchlewskiego, „Poltex”, a w II połowie lat 80. XX wieku usunięto patrona skracając nazwę na: Zakłady Przemysłu Bawełnianego „Poltex”, w skrócie ZPB Poltex.
10 lutego 1971 w Zakładach Przemysłu Bawełnianego im. Marchlewskiego wybuchł strajk, który w następnych dniach objął inne zakłady w miescie. Bezpośrednią przyczyną było obniżenie zarobków w nowym roku o ok. 200–300 zł, co w połączeniu z podwyżką cen żywności, spowodowało realne poważne zubożenie włókniarek. Strajkujące zażądały podwyżki płac o 20–25% oraz stworzenie klarownego systemu ustalania zarobków[2].
14 lutego do zakładów przyjechała delegacja rządowa, z premierem Piotrem Jaroszewiczem na czele, któremu towarzyszyli członkowie Biura Politycznego PZPR Jan Szydlak i Józef Tejchma. Spotkanie z włókniarzami odbyło się wieczorem w zakładowej świetlicy. Dramatyczne w przebiegu spotkanie było pokazem arogancji i nieudolnych, drętwych przemówień ze strony władz, oraz wielu dramatycznych wystąpień ze strony rozgoryczonych włókniarek. Rządzący próbowali namawiać robotników do powrotu do pracy, jednocześnie tłumacząc, że pieniędzy na podwyżki nie ma i rzucając jedynie mgliste obietnice „poprawy warunków”. Na kończące wystąpienie Jaroszewicza zapytanie „Czy przystąpicie zaraz do pracy?” sala odpowiedziała głośnym „NIE!”[2].
W efekcie strajków w całym kraju władze musiały przywrócić m.in. ceny mięsa sprzed 13 grudnia 1970.
- Okres po 1989 roku
Po 1989 roku prawdopodobnie nie było żadnych roszczeń spadkobierców[3]. Prawdopodobnie również z tego powodu, że w latach 20. i 30. XX wieku fabryka była na granicy bankructwa z racji utraty wschodnich rynków zbytu, a większość, jeśli nie wszystkie udziały przejęły włoskie banki, które wprowadziły własny zarząd.
W maju 1991 roku bank PBG S.A. zgłosił wniosek w sprawie upadłości ZPB „Poltex” do Ministra Przemysłu w sprawie likwidacji przedsiębiorstwa. Następnie Minister Przemysłu Andrzej Zawiślak z dniem 1 sierpnia 1991 roku postawił ZPB „Poltex” w stan likwidacji (z przyczyn ekonomicznych), ustanawiając likwidatora przedsiębiorstwa – Mieczysława Michalskiego. Likwidator rozpoczął poszukiwania inwestora skłonnego zrealizować program restrukturyzacji ZPB „Poltex”, za pomocą szeroko zakrojonej akcji ofertowo-promocyjnej. W styczniu 1992 roku Minister Przemysłu i Handlu zatwierdził opracowany przez likwidatora program likwidacji w wersji u zakresie restrukturyzacji produkcyjno-nieruchomościowej ZPB „Poltex”.
W I kwartale 1992 nastąpiło zakończenie działalności produkcyjnej nierentownych działów przędzalni i tkalni, zaś w IV kwartale Prezydent Miasta Łodzi ostatecznie zrezygnował z deklarowanego wcześniej przejęcia przez gminę Łódź zbędnych zabytkowych nieruchomości fabrycznych na cele Łódzkiego Centrum Targowo-Handlowego. 3 lutego 1993 powstała ustawa o restrukturyzacji finansowej przedsiębiorstw i banków stworzyła możliwość restrukturyzacji przedsiębiorstwa za wolą wierzycieli. 18 lutego 1993 na wniosek Powszechnego Banku Gospodarczego (PBG) SA sąd umorzył postępowanie upadłościowe wobec ZPB „Poltex”. W drugim półroczu 1993 roku przy zgodzie organu założycielskiego, likwidator prowadził rozmowy z wierzycielami oraz potencjalnym inwestorem w sprawie wszczęcia bankowego postępowania ugodowego na podstawie przepisów ustawy z dnia 3 lutego 1993 roku.
