Błonkoskrzydłe
| Hymenoptera[1] | |
| Linnaeus, 1758 | |
 Trzmiel ziemny | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Gromada | |
| (bez rangi) | Dicondylia |
| Podgromada | |
| Infragromada | |
| (bez rangi) | Holometabola |
| Rząd |
błonkoskrzydłe |
Błonkoskrzydłe, błonkówki (Hymenoptera) – rząd owadów obejmujący ponad 153 tys.[2] opisanych gatunków występujących na całym świecie, z wyjątkiem rejonów polarnych. Najwięcej gatunków spotyka się w krajach tropikalnych. Do błonkówek należą m.in. pszczoły, osy, mrówki, pilarzowate, gąsieniczniki, bleskotki i trzpiennikowate.
Błonkówki pojawiły się prawdopodobnie w karbonie, a większość obecnie żyjących dużych grup, jak również wiele wymarłych, powstało w jurze[3]. Rząd błonkówek dzieli się na dwa podrzędy: rośliniarek (Symphyta) oraz stylikowców (Apocrita). Stanowią grupę siostrzaną dla wszystkich rzędów skrytoskrzydłych[4].
Wygląd
[edytuj | edytuj kod]Wielkość ciała błonkówek jest bardzo zróżnicowana. Trzy gatunki uznawane za najmniejsze owady świata - Dicopomorpha echmepterygis, Megaphragma caribea i Megaphragma mymaripenne - należą właśnie do tego rzędu[5][6]. Do bardzo dużych gatunków należy np. Pelecinus polyturator który może osiągać 6 cm długości[7]. Dorosłe owady większości gatunków mają 2 pary błoniastych, przezroczystych skrzydeł nierównej wielkości (przednia para większa od tylnej), połączonych podczas lotu specjalnymi haczykami oraz narządy gębowe typu gryząco-liżącego[3]. Na końcu odwłoka samic znajduje się pokładełko, u żądłówek przekształcone w żądło[3]. Czułki mają 9 lub więcej członów, czasami ostatnie są mniej lub bardziej zlane ze sobą[3].
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]Do rzędu błonkówek należy ponad 125 tysięcy opisanych gatunków, a ich całkowita liczba szacowana jest na milion lub więcej[8]. Dzieli się je na 2 podrzędy i 22 nadrodziny[1][8][9]:
- podrząd: rośliniarki (Symphyta)
- nadrodzina: okrzeszowce (Xyeloidea)
- nadrodzina: osnujowce (Pamphilioidea, syn. Megalodontidea)
- nadrodzina: pilarzowe (Tenthredinoidea)
- nadrodzina: trzpiennikowce (Siricoidea)
- nadrodzina: Xiphydroidea
- nadrodzina: ździeblarzowce (Cephoidea)
- nadrodzina: wnikowce (Orussoidea)
- podrząd: trzonkówki, stylikówki, stylikowce lub stylikoodwłokowe (Apocrita)
- grupa: owadziarki (Terebrantia, Terebrantes lub Parasitica)
- nadrodzina: dwojarki (Ceraphronoidea)
- nadrodzina: bleskotki (Chalcidoidea)
- nadrodzina: galasówki (Cynipoidea)
- nadrodzina: skrócienie (Evanioidea)
- nadrodzina: gąsieniczniki (Ichneumonoidea)
- nadrodzina: Megalyroidea
- nadrodzina: Mymarommatoidea
- nadrodzina: Platygastroidea
- nadrodzina: tybelaki (Proctotrupoidea)
- nadrodzina: Serphitoidea
- nadrodzina: Stephanoidea
- nadrodzina: przydanki (Trigonaloidea)
- grupa: żądłówki (Aculeata)
- nadrodzina: złotolitki (Chrysidoidea)
- nadrodzina: osy (Vespoidea)
- nadrodzina: Apoidea
- seria: grzebaczokształtne (Spheciformes)
- seria: pszczołokształtne (Apiformes)
- grupa: owadziarki (Terebrantia, Terebrantes lub Parasitica)
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Hymenoptera, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ Ralph S. Peters i inni. Evolutionary History of the Hymenoptera. „Current Biology”. 27 (7), s. 1013, 2017-04-03. Elsevier. DOI: 10.1016/j.cub.2017.01.027. ISSN 1879-0445. (ang.).
- ↑ a b c d D Michez i inni, Hymenoptera of Europe 1. Bees of Europe, 2019, ISBN 978-2-913688-34-6, OCLC 1140139911.
- ↑ Ralph S. Peters i inni. The evolutionary history of holometabolous insects inferred from transcriptome-based phylogeny and comprehensive morphological data. „BMC Evolutionary Biology”. 14 (52), 2014-03-20. DOI: 10.1186/1471-2148-14-52. (ang.).
- ↑ How tiny wasps cope with being smaller than amoebas [online], Discover Magazine [dostęp 2022-04-03] (ang.).
- ↑ Chapter 38: Smallest Adult | The University of Florida Book of Insect Records | Department of Entomology & Nematology | UF/IFAS [online], entnemdept.ufl.edu [dostęp 2022-04-03].
- ↑ American Pelecinid Wasp (Pelecinus polyturator) [online], www.insectidentification.org [dostęp 2022-04-03].
- ↑ a b Józef Banaszak: Rząd: błonkówki — Hymenoptera. W: Zoologia t. 2 Stawonogi cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red.). Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012, s. 324-325.
- ↑ Hymenoptera of the world: An identification guide to famihes. Henri Goulet, John T. Huber (red.). Ottawa: Minister of Supply and Services Canada, 1993, s. 358-359. ISBN 0-660-14933-8.