Iwkowa
wieś | |
Widok ogólny | |
Państwo | |
---|---|
Województwo | |
Powiat | |
Gmina | |
Liczba ludności (2022) |
2874[2] |
Strefa numeracyjna |
14 |
Kod pocztowy |
32-861[3] |
Tablice rejestracyjne |
KBR |
SIMC |
0820967 |
Położenie na mapie gminy Iwkowa | |
Położenie na mapie Polski | |
Położenie na mapie województwa małopolskiego | |
Położenie na mapie powiatu brzeskiego | |
49°48′50″N 20°35′36″E/49,813889 20,593333[1] |
Iwkowa – wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie brzeskim, w gminie Iwkowa.
Wieś królewska wielkorządów krakowskich[4], położona była w drugiej połowie XVI wieku w powiecie sądeckim województwa krakowskiego[5]. Reforma administracyjna kraju w 1975 r. zlikwidowała powiaty, Iwkowa znalazła się w nowo powstałym województwie tarnowskim. Kolejna reforma administracyjna kraju przywróciła Iwkową do powiatu brzeskiego. Miejscowość jest siedzibą gminy Iwkowa i gromady Iwkowa.
Położenie miejscowości[edytuj | edytuj kod]
Iwkowa położona jest w południowej części powiatu brzeskiego, na Pogórzu Wiśnickim. Leży w kotlinie wzdłuż rzek Bela i Białka. Od północnej strony nad Iwkową wznosi się Pasmo Szpilówki ze szczytami: Piekarska Góra (515 m), Szpilówka (512 m), Bukowiec (494 m), od wschodu Machulec (Mahulec) (480 m) i inne wzniesienia nad Jeziorem Czchowskim[6]. Od zachodniej i południowej strony Iwkowa ograniczona jest wzniesieniami Rogozowej (536 m) i Sołtysich Gór (436 m)[6]. Od wschodu wieś graniczy z Tropiem, a od zachodu z Rajbrotem. 2 km od wsi położony jest zamek Tropsztyn.
Części wsi[edytuj | edytuj kod]
SIMC | Nazwa | Rodzaj |
---|---|---|
0820973 | Góry | część wsi |
0820980 | Kąciny | część wsi |
0820996 | Kozieniec | część wsi |
0821004 | Nadole | część wsi |
0821010 | Nagórze | część wsi |
0821027 | Pagórek | część wsi |
0821033 | Piekarzowo | część wsi |
0821040 | Sołtysie | część wsi |
0821056 | Zagroda | część wsi |
Historia[edytuj | edytuj kod]
Ta sekcja od 2007-09 wymaga zweryfikowania podanych informacji. |
Etymologicznie nazwa wsi wywodzi się od imienia Iwo (Iwon).
Iwkowa powstała z połączenia dwóch osad. W 1334 r. królowa Jadwiga Łokietkowa, wdowa po Władysławie Łokietku, wystawiła przywilej lokacyjny terenom położonym wzdłuż rzeki Bela. Iwkowa w średniowieczu stanowiła część ziemi sądeckiej. Tędy już od czasów przedhistorycznych ciągnął się trakt „Wielka Droga”, zwany również „Starą Drogą”, łączący Polskę z Węgrami, co sprzyjało rozwojowi osadnictwa. Administracyjnie Iwkowa należała do ziemi sądeckiej do upadku Rzeczypospolitej.
Pod zaborem austriackim Iwkowa funkcjonuje jako dominium w ramach cyrkułu bocheńskiego. W wyniku reformy administracyjnej z 1867 wieś wchodziła w skład powiatu brzeskiego, w którym pozostawała nieprzerwanie do 1975 roku.
Jeszcze w XIX w. oraz obecnie najpopularniejszym[9][10] nazwiskiem w Iwkowej było miano Szot, które wywodzi się od bawarskiego Schotte, czyli Szkot[11].
Urodził się tu Marian Turkowski (ur. 28 lipca 1894, zm. 13 grudnia 1948 w Warszawie), generał brygady Wojska Polskiego, kawaler Orderu Virtuti Militari oraz prof. Franciszek Serafin, historyk, wykładowca Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach.
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
Obiekty wpisane do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego[12].
- kościół cmentarny pw. Narodzenia NMP,
- kaplica na południowych stokach góry Bukowiec, postawiona w miejscu, gdzie dawniej podobno znajdowała się pustelnia Urbana. Obok kaplicy źródło św. Urbana.
Inne zabytki[edytuj | edytuj kod]
- kapliczka z 2. połowy XVIII w. mająca ściany pokryte płaskorzeźbami,
- figurki przydrożne.
W kościele pw. Nawiedzenia NMP w Iwkowej znajdują się witraże Madonny z Dzieciątkiem fundacji Wierzbięty z Branic.
Muzeum parafialne im. ks. Jana Piechoty[edytuj | edytuj kod]
Muzeum parafialne ks. Jana Piechoty zawiera unikatowe zbiory sztuki ludowej minionego okresu, które przez długi czas gromadził proboszcz parafii ks. Jan Piechota. Jest to filia Muzeum Diecezjalnego w Tarnowie. Zebrane w nim zbory świadczą dzisiaj o starodawności miejscowego kultu i biegłości w sztuce artystów ludowych. Obok świętych figurek, które niegdyś wypełniały ołtarzyki kapliczek, ramiona krzyży można zobaczyć także modlitewniki, stare fotografie prezentujące miejscowe wydarzenia i ludzi z tamtych czasów. Dodatkową atrakcją są gospodarskie sprzęty: sochy, pługi i szereg archaicznych narzędzi, których przeznaczenia nieraz trudno dociec.
Atrakcje turystyczne[edytuj | edytuj kod]
W Iwkowej co roku odbywa się Święto Suszonej Śliwki, promujące susorki iwkowskie – regionalną odmianę suszu owocowego śliwy domowej, jabłoni i gruszy, ciętą w plastry[13].
Pustelnia św. Urbana[edytuj | edytuj kod]
Pustelnia św. Urbana została wpisana do rejestru zabytków w 2005 roku. Sama pustelnia znajduje się w lesie, z dala od wszelkich zabudów. Położona na stoku Bukowca, poniżej zielonego szlaku. Zbudowana w XVIII w. w miejscu pustelni św. Urbana, obok źródła, które daje początek potokowi Urbana i zasila znaczną część mieszkańców Iwkowej[14].
Krzyż Milenijny oraz Droga Krzyżowa[edytuj | edytuj kod]
Jedną z wielu atrakcji gminy Iwkowa jest Krzyż Milenijny oraz Droga Krzyżowa w Połomiu Małym. Krzyż osiąga wysokość 14,5 metra i góruje nad okolicą. Krzyż wzniesiony został z okazji 2000-lecia chrześcijaństwa i 20-lecia parafii w Kątach. W miejscu gdzie znajduje się obecnie krzyż, rósł dąb zwany "Dąbkiem". Gdy usechł, miejsce wykorzystano pod budowę krzyża. Pod krzyż prowadzi stroma, szeroka droga będąca zarazem Drogą Krzyżową ze stacjami wykonanymi z piaskowcowych bloków[15].
Wieża Widokowa na Szpilówce[edytuj | edytuj kod]
Stalowa wieża widokowa w koronie drzew znajduje się na Szpilówce – 516 m n.p.m. Wieża została oddana do użytku w 2019 roku. Powstała dzięki współpracy Tarnowskiej Organizacji Turystycznej i gminy Iwkowa w ramach projektu "Wzrost atrakcyjności turystycznej i rekreacyjnej Subregionu Tarnowskiego etap I: realizowanego w partnerstwie z licznymi samorządami, w tym z gminą Iwkową. Wieża powstała by poprawić atrakcyjność gminy oraz przyciągnąć turystów oraz wesprzeć lokalną bazę hotelarską, gastronomiczną, agroturystykę i kulturę[14].
Kościół cmentarny pw. Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny[edytuj | edytuj kod]
Kościół pochodzi z końca XV w. Został wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego i włączony do Szlaku Architektury Drewnianej w Małopolsce. Obiekt jest prawnie chroniony. Bryła kościoła to styl gotycki – wykonana z drewnianych bali kładzionych na zrąb, z zewnątrz oszalowanych deskami. Wewnątrz kościoła znajdują się dwa XV-wieczne portale zwieńczone łukami trójlistnymi, polichromię z 1629 roku, ołtarz główny ze sceną nawiedzenia i wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, dwa boczne ołtarze z XVII/XVIII w., chór z pozytywem organowym i polichromię stropową ze scenami sądu ostatecznego. Kościółek otacza cmentarz, miejsce spoczynku tutejszej społeczności w tym ks. Jana Piechoty[14].
Muzeum Parafialne im. ks. Jana Piechoty[edytuj | edytuj kod]
W Muzeum Parafialnym mieszczącym się w piwnicach plebanii w Iwkowej można obejrzeć liczne, ocalone od zapomnienia, unikalne zbiory sztuki ludowej minionego okresu, dokumentujące historię i życie Iwkowej w dawnych czasach, m.in. rzeźbione świątki, mszały, modlitewniki, stare iwkowskie fotografie, obrazy olejne, oleodruki, sprzęty gospodarskie, i inne '[16].
Kościół pw. NMP Wniebowziętej w Wojakowej[edytuj | edytuj kod]
Kościół został wzniesiony w 1363 roku. Był to kościół gotycki z kamienia i przetrwał w takiej formie do pierwszej połowy XX wieku. W latach 1930–1931 przeszedł remont. Do dzisiaj przetrwały: gotycka kamienna chrzcielnica, barokowy ołtarz główny oraz odlany w 1687 roku dzwon z plakietką Matki Bożej z Dzieciątkiem, umieszczony w wolno stojącej dzwonnicy[16].
Krzyż powstańców styczniowych[edytuj | edytuj kod]
Wznosi się na niewielkiej leśnej polanie na Piekarskiej Górze (515 m n.p.m)[16]. Krzyż został postawiony w 1864 roku jako pamiątka uczestnictwa tutejszej ludności w powstaniu styczniowym. Wzniesiony jako wotum dziękczynne za ocalone życie oraz jako symbol walki i cierpienia o niepodległą Polskę.
Winnica Nowizny[edytuj | edytuj kod]
Winnica położona w miejscowości Połom Mały. Jest to gospodarstwo etnoturystyczne, posiadające powierzchnię 5,20 ha łącznie z lasem. Gospodarstwo zajmuje się uprawą winorośli i jej przetwórstwem. Ponadto zajmuje się hodowlą danieli. W winnicy znajduje się park linowy dla dzieci i zjazdy linowe dla dorosłych[17].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 42649
- ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych, Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-04] .
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 359 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .
- ↑ Stanisław Płaza, Sołectwa w powiecie sądecko-czchowskim w. XIII-XVIII, w: Rocznik Sądecki tom dziewiąty, Nowy Sącz 1968, s. 25.
- ↑ Corona Regni Poloniae. Mapa w skali 1:250 000, Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk i Pracownia Geoinformacji Historycznej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego
- ↑ a b Beskid Wyspowy 1:50 000 Mapa turystyczna. Kraków: Wyd. Compass, 2006. ISBN 83-89165-86-4.
- ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ GUS. Rejestr TERYT
- ↑ Parafia Iwkowa pw. Podwyższenie Krzyża św.; Liber natorum.
- ↑ Spis telefonów 1998: Telekomunikacja Polska; Województwo nowosądeckie.
- ↑ Kazimierz Rymut, Nazwiska Polaków. Słownik historyczno-etymologiczny, tom II. Kraków 2001; (s. 548) ISBN 83-87623-35-0.
- ↑ Wykaz obiektów wpisanych do Rejestru Zabytków Nieