Julian Marchlewski

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Julian Marchlewski
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

17 maja 1866
Włocławek, Królestwo Polskie

Data i miejsce śmierci

22 marca 1925
Bogliasco, Królestwo Włoch

Zawód, zajęcie

prawnik, ekonomista, politolog, wydawca, polityk

Narodowość

polska

Tytuł naukowy

doktor

Partia

SDKP/SDKPiL, SPD

podpis
Multimedia w Wikimedia Commons
Julian Marchlewski w składzie Polrewkomu, początek sierpnia 1920. Obok niego: Feliks Dzierżyński, Feliks Kon
Grób Juliana Marchlewskiego na warszawskim Cmentarzu Wojskowym na Powązkach

Julian Baltazar Józef Marchlewski, ps. „Karski”, „Kujawski”, „Baltazar z Kujaw”, „J. K.”, „Johannes Kaempfer” (ur. 17 maja 1866 we Włocławku, zm. 22 marca 1925 w Bogliasco) – działacz polskiego i międzynarodowego rewolucyjnego ruchu robotniczego i komunistycznego, współzałożyciel Związku Robotników Polskich i Socjaldemokracji Królestwa Polskiego i Litwy, działacz lewego skrzydła SPD, jeden z przywódców Związku Spartakusa, współtwórca Kominternu (Międzynarodówki Komunistycznej), przewodniczący Tymczasowego Komitetu Rewolucyjnego Polski. Redaktor prasy socjalistycznej, publicysta i wydawca.

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Syn Józefa Franciszka (1830–1907), pochodzącego z okolic Grudziądza kupca zbożowego we Włocławku i Augusty Rückersfeldt (1835–1918), córki księgowego Augusta Rückersfelda z Porta Westfalica koło Minden i Emilie z d. Kotta[1]. Ojciec, pochodzący ze szlachty zagrodowej z okolic Grudziądza, w latach pięćdziesiątych XIX w. zamieszkał we Włocławku, gdzie początkowo dorobił się znacznej fortuny jako kupiec zbożowy, później, jeszcze w dzieciństwie Juliana, zubożał i został właścicielem hotelu Pod Trzema Koronami. Matka pochodziła z westfalskiej rodziny oficersko-urzędniczej i przyjechała do Włocławka jako guwernantka. Dom Marchlewskich był dwujęzyczny – ojciec zwracał się do dzieci po polsku, matka najczęściej po niemiecku.

Na początku lat osiemdziesiątych XIX wieku matka z dziećmi przeniosła się do Warszawy, ojciec zamieszkał we wsi Czerniewice, gdzie jako oficjalista pracował w przedsiębiorstwie handlu zbożem należącym do szwagra. Przesyłał niewielkie dochody rodzinie do Warszawy, rodzeństwo Marchlewskich musiało jednak wcześnie zarabiać na swe utrzymanie.

Julian Marchlewski ukończył 3 klasy gimnazjum we Włocławku, wstąpił do klasy czwartej już w warszawskim sześcioklasowym gimnazjum realnym. Środki na kształcenie czerpał z korepetycji. W latach 1884–1885 należał do tajnego gimnazjalnego kółka marksistowskiego powiązanego z partią Proletariat. W 1887 roku, by jak sam stwierdzał lepiej służyć sprawie wyzwolenia proletariatu, rozpoczął w Warszawie pracę zawodową początkowo jako praktykant, następnie jako wykwalifikowany farbiarz. W jego mieszkaniu w Warszawie doszło do zawiązania nowej partii marksistowskiej „II Proletariat”[2]. Był współzałożycielem w roku 1889 Związku Robotników Polskich[3].

