Grodysławice
50°32′06″N 23°36′57″E/50,535000 23,615833| wieś | |
 Kościół Matki Bożej Królowej Świata, dawna cerkiew | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2021) | |
| Strefa numeracyjna |
84 |
| Kod pocztowy |
22-640[4] |
| Tablice rejestracyjne |
LTM |
| SIMC |
0896539[5] |
Położenie na mapie gminy Rachanie  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa lubelskiego  | |
Położenie na mapie powiatu tomaszowskiego  | |
| 50°32′06″N 23°36′57″E/50,535000 23,615833[1]
| |
Grodysławice – wieś w Polsce położona w województwie lubelskim, w powiecie tomaszowskim, w gminie Rachanie[5][6]. Leży przy drodze wojewódzkiej nr 852 .
W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do ówczesnego województwa zamojskiego.
Wieś jest sołectwem w gminie Rachanie[7]. Według Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań z roku 2011 wieś miała 286 mieszkańców[8].
Wieś jest siedzibą rzymskokatolickiej parafii pod wezwaniem Matki Bożej Królowej Świata[9].
Części wsi[edytuj | edytuj kod]
| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0896545 | Borowina | część wsi |
| 1025404 | Karasiówka | część wsi |
| 0896551 | Zagumienki | część wsi |
Historia[edytuj | edytuj kod]
Nazwa pochodzi od imienia Hrodyło, prawdopodobnie założyciela wsi.
Wiek XV[edytuj | edytuj kod]
Pierwsza wzmianki o wsi Grodysławice pochodzi z roku 1444. Wtedy to niejaki Jan Jeż herbu Drzewica z Markowa w ziemi sochaczewskiej sprzedał Grodysławice Janowi Kwaczale z Nieborowa. O Janie Jeżu, pierwszym właścicielu wsi wiadomo tylko tyle, że był chorążym sochaczewskim w latach 1430–1446.
Więcej wiadomości mamy o Janie Kwaczale herbu Prawda z Nieborowa, którego zwano też Janem z Nieborowa lub Janem z Pukarzowa (W 1428 r. uzyskał on od króla Jagiełły zezwolenie na przeniesienie Pukarzowa na prawo niemieckie). Był dworzaninem i marszałkiem dworu księcia mazowieckiego Ziemowita IV. Ponadto Jan z Nieborowa był wojewodą bełskim (w latach 1450–1464), rawskim (1457–1464) i gostynińskim, a więc osobą o dużym znaczeniu i sporym zakresie władzy. W tym miejscu należy dodać, że zarówno Marków, jak i Nieborów to miejscowości położone na Mazowszu.
Następcami Jana byli jego synowie Wacław, Paweł i Sasin. W roku 1473 Sasin Nieborowski po podziale ojcowskiego majątku otrzymał Pukarzów i Grodysławice. W roku 1502 wymienione wsie stały się z kolei własnością Mikołaja Nieborowskiego syna Sasina.
Wiek XVI[edytuj | edytuj kod]
Według spisów podatkowych sporządzonych w roku 1578 Grodysławice stanowiły własność Ludwika Drohiczańskiego. Ponadto wymieniony szlachcic posiadał jeszcze dwie inne wsie – Pukarzów i Muratyn. Około 1744 roku Grodysławice należały do dziedziczki Rachań i Michalowa Anny Rostkowskiej.
Wiek XIX[edytuj | edytuj kod]
W pierwszej połowie XIX wieku właścicielem wsi Grodysławice był hrabia Edward Fredro (1803–1878), rodzony brat Aleksandra Fredry, słynnego komediopisarza autora m.in. „Zemsty”. Około 1839 roku wspomniany hrabia Edward Fredro wybudował w Grodysławicach duży, murowany dwór. Bryła i rzut dworu były nietypowe. Część środkowa dworu miała ryzalit wejściowy z obu stron. Od południa istniał ganek kolumnowy. Od północy (od strony drogi) po obu stronach ryzalitu rozciągały się podcienia, każde wzbogacone czterema parami murowanych z cegły kolumn w porządku toskańskim. Bazy kolumn, wykonane z kamienia, spoczywały na ceramicznej posadzce. W elewacji południowej osadzono trójdzielne okna,a w północnej ościeżnicowe, czterodzielne z ostrołukowymi szczeblinami. W obu skrzydłach znajdowało się 12 pokoi. W amfiladzie, w części środkowej (na górze) były 4 pokoje. Dach obito gontem. Powierzchnia jednego skrzydła zabudowy miała 270 m². Przed domem znajdował się duży gazon, wokół rosło kilka starych topól i dębów. Ogród spacerowy łączył się ponoć bezpośrednio z lasem, a z drugiej strony z sadem owocowym.
Fredrowie wywodzili się ze starego rodu szlacheckiego pieczętującego się herbem Bończa. Ojciec Edwarda i Aleksandra – Jacek otrzymał w roku 1822 tytuł hrabiowski od cesarza austriackiego Franciszka II. Od tego czasu jego potomkowie uzyskali prawo używania tego tytułu.
