Grań Hrubego
Grań Hrubego (słow. Hrubé, w lokalnym dialekcie liptowskim Hrubô[1][2]) – grań w słowackich Tatrach Wysokich, odchodząca od głównej grani odnogi Krywania w wierzchołku Hrubego Wierchu w kierunku północno-zachodnim (dokładniej ku NWW).
Ogólny opis
Grań oddziela Dolinę Hlińską od doliny Niewcyrki i na długości około 2 km jest niemal pozioma. Jej północne ściany (od strony Doliny Hlińskiej) tworzą wysoki (od 400 m na wschodzie do około 600–700 m na zachodzie) i urwisty mur skalny, jeden z najbardziej masywnych w Tatrach i mocno zaznaczający się w krajobrazie (szczególnie od strony polskiej). Pozębiony i niemal poziomy odcinek Grani Hrubego ku zachodowi kończy Garajowa Strażnica. Dalej grzbiet górski szybko obniża się i rozgałęzia na kilka grzęd, schodzących nisko do Doliny Koprowej i doliny Niewcyrki.
Pierwotną nazwą w rejonie jest jednowyrazowe określenie grani jako całości (hrube po spolszczeniu jak i w góralszczyźnie oznacza grube, masywne), od której dopiero nazwano sam Hruby Wierch jako najwyższe wzniesienie tej grani.
Cała grań dzieli się na trzy odcinki, różniące się ukształtowaniem:
- od Hrubego Wierchu do Teriańskiej Przełęczy Wyżniej – dość trudny do przejścia odcinek o mocno eksponowanych ścianach, od strony północnej stosunkowo najniższych (ok. 400 m),
- pomiędzy Teriańską Przełęczą Wyżnią a Teriańską Przełęczą Niżnią – mocno poszarpana grań opada urwiskami (od strony północnej blisko 600-metrowymi) do obu dolin,
- ściany trzeciego odcinka zachowują surowy charakter i najwyższą wysokość (600–700 m) od strony północnej (Doliny Hlińskiej), a do doliny Niewcyrki schodzą znacznie łagodniejszymi, trawiasto-skalistymi stokami (choć i tam występują trudności).
Obiekty w grani
Uwaga: poniższe wysokości zaczerpnięto z przewodnika Witolda Henryka Paryskiego z 1956 r. (zob. Bibliografia), ale w tej bardzo wyrównanej grani niektóre relacje względne wzniesień nie są jednoznaczne i w nowszych publikacjach ulegały drobnym zmianom, czasem przeciwstawnym. Wytłuszczono nazwy najwybitniejszych wzniesień i przełączek w grani.
W Grani Hrubego kolejne turnie, przełęcze i przełączki noszą nazwy (ze wschodu na zachód):
- Hruby Wierch (Hrubý vrch, 2428 m n.p.m.),
- Zadnia Teriańska Szczerbina (Zadná terianska štrbina),
- Zadnia Teriańska Turnia (Zadná Terianska veža),
- Teriańska Przełęcz Wyżnia (Vyšné terianske sedlo, ok. 2338 m) – łatwo dostępna z doliny Niewcyrki, pierwsze wejście: Ignacy Król i Eugeniusz Panek, 1 września 1906 r.,
- Zadnia Niewcyrska Turnia (Zadná nefcerská veža, ok. 2358 m),
- Zadnia Niewcyrska Szczerbina (Zadná nefcerská štrbina),
- Pośrednia Niewcyrska Turnia (Prostredná nefcerská veža, ok. 2360 m),
- Pośrednia Niewcyrska Szczerbina (Prostredná nefcerská štrbina),
- Skrajna Niewcyrska Turnia (Predná nefcerská veža),
- Skrajna Niewcyrska Szczerbina (Predná nefcerská štrbina),
- Zadnia Walowa Turnia (Zadná Valova veža) – o charakterystycznym wierzchołku wyglądającym jak poziomo ułożony grzebień złożony z niewielkich zębów,
- Zadnia Walowa Ławka (Zadná Valova lávka, ok. 2322 m),
- Pośrednia Walowa Turnia (Prostredná Valova veža),
- Pośrednia Walowa Ławka (Prostredná Valova lávka),
- Skrajna Walowa Turnia (Predná Valova veža),
- Skrajna Walowa Ławka (Predná Valova lávka),
- Wielka Teriańska Turnia (Terianska veža, 2370 m) – pierwsze wejście: Ignacy Król, 22 lipca 1907 r.,
- Skrajna Teriańska Szczerbina (Predná terianska štrbina),
- Skrajna Teriańska Turnia (Predná Terianska veža),
- Teriańska Przełęcz Niżnia (Nižné terianske sedlo, ok. 2305 m) – szeroka i trawiasta przełęcz, łatwo dostępna z doliny Niewcyrki,
- Zadnia Bednarzowa Turnia (Zadná Bednárova veža, ok. 2330 m) – pierwsze wejście z doliny Niewcyrki: Włodzimierz Boldireff i Stanisław Porębski, 3 sierpnia 1905 r.,
- Zadnia Bednarzowa Ławka (Zadná Bednárova lávka),
- Pośrednia Bednarzowa Turnia (Prostredná Bednárova veža, ok. 2340 m) – pierwsze wejście: Ksawery Gnoiński i Wojciech Bednarz, 1889,
- Pośrednia Bednarzowa Ławka (Prostredná Bednárova lávka),
- Skrajna Bednarzowa Turnia (Predná Bednárova veža),
- Skrajna Bednarzowa Ławka (Predná Bednárova lávka),
- Zadnia Garajowa Turnia (Zadná Garajova veža, ok. 2340 m),
- Zadnia Garajowa Ławka (Zadná Garajova lávka),
- Pośrednia Garajowa Turnia (Prostredná Garajova veža),
- Pośrednia Garajowa Ławka (Prostredná Garajova lávka),
- Skrajna Garajowa Turnia (Predná Garajova veža),
- Skrajna Garajowa Ławka (Predná Garajova lávka),
- Garajowa Strażnica (Hrubá kopa, 2227 m).