Wiosną 1890 roku wyjechał do Niemiec, gdzie pracował w fabryce tekstylnej, a następnie przez blisko pół roku w Szwajcarii. 28 czerwca 1890 w Zurychu przemawiał nad przewożoną na Wawel trumną Adama Mickiewicza w imieniu polskiej kolonii socjalistycznej. Jesienią 1890 powrócił do Warszawy, gdzie pracował jako farbiarz. W lutym 1891 podjął pracę w Łodzi, gdzie do maja pracował w farbiarni Walewskiego oraz w fabryce Geperta przy ul. Piotrkowskiej[4], następnie do listopada 1891 w fabryce Izraela Poznańskiego[5].

Od listopada 1891 do listopada 1892 roku więziony w X Pawilonie Cytadeli Warszawskiej[3], uwolniony za kaucją. W marcu 1893 roku Marchlewski był jednym ze współzałożycieli Polskiej Partii Socjalistycznej na ziemiach polskich[6].

W maju 1893 roku, zagrożony aresztowaniem i chory, wyjechał do Szwajcarii, gdzie wstąpił na Wydział Prawa Uniwersytetu w Zurychu. W roku 1896 uzyskał stopień naukowy doktora na podstawie dysertacji Der Physiokratismus in Polen (Fizjokratyzm w Polsce). W Zurichu zbliżył się do socjaldemokratycznego kółka studenckiego gdzie dominowali Róża Luksemburg, Leon Jogisches – Tyszka i Adolf Warski – Warszawski. W 1893 roku został, obok A. Warskiego, redaktorem naczelnym pisma grupy zurichskiej „Sprawa Robotnicza”. Po powstaniu w 1893 roku, z rozłamu w krajowej PPS, Socjaldemokracji Królestwa Polskiego Marchlewski dostał mandat tej organizacji na Międzynarodowy Kongres Socjalistyczny[7]

Był członkiem Zarządu Głównego Socjaldemokracji Królestwa Polskiego, później przywódcą i głównym – obok Róży Luksemburg – ideologiem SDKPiL. Redagował czasopisma „Czerwony Sztandar”, „Przegląd Socjalistyczny” oraz „Sprawę Robotniczą”.

W lipcu 1903 roku wziął udział w IV Zjeździe SdKPiL w Berlinie, który został zwołany celem omówienia planów zjednoczenia SDKPiL z Socjaldemokratyczną Partią Robotniczą Rosji. Zjednoczeniowe plany zostały na Zjeździe odrzucone przez Różę Luksemburg ze względu na prezentowane przez rosyjskich socjaldemokratów prawo do samostanowienia narodów. Na Zjeździe Marchlewski był oponentem Luksemburg w kwestii narodowej[8]. Dla Marchlewskiego optymalnym rozwiązaniem kwestii narodowej na ziemiach zamieszkiwanych przez ludność polską była własna państwowość utrzymywana jeszcze długo po ustanowieniu ustroju socjalistycznego. Pogląd ten odbiegał od typowych poglądów ówczesnych działaczy komunistycznych[9].

W czerwcu 1902 Marchlewski wraz z przyjacielem Aleksandrem Helphandem (Parvusem), założył w Monachium przedsiębiorstwo wydawnicze Dr J. Marchlewski und Co. Verlag Slavischer und Nordischer Literatur. Parvus lokując swe pieniądze stał się właścicielem i kierownikiem firmy, natomiast Marchlewski wziął na siebie planowania wydawnicze, kontakty z autorami, tłumaczami, ilustratorami i drukarniami. Jednym z pierwszych, do których zwrócił się Marchlewski z ofertą wydawniczą, był Stefan Żeromski – wydał jego Popioły w oryginale i przekładzie niemieckim, Rozdziobią nas kruki, wrony w przekładzie. Korespondował również z Kazimierzem Przerwą-Tetmajerem i Maksimem Gorkim. Utrzymywał także kontakty z księgarzami zachodnimi i polskimi: Gebethnerem i Wolffem w Warszawie, Bernardem Połonieckim we Lwowie. W latach 1903–1904 wydał ok. 50 tytułów, głównie w języku niemieckim, polskim i rosyjskim. Od początku swej działalności publicystycznej silnie akcentował swój związek z tradycją i literaturą narodową[9]. Wraz z wybuchem rewolucji 1905 roku Parvus rzucił się w wir polityki, przestając interesować się wydawnictwem[a]. Wyjechał do Rosji i pozostawił Marchlewskiego z nieuregulowanymi płatnościami. 6 grudnia 1905 roku Wydawnictwo zostało zlikwidowane – przejęła je firma Etzold und Co.