Hrabia Edward Fredro w roku 1831 brał udział w wojnie polsko-rosyjskiej jako adiutant generała Umińskiego. W 1837 został członkiem Towarzystwa Agronomicznego we Lwowie. Był ponadto członkiem Stanów Galicyjskich i szambelanem austriackim. Należy jednak dodać, że hrabia Edward rzadko przebywał w Królestwie Polskim, a swą działalność publiczną rozwijał w Galicji. Hrabia Edward Fredro miał tylko jednego syna – Edwarda Ksawerego (1829–1881), który zmarł bezpotomnie. Po jego śmierci majątek Grodysławice przeszedł na własność Szeptyckich. Nie był to przypadek, ponieważ córka słynnego Aleksandra Fredry – Zofia była żoną hrabiego Jana Kantego Szeptyckiego, dziedzica dóbr w Łaszczowie. Przejęcie majątku w Grodysławicach było więc wynikiem rodzinnych podziałów majątkowych.
Następnym właścicielem majątku został Aleksander Szeptycki (1866–1940) wnuk Aleksandra Fredry, który w 1924 roku dwór wraz z przyległym ogrodem, sadem, parkiem, lasem i ziemią uprawną (ok. 80 ha) sprzedał Kamilowi Czesławowi Chrzanowskiemu. Pozostałe grunty rolne rozparcelował między drobnych nabywców. Nowy dziedzic, Kamil Czesław Chrzanowski (1893–1928) sprawnie władał posiadłością. Powszechnie był znany z gościnności i szczodrości. Właścicielką dworu do 1965 roku była wdowa po Kamilu Czesławie Chrzanowskim, Paulina Chrzanowska-Górska (1896–1971). Budynek nieremontowany popadł w ruinę.
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
- wykaz NID
- cerkiew prawosławna, ob. kościół rzym.-kat. pw. MB Królowej Świata, 1909, nr rej.: A/1482 z 18.10.1984
- cmentarz kościelny, nr rej. A/1482 z 18.10.1984[10]
- wykaz gminny
- Zespół kościelny – kościół murowany (dawna cerkiew) z 1909 roku,
- Cmentarz kościelny z drzewostanem – obiekt podlega ścisłej ochronie konserwatorskiej
- Zespół dworski – dwór murowany 1839 rok (częściowo w ruinie)
- rządcówka murowana z 1840r.
- magazyn gorzelni (w ruinie)
- towarzyszący drzewostan – ochroną objęty rosnący na działkach drzewostan oraz budynek rządcówki;
- Cmentarz grzebalny czynny, powierzchnia ok. 0,60 ha -obiekt podlega ścisłej ochronie konserwatorskiej[11]
Cerkiew wybudowana w 1909 r. – obecnie kościół Matki Bożej Królowej Świata w Grodysławicach – znajduje się przy wyjeździe ze wsi w stronę Tomaszowa Lubelskiego i jest wykorzystywana jako parafialny kościół rzymskokatolicki[12].
Inne[edytuj | edytuj kod]
Z Grodysławic pochodzi rodzina biskupa Hilariona (Szukały), zwierzchnika eparchii donieckiej Ukraińskiego Kościoła Prawosławnego Patriarchatu Moskiewskiego, którego rodzice zostali stąd wysiedleni w ramach masowych wysiedleń Ukraińców z Polski do ZSRR. Duchowny pozostaje oddanym patriotą regionu swoich przodków, a związki z Grodysławicami kultywuje m.in. poprzez częste kontakty z miejscową diecezją, jak i kult Turkowickiej Ikony Matki Bożej, bardzo czczonej przez prawosławną społeczność Grodysławic[13].
Osoby związane z miejscowością[edytuj | edytuj kod]
- Mikołaj Borowik (ur. 1922 w Grodysławicach, zm. 14 kwietnia 1944 w Pienianach) – święty Kościoła Prawosławnego z grupy Męczenników chełmskich i podlaskich.
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 38777
- ↑ Wieś Grodysławice w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2023-11-02], liczba ludności w oparciu o dane GUS.
- ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2023-11-02].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 336 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b c TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2017-01-16].
- ↑ a b Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
- ↑ Strona gminy,sołectwa
- ↑ GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.
- ↑ Opis parafii na stronie diecezji
- ↑ Zestawienie zabytków niereuchomych – lubelskie. NID. [dostęp 2017-12-14]. (pol.).
- ↑ Zmiana studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego. Gmina Rachanie, 2014. (pol.).
- ↑ Paulina Cynalewska-Kuczma, Architektura cerkiewna Królestwa Polskiego narzędziem integracji z Imperium Rosyjskim, Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Adama Mickiewicza, 2004, s. 135, ISBN 83-232-1463-8, OCLC 69452580.
- ↑ ks. Mirosław Wiszniewski: Donieck: Jubileuszowe uroczystości metropolity Hilariona. lublin.cerkiew.pl, 2011-05-10. [dostęp 2018-01-17].
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Grodysławice, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 836.
- Grodysławice, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 1: Abablewo – Januszowo, Warszawa 1900, s. 536.
- Siedziba gminy wiejskiej: Rachanie
| Wsie | |
|---|---|
| Kolonie | |
| Osady leśne | |
| Integralne cz. miejscowości |
|