Nazwy podrzędnych turni i przełęczy w Grani Hrubego zostały na ogół zaczerpnięte od położonej w pobliżu doliny Niewcyrki, Teriańskich Stawów i Dolinki Garajowej. Dla upamiętnienia przewodnika Jędrzeja Wali starszego, który jako pierwszy najdokładniej przemierzył okolice Hrubego Wierchu, nadano nazwę kilku turniom i przełęczom – Walowe Turnie i Walowe Ławki. Nazwa Bednarzowych Turni pochodzi od nazwiska przewodnika Wojciecha Bednarza, który jako pierwszy umożliwił wejście turyście na jedną z turni Grani Hrubego – Pośrednią Bednarzową Turnię.
Przejścia grani
Przejście Grani Hrubego ma charakter wspinaczkowy (trudności minimum II przy wyborze najłatwiejszych i niełatwych do odszukania wariantów) i wymaga obycia w bardzo trudnym orientacyjnie terenie (jest więc niedostępne dla turystów – brak oznakowanych szlaków turystycznych).
Pierwsze przejścia grani:
- od Teriańskiej Przełęczy Niżniej do Garajowej Strażnicy – Józef Bajer, Stanisław Konarski, Ignacy Król, 4 sierpnia 1906 r.,
- od Teriańskiej Przełęczy Wyżniej do Teriańskiej Przełęczy Niżniej – Ignacy Król, Władysława Panek-Jankowska, Józef Jankowski, Kazimierz Firganek, 22 lipca 1907 r.,
- zejście z Hrubego Wierchu na Teriańską Przełęcz Wyżnią – Paweł Bester, Walery Goetel, Mieczysław Świerz, 28 lipca 1908 r.,
- przejście całej Grani Hrubego – Roman Komarnicki, Roman Kordys, Jerzy Maślanka, 29 lipca 1910 r.
Bardzo znany satyryczny opis przejścia tej grani dał Ferdynand Goetel w opowiadaniu-humoresce: Wycieczka, jak się o niej nie pisze (pierwsza publikacja w „Taterniku” nr 3 z 1912 r., wielokrotnie przedrukowywane).
- ↑ Ivan Bohuš: Od A po Z o názvoch Vysokých Tatier. TANAP, Tatranská Lomnica, 1996, ISBN 80-967522-7-8, poz. 443, s. 81, oraz poz. 441-478, s. 81-86.
- ↑ Zofia i Witold Henryk Paryscy: Wielka encyklopedia tatrzańska, Wydawnictwo Górskie, Poronin 1995, 2004, ISBN 83-7104-009-1. Hasło Hruby Wierch, s. 424-425.
Bibliografia
- Witold H. Paryski: Tatry Wysokie, przewodnik taternicki, część VIII. SiT, Warszawa 1956, s. 46-82 (pełny opis taternicki). [Reprinty: SiT 1967, Sklep Podróżnika ok. 1992]
- Władysław Cywiński: Grań Hrubego, przewodnik taternicki, tom XIV. Wydawnictwo Górskie, Poronin 2008, ISBN 978-83-7104-039-9.
- Jarosław Januszewski, Grzegorz Głazek, Witold Fedorowicz-Jackowski: Tatry i Podtatrze. Atlas Satelitarny 1:15 000. "Geosystems", Warszawa 2005, ISBN 83-909352-2-8, s. 137 i 120 (dokładne mapy z nazwami).