Marchlewski był uczestnikiem rewolucji 1905–1907. W tym czasie przebywał w Warszawie współredagując "Czerwony Sztandar"[10]. Podczas V Zjazdu SDKPiL w Zakopanem w czerwcu 1906 roku, mimo że dostał największą liczbę głosów delegatów, nie wszedł do ścisłego kierownictwa partii (został zastępcą członka Zarządu Głównego)[11]. Od grudnia 1906 do lutego 1907 roku był więziony w twierdzy modlińskiej[3]. Po rewolucji przebywał w Cesarstwie Niemieckim, gdzie przyłączył się do lewego skrzydła SPD. W maju 1907 r, jako członek delegacji SDKPiL został wybrany na zastępcę członka Komitetu Centralnego SDPRR[12]. Zwolennik, odrzucanej przez SDKPiL, tezy o rewolucyjnym potencjale tkwiącym w chłopstwie co zbliżało go do bolszewików. Od VI Zjazdu SDKPiL w Pradze w 1908 r.– członek ZG SDKPiL, ale bez przydzielenia konkretnego zakresu odpowiedzialności w kierownictwie partii[13].

W lipcu 1914 roku Marchlewski został skazany na 3 miesiące więzienia za obrazę w artykule prasowym pruskiego korpusu oficerskiego, ale wyrok nie został wykonany ze względu na wybuch I wojny światowej. W sierpniu 1914 roku był jednym ze współzałożycieli lewicowej grupy radykałów w niemieckim ruchu socjaldemokratycznym „Spartakus” sprzeciwiającej się poparciu przez socjaldemokrację niemiecką kredytów wojennych dla rządu. Grupa ta będzie zalążkiem późniejszej Komunistycznej Partii Niemiec. 22 maja 1916 roku Marchlewski został prewencyjnie osadzony w areszcie w Berlinie. W więzieniu tłumaczył „Pamiętniki” Chryzostoma Paska na język niemiecki i przygotowywał niemieckie wydanie napisanej przez siebie Historii Polski[14].

22 maja 1918 roku Marchlewski został wymieniony na jednego z generałów niemieckich przetrzymywanych w niewoli radzieckiej i wyjechał do Piotrogrodu a potem do Moskwy, gdzie został dokooptowany zarówno do władz SDKPiL w Rosji jak i do Centralnego Komitetu Wykonawczego Rad Delegatów[15]. 18 października został wysłany z misją do Berlina by wybadać nastroje wśród niemieckiej klasy robotniczej. 28 października rząd radziecki mianował Marchlewskiego posłem radzieckim w Polsce ale władze polskie odmówiły mu akredytacji. W związku z tym od listopada 1918 r. pełnił funkcję w Centralnym Zarządzie Przemysłu Włókienniczego w Moskwie[16]. W roku 1919 był współtwórcą Kominternu (Międzynarodówki Komunistycznej).