4 grudnia 1993 podpisana została umowa wstępna pomiędzy Likwidatorem a Konsorcjum IDD-C. Kosiński jako potencjalnym inwestorem ZPB „Poltex”. 16 maja 1996 Minister Przekształceń Własnościowych w wyniku ugody bankowej powołał jednoosobową spółkę skarbu państwa pod firmą Wykańczalnia Materiałów Włókienniczych „Poltex W” SA na bazie majątku dawnych ZPB „Poltex”, łącznie z zarządem, na czele którego znalazł się likwidator Mieczysław Michalski. W III kwartale 1997 zakończono nierentowną działalność produkcyjną wydziału wykończalni. 18 grudnia 1997 została powołana przez WMW „Poltex W” SA spółka-córka nieruchomościowa z ograniczoną odpowiedzialnością „Poltex N” (tzw. przejmująca). Ustalono w ugodzie bankowej, przyjętej przez wierzycieli, zadania w zakresie przygotowania i realizacji programu rewitalizacji historycznego zespołu fabrycznego „Poltex”. 31 marca 1998 nastąpiła równoległa prywatyzacja spółki akcyjnej WMW „Poltex W” oraz spółki nieruchomościowej z ograniczoną odpowiedzialnością „Poltex N”. Większościowe pule akcji i udziałów w spółkach przejęły XXI Century City spółka z o.o. (Konsorcjum IDD-C. Kosiński z gwarancjami grupy kapitałowej z francuskimi firmami Francarep, Fonciere Euris i Apsys).
W II kwartale 1998 Apsys Polska nabyła od spółki XXI Century City 75% udziałów w „Poltex N” sp. z o.o. oraz 51% akcji w WMW „Poltex W” SA. WMW „Poltex W” S.A. nabyła 26% pulę akcji w branżowej firmie tj. w PZPB „Pamotex” SA za 9,5 mln PLN (prawdopodobnie z powodu próby zmiany ugody). W III kwartale 1998 nowy właściciel „Poltex N” sp. z o.o. nabył nieruchomość wydziału wykończalni (zespołu fabrycznego d. Zakładów Bawełnianych I. Poznańskiego) stając się właścicielem całości terenu.
W latach 1999–2002 francuska firma Apsys-Polska dokonała wyburzeń wszystkich współczesnych naniesień na terenie fabryki, w związku z realizacją koncepcji centrum handlowego „Manufaktura”. W 2002 Urząd Miasta Łodzi wydał pozwolenia budowlane dotyczące inwestycji na terenie fabryki, rok później rozpoczęły się prace budowlane CH „Manufaktura”. 17 maja 2006 otwarto C.H. Manufaktura[4]. W 2008 roku otwarto ms2 – nowy oddział Muzeum Sztuki w Łodzi. W 2009 roku, w budynku byłej przędzalni został otwarty czterogwiazdkowy hotel i centrum konferencyjne sieci Andel’s.
Zespół budynków wpisany jest do rejestru zabytków pod numerem A/45 z 20.01.1971, A/337/1-3 z 14.09.1993 i A/338/1-6 z 28.09.1993[1]. W 2015 przędzalnia i brama fabryki zostały uznane pomnikami historii[5].
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
- Kalendarium historii Łodzi (1821–1918) – lata 1872–1918
- Kalendarium historii Łodzi (1945–1989)
- Kalendarium historii Łodzi (od 1989)
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Rejestr zabytków nieruchomych – województwo łódzkie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 15 lutego 2023 [dostęp 2020-02-07].
- ↑ a b Strajk włókniarek łódzkich w 1971 roku: lemiesze zamiast mieczy, histmag.org [dostęp 2022-05-12].
- ↑ polityka.pl.
- ↑ MANUFAKTURA – Historia, manufaktura.com [dostęp 2018-03-01] (pol.).
- ↑ Aleksandra Hac: Prezydent Komorowski: Łódzkie zabytki pomnikami historii. lodz.gazeta.pl, 2015-02-17. [dostęp 2018-02-22].