Gorczyca biała

Gorczyca biała
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	kapustowce
Rodzina	kapustowate
Rodzaj	gorczyca
Gatunek	gorczyca biała
	Nazwa systematyczna
	Sinapis alba L.; Sp. Pl. 2, 1753
	Multimedia w Wikimedia Commons

Gorczyca biała, gorczyca jasna (Sinapis alba) – pospolita przyprawowa roślina należąca do rodziny kapustowatych (Brassicaceae). Jest uprawiana w wielu krajach.

Rozmieszczenie geograficzne

Rodzimy obszar jej występowania to Europa Południowa (Grecja, Włochy, Portugalia i Hiszpania), Afryka Północna, Azja Zachodnia i Pakistan^[3]. Rozprzestrzeniła się gdzieniegdzie również poza tymi rejonami^[3]. Obecnie występuje również w Polsce jako antropofit zadomowiony^[4].

Morfologia

Łodyga: Prosto wzniesiona, rozgałęziona i szorstko owłosiona; dochodzi do 0,6 metra wysokości, a na dobrej i odpowiednio wilgotnej ziemi nawet wyżej.
Liście: Ogonkowe, naprzemianległe, słabo owłosione i wszystkie, włącznie z górnymi, pierzastodzielne, o działkach nierówno i tępo ząbkowanych.
Kwiaty: Pachnące, złocistożółte; o 4 działkach kielicha i 4 płatkach korony ułożonych na krzyż (stąd nazwa rodziny), odchylone prawie pod kątem prostym, oraz 6 pręcików (4 dłuższe i 2 krótsze) i l słupek. W czasie kwitnienia wierzchołek kwiatostanu przypomina baldachogrono i ma na obwodzie kwiaty w pełni rozwoju, a w środku kwiaty najmłodsze i pączki kwiatowe.
Owoce: Krótkie, okrągławe na przekroju łuszczyny, mocno odchylone na zewnątrz i szorstko owłosione. Dojrzałe łuszczyny pękają, odsłaniając błoniastą przegrodę, do której po obu stronach są przymocowane nasiona. Są one okrągłe, koloru jasnożółtego; dojrzałe bardzo łatwo się osypują.
Korzeń: Białawy, rozgałęziony.

Biologia i ekologia

Roślina jednoroczna. Kwitnie od końca maja do początku sierpnia. Roślina miododajna.

Roślina trująca dla zwierząt (koni, bydła, świń, owiec i drobiu) w czasie owocowania. Nasiona zawierają dużo (ok. 0,2%) olejku gorczycznego powodującego stany zapalne błon śluzowych. U zwierząt powoduje on brak apetytu, zaburzenia przewodu pokarmowego, biegunki, osłabienie i brak ruchliwości^[5]. U ludzi działanie drażniące na przewód pokarmowy występuje w przypadku spożycia dużej ilości nasion, ale też np. musztardy. W ciężkich przypadkach może dojść do zaburzeń czynności serca i oddechu oraz wpływu na ośrodkowy układ nerwowy. Przy wydalaniu metabolitów mogą wystąpić stany zapalne i uszkodzenia nerek i dróg moczowych^[6].

Zmienność

Występuje w trzech podgatunkach^[3]:

Sinapis alba L. subsp. alba (synonimy: Brassica alba (L.) Rabenh., Brassica hirta Moench, Sinapis alba var. melanosperma Alef.)
Sinapis alba L. subsp. dissecta (Lag.) Simonk. (synonim Sinapis dissecta Lag)
Sinapis alba L. subsp. mairei (H. Lindb.) Maire

Zastosowanie

Roślina lecznicza:
- Surowiec zielarski: nasiona gorczycy białej – Semen Sinapis albae (Semen Erucae). Zawierają 22-35% oleju, 15-18% śluzu, glikozyd synalbinę, białka, sole mineralne i olejki eteryczne^[7].
- Działanie: przeciwzapalne, przeczyszczające, powlekające, pobudzające trawienie^[7]. Wodny wyciąg z nasion stosuje się wewnętrznie w chorobach przewodu pokarmowego, nieżycie żołądka i jelit, zaparciach i niestrawności^[7]. Zewnętrznie wyciągi wodne są używane do płukania przy zapaleniu gardła i migdałków, a poduszki gorczycowe (woreczek wypełniony nasionami) przykłada się do miejsc z bólami reumatycznymi i bolących stawów^[7]. Działa drażniąco na skórę i błony śluzowe^[5].
Z nasion wytwarza się olejek gorczyczny (Oleum Erucae). Charakteryzuje się on ostrym, piekącym smakiem i zapachem, który pobudza wydzielanie soku żołądkowego i poprawia trawienie.
Kulinaria. Jest podstawową rośliną, wraz z kolendrą, estragonem i pieprzem, używaną do sporządzania musztard i pieprzu ziołowego^[7]. Jest bardzo często stosowanym dodatkiem do marynat, tłustych mięs i wędlin, potraw z jaj, sera i do różnych sosów^[7].
Rolnictwo: młode rośliny, przed kwitnieniem, są dobrą rośliną paszową. Roślina znajduje się w rejestrze roślin uprawnych Unii Europejskiej. Ze względu na krótki okres wegetacji i szybki przyrost masy zielonej często siana jako międzyplon ścierniskowy w celu przyorania i wzbogacenia gleby w próchnicę. Często stosowana w uprawie konserwującej.

Obecność w kulturze

Jest bardzo często wymieniana w Misznie wchodzącej w skład Talmudu^[8].
Roślina biblijna. Cytowana jest w Ewangeliach należących do Nowego Testamentu, w przypowieści Jezusa o podobieństwie Królestwa Niebieskiego do ziarnka gorczycy (Mt 13,31-32; Mk 4,31-32; Łk 13,19) oraz w nauce Jezusa o sile wiary (Mt 17,20; Łk 17,6)^[8].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-13] (ang.).
↑ ^a ^b ^c Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-10-15].
↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Vascular Plants of Poland - A Checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 1995. ISBN 83-85444-38-6.
↑ ^a ^b Jakub Mowszowicz: Przewodnik do oznaczania krajowych roślin trujących i szkodliwych. 1982: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa, s. 198. ISBN 83-09-00660-8.
↑ Maria Hannenbreg, Elżbieta Skrzydlewska (red.): Zatrucia roślinami wyższymi i grzybami. Warszawa: Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, 1984, s. 44. ISBN 83-200-0419-5.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Teresa Wielgosz: Wielka księga ziół polskich. Poznań: Publicat S.A., 2008. ISBN 978-83-245-9538-9.
↑ ^a ^b Zofia Włodarczyk: Rośliny biblijne. Leksykon. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2011. ISBN 978-83-89648-98-3.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-13] (ang.).

[grin-3] Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-10-15].

[checklist-4] Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Vascular Plants of Poland - A Checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 1995. ISBN 83-85444-38-6.

[mowszowicz-5] Jakub Mowszowicz: Przewodnik do oznaczania krajowych roślin trujących i szkodliwych. 1982: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa, s. 198. ISBN 83-09-00660-8.

[6] Maria Hannenbreg, Elżbieta Skrzydlewska (red.): Zatrucia roślinami wyższymi i grzybami. Warszawa: Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, 1984, s. 44. ISBN 83-200-0419-5.

[Z-7] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Teresa Wielgosz: Wielka księga ziół polskich. Poznań: Publicat S.A., 2008. ISBN 978-83-245-9538-9.

[rb-8] Zofia Włodarczyk: Rośliny biblijne. Leksykon. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2011. ISBN 978-83-89648-98-3.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]