Od stycznia do marca 1919 r. przebywał w celach agitacyjnych w Zagłębiu Ruhry. Stamtąd udał sie do Polski, gdzie nawiązał kontakty z niektórymi przedstawicielami nowych władz (m. in. J. Beckiem - ojcem i St. Wojciechowskim). W czerwcu 1919 r. powrócił do Moskwy z misją pośredniczenia w rozmowach pokojowych między Polską a Rosją Radziecką. Misja Marchlewskiego spotkała się z krytyką kierownictwa komunistów polskich w Rosji (m.in Leszczyński - Leński, Unszlicht)[17]. Marchlewski opowiedział się pierwotnie przeciwko niesieniu rewolucji do Polski na bagnetach Armii Czerwonej „Siłą orężną nie można wprowadzić ustroju komunistycznego wbrew dążeniom ludności. (…) Wkroczenie Armii Czerwonej do Polski będzie zgubą dla komunizmu w Polsce” - twierdził. Podsumowując dyskusję na ten temat z przeciwnikami wewnątrz partii w liście do żony Marchlewski stwierdzał „Rrradykalizm, rrrewolucyjność tych łbów zakutych może nam jeszcze dużo narobić biedy”[18]. 14 lipca 1920 roku kieruje do Lenina list w którym stwierdza, że wstępne propozycje Ententy odnośnie do wschodnich granic Polski powinny być po zwycięstwie Armii Czerwonej w wojnie z Polską zmienione tak by Chełmszczyzna oraz cała białostoczczyzna powinna przypaść rewolucyjnej Polsce[19]. Jednocześnie był za przyłączeniem Górnego Śląska do Polski[20].

W 1920 r. Marchlewski został postawiony przez Lenina na czele Tymczasowego Komitetu Rewolucyjnego Polski w Białymstoku[21]. Do zakresu jego kompetencji należały sprawy gospodarcze[22].

Jeszcze w lutym 1920 roku rozpoczął prowadzenie wykładów z ekonomii na Uniwersytecie Ludowym w Moskwie[23]. W latach 1921-1922 był przedstawicielem rządu radzieckiego w rozmowach pokojowych z Finlandią, Japonią i Chinami[24]. Od roku 1922 był pierwszym rektorem Komunistycznego Uniwersytetu Mniejszości Narodowych Zachodu w Moskwie i przewodniczącym Międzynarodowej Organizacji Pomocy Rewolucjonistom. Przygotował program RKP(b) w zakresie dotyczącym rolnictwa.

Od drugiej połowy 1923 roku nasilająca się choroba nerek coraz częściej wyłączała go z czynnego życia. W 1924 leczył się na Krymie. W grudniu wyjechał do Włoch, gdzie po czterech miesiącach pobytu wczasowego zmarł 22 marca.

Pochowany został na cmentarzu Friedrichsfelde w Berlinie. 23 marca 1950 roku urna z jego prochami została przywieziona pociągiem z Berlina i 25 marca 1950 złożona do grobowca na Powązkach Wojskowych w Warszawie (kwatera A6-0-B)[25][26]. Grobowiec nosi inskrypcję „Służyć interesom narodowości polskiej może tylko ten, kto służy interesom międzynarodowego proletariatu”.

Rodzina[edytuj | edytuj kod]

Julian Marchlewski był jednym z siedmiorga dzieci Józefa i Augusty, którymi byli kolejno: Marta Marchlewska (1864–1942, ps. lit. M. Sutram), Julian Marchlewski (1866–1925), Leon Marchlewski (1869–1946), Wanda (1871–1957, żona Freda Mosera)[27], Oskar (1874–1933), Józefa (1877–1943, od ok. 1905 żona dra Henryka Wilczyńskiego, ur. w Petersburgu w 1882, zm. 2 lutego 1935[28]) i Tadeusz (1880–1944), prezes Związku Towarzystw Kupieckich na Pomorzu[29]. Od roku 1897 był mężem Bronisławy z Gutmanów (1866–1952) absolwentki Uniwersytetu Latającego i politechniki w Zurychu – bakteriolog. Mieli jedną córkę Zofię (1898–1983), dziennikarkę, żonę malarza niemieckiego Heinricha Vogelera (1872–1942)[30]. Jego bratanek Teodor (1899–1962) był rektorem Uniwersytetu Jagiellońskiego (1948–1956)[31] i posłem na Sejm PRL.

