Franciszek Ząbecki
 Franciszek Ząbecki (rozmawia przez telefon) w budynku stacji kolejowej w Treblince | |
 podporucznik
| |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data śmierci | |
| Przebieg służby | |
| Siły zbrojne | |
| Główne wojny i bitwy | |
| Odznaczenia | |
 
| |
Franciszek Ząbecki ps. „Dawny” (ur. 8 października 1907 w Łyszkowicach, zm. 11 kwietnia 1987) – żołnierz Wojska Polskiego, członek Armii Krajowej, w latach 1941–1944 zawiadowca stacji Treblinka, świadek podczas powojennych procesów zbrodniarzy hitlerowskich.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]W 1925 r. rozpoczął pracę na kolei jako praktykant-radiotelegrafista na stacji w Bednarach. W latach 1929–1931 odbył służbę wojskową w Zegrzu. Po zakończeniu służby wojskowej w poszukiwaniu pracy trafił do Sokołowa Podlaskiego[1].
Walczył w kampanii wrześniowej w 1 batalionie telegraficznym. 17 września dostał się do niewoli sowieckiej. Po dwóch miesiącach, wraz z innymi polskimi żołnierzami, został przekazany władzom niemieckim i trafił na roboty do Niemiec. Z uwagi na zły stan zdrowia w marcu 1941 udało mu się uzyskać zwolnienie z robót i wrócić do Sokołowa Podlaskiego.
22 maja 1941 roku rozpoczął pracę dla niemieckiej Generalnej Dyrekcji Kolei Wschodniej na stacji kolejowej w Treblince, przy której zamieszkał. Jako członek 8. Brygady Kolejowej AK otrzymał zadanie zbierania informacji na temat niemieckich transportów wojskowych przechodzących przez stację i przekazywania ich władzom AK. Po zbudowaniu niedaleko stacji obozu zagłady Treblinka II Ząbecki otrzymał polecenie spisywania wszystkich transportów więźniów kierowanych do nowego obozu przez stację Treblinka.
Pierwszy pociąg z Żydami z warszawskiego getta wyjechał z Warszawy 22 lipca 1942 i przybył do Treblinki 23 lipca we wczesnych godzinach rannych. Od tego dnia Ząbecki notował wszystkie transporty Żydów. Oprócz gromadzenia informacji, które były przekazywane dowództwu AK, wraz z innymi polskimi kolejarzami pomagał Żydom uciekającym z transportów.
6 sierpnia 1944 z narażeniem życia wyniósł z zaminowanego budynku stacji część dokumentów, będących dowodami zbrodni popełnionych w Treblince. Materiały te zostały później wykorzystane w procesach przeciwko niemieckim zbrodniarzom. Franciszek Ząbecki oceniał, że liczba zamordowanych w obozie śmierci Treblinka II była wyższa niż szacunki historyków i wynosiła ok. 1 mln 297 tysięcy osób.
W czasie okupacji ukończył konspiracyjną szkołę podchorążych otrzymując stopień plutonowego podchorążego (podporucznika)[1].
Po 1945 r. pracował na kolei w Białej Podlaskiej, Sochaczewie i Piasecznie. W listopadzie 1953 cała rodzina przeniosła się do Piastowa. Ostatnim miejscem pracy Ząbeckiego był Centralny Ośrodek Badań i Rozwoju Techniki Kolejnictwa w Warszawie. Przeszedł na emeryturę w grudniu 1969[1].
Swoje wspomnienia opisał w wydanej w 1977 r. książce Wspomnienia dawne i nowe[2]. Był bohaterem filmu dokumentalnego Świadek oskarżenia nakręconego przez Wytwórnię Filmową „Czołówka”[3].
Zmarł 11 kwietnia 1987. Został pochowany na cmentarzu parafialnym w Pruszkowie-Żbikowie[1].
Odznaczenia
[edytuj | edytuj kod]Franciszek Ząbecki został odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1972) oraz Krzyżem Armii Krajowej (1975).
Udział w procesach przeciwko hitlerowskim zbrodniarzom
[edytuj | edytuj kod]- Zeznawał 19 stycznia 1965 w Düsseldorfie. Oskarżeni: Kurt Franz – były zastępca komendanta obozu zagłady, August Wilhelm Miete, Heinrich Matthes, Willi Mentz, Gustav Münzberger, Otto Stadie, Franz Suchomel, Erwin Lambert, Franz Albert Otto Rum, Richard Otto Horn – członkowie załogi obozu.
- Zeznawał 9 września 1966 w Bielefeldzie. Oskarżeni: Wilhelm Altenloh – komendant policji bezpieczeństwa i SD w Białymstoku, Lothar Heimbach, Heinz Errelis, Richard Dibus – funkcjonariusze policji.
- Zeznawał 6 marca 1968 we Frankfurcie. Oskarżeni: Adolf Beckerle – były ambasador III Rzeszy w Bułgarii i Grecji, Fritz von Hahn – były wyższy urzędnik w niemieckim Ministerstwie Spraw Zagranicznych.
- Zeznawał dnia 28 sierpnia 1970 w Düsseldorfie. Oskarżonym był Franz Stangl – były komendant obozu w Treblince.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d Był skromnym człowiekiem. [w:] Życie Siedleckie [on-line]. zyciesiedleckie.pl, 12 grudnia 2013. [dostęp 2014-01-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-12-19)].
- ↑ Tomasz Wiścicki: Stacja tuż obok piekła. Treblinka w relacji Franciszka Ząbeckiego. [w:] Muzeum Historii Polski [on-line]. muzhp.pl, 16 kwietnia 2013. [dostęp 2014-01-17].
- ↑ Wacław Kruszewski: Europa! Europa?. [w:] Życie Siedleckie [on-line]. zyciesiedleckie.pl, 22 stycznia 2012. [dostęp 2014-01-21].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Był skromnym człowiekiem. [w:] Życie Siedleckie [on-line]. zyciesiedleckie.pl, 12 grudnia 2013. [dostęp 2014-01-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-12-19)].
- Franciszek Ząbecki, Wspomnienia dawne i nowe, Instytut wydawniczy Pax, 1977.