Wybrane publikacje książkowe[edytuj | edytuj kod]

Autor publikacji naukowych i ideologicznych.

  • J.B. Marchlewski, Fizjokratyzm w dawnej Polsce, Warszawa 1897.
  • J.B. Marchlewski, Stosunki społeczno-ekonomiczne pod panowaniem pruskim, Lwów – Warszawa 1903 (dostępna kopia cyfrowa)
  • J.B. Marchlewski, Duma carska i bezprawie wyborcze, Warszawa 1906 (dostępna kopia cyfrowa; książka wydana pod pseudonimem J. Karski)
  • J.B. Marchlewski, Ekonomia polityczna. Czym jest i czego uczy, Warszawa 1907 (dostępna kopia cyfrowa)
  • J.B. Marchlewski, Antysemityzm a robotnicy, Chicago 1913 (dostępna kopia cyfrowa wydania krajowego z 1920)
  • J.B. Marchlewski, Wspomnienia z dzieciństwa. Szkice literackie. Listy z Japonii, Moskwa 1928 (dostępna kopia cyfrowa)
  • J.B. Marchlewski, Pisma wybrane, Tomy I-II, Wyd. Książka i Wiedza, Warszawa 1952 (Tom I) i 1956 (Tom II) (wydanie powojenne dzieł Marchlewskiego)

Upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]

W okresie PRL wybito również kilka medali okolicznościowych na cześć Marchlewskiego.


Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Parvus był organizatorem eksterytorialnego przejazdu Lenina ze Szwajcarii przez Cesarstwo Niemieckie do Rosji w marcu/kwietniu 1917 i pozostając w neutralnym Sztokholmie pośredniczył w roku 1917 w zagranicznym (niemieckim) finansowaniu partii bolszewików.
  2. ↑ Pomnik autorstwa Elwiry i Jerzego Mazurczyków, wykonany ze stopu brązu przez Spółdzielnię Pracy „Brąz Dekoracyjny” w Warszawie (22 elementy po ok. 50–100 kg, w sumie waga 8 ton), odsłonięty podczas uroczystości 30 kwietnia 1964.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Thomas Hostert, „Lüdenscheider Familienbuch Band 35: Rube – Schewe”. Wuppertal 2021. s. 41.
  2. ↑ Norbert Michta „Julian Marchlewski. Polska, Naród. Socjalizm”, Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1975, s. 20.
  3. ↑ a b c Stefan Król, Cytadela Warszawska, Warszawa: Książka i Wiedza, 1978, s. 188.
  4. ↑ Marchlewski Julian Baltazar – [online], www.fina.gov.pl [dostęp 2023-11-14] (pol.).
  5. ↑ Związek Zawodowy Pracowników Przemysłu Włókienniczego, Odzieżowego i Skórzanego w Polsce Zarząd Główny, Lodzer Textilarbeiter, Wyd. Łódzkie, 1966 [dostęp 2023-11-14] (pol.).
  6. ↑ Norbert Michta „Julian Marchlewski. Polska, Naród. Socjalizm”, Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1975, s. 27.
  7. ↑ Norbert Michta „Julian Marchlewski. Polska, Naród. Socjalizm”, Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1975, s. 28, 30.
  8. ↑ Norbert Michta „Julian Marchlewski. Polska, Naród. Socjalizm”, Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1975, s. 123.
  9. ↑ a b Krystyna Trembicka, Między utopią a rzeczywistością. Myśl polityczna Komunistycznej Partii Polski (1918–1938), Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie – Skłodowskiej Lublin 2007, ISBN 978-83-227-2668-6, s. 36.
  10. ↑ Andrzej Friszke „Państwo czy rewolucja. Polsce komuniści a odbudowanie państwa polskiego 1892 – 1920“ Wydawnictwo Krytyki Politycznej 2020, ISBN 978-83-66586-19-2, str. 80
  11. ↑ Norbert Michta „Julian Marchlewski. Polska, Naród. Socjalizm”, Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1975, s. 186.
  12. ↑ Norbert Michta „Julian Marchlewski. Polska, Naród. Socjalizm”, Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1975, s. 190.
  13. ↑ Norbert Michta „Julian Marchlewski. Polska, Naród. Socjalizm”, Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1975, s. 214, 218.
  14. ↑ Norbert Michta „Julian Marchlewski. Polska, Naród. Socjalizm”, Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1975, s. 327.
  15. ↑ Norbert Michta „Julian Marchlewski. Polska, Naród. Socjalizm”, Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1975, s. 351 i 352.
  16. ↑ Norbert Michta „Julian Marchlewski. Polska, Naród. Socjalizm”, Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1975, s. 359.
  17. ↑ Norbert Michta „Julian Marchlewski. Polska, Naród. Socjalizm”, Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1975, s. 394.
  18. ↑ Andrzej Friszke „Państwo czy rewolucja. Polsce komuniści a odbudowanie państwa polskiego 1892 – 1920“ Wydawnictwo Krytyki Politycznej 2020, ISBN 978-83-66586-19-2, str. 452
  19. ↑ Norbert Michta „Julian Marchlewski. Polska, Naród. Socjalizm”, Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1975, s. 415.
  20. ↑ Norbert Michta „Julian Marchlewski. Polska, Naród. Socjalizm”, Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1975, s. 433.
  21. ↑ Witold Sienkiewicz, Niepokonani 1920, Demart 2010, 2011, ISBN 978-83-7427-587-3.
  22. ↑ Andrzej Friszke „Państwo czy rewolucja. Polsce komuniści a odbudowanie państwa polskiego 1892 – 1920“ Wydawnictwo Krytyki Politycznej 2020, ISBN 978-83-66586-19-2, str. 506
  23. ↑ Norbert Michta „Julian Marchlewski. Polska, Naród. Socjalizm”, Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1975, s. 407.
  24. ↑ Norbert Michta „Julian Marchlewski. Polska, Naród. Socjalizm”, Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1975, s. 436-437.
  25. ↑ Dobrosław Kobielski, Józef Zięba: Kronika lat 1944–1986, [w:] Kalendarz Warszawski'88. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1987, s. 20. ISBN 83-03-01684-9.
  26. ↑ Wyszukiwarka grobów w Warszawie.
  27. ↑ Nieznane listy Juliana Marchlewskiego. Nowe drogi. Organ Teoretyczny i Polityczny Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. 7 (290) Lipiec 1973. Przypis 92. s. 168.
  28. ↑ Nekrolog: Przegląd Ubezpieczeń Społecznych. Rok X, zeszyt 3. Warszawa, 3.03.1935. s. 149.
  29. ↑ Kurjer Polski. R. 25, 1922, no 271. s. 9.
  30. ↑ Feliks Tych, Marchlewski Julian Baltazar (1866-1925), Polski Słownik Biograficzny, t. 19, s. 535–542 – informacje przy biogramie męża.
  31. ↑ A. Kochański, „Polska 1944 – 1991. Część 2. s. 1057.
  32. ↑ Uchwała Nr VI/33/90 Rady Dzielnicy-Gminy Warszawa Wola z dnia 2 października 1990 r. w sprawie: zmiany nazwy ulic.
  33. ↑ Prezentujemy słupską ul. Piłsudskiego.
  34. ↑ [1] Neues Deutschland, 23 marca 1950.
  35. ↑ W latach 80. XX wieku, w PRL, zakłady, w których pracował – a nazwę nadano im po nacjonalizacji (Zakłady Przemysłu Bawełnianego im. Juliana Marchlewskiego Poltex) – utraciły imię swojego patrona [2].
  36. ↑ Leszkowicz 2022 ↓, s. 750.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Julian_Marchlewski&oldid=73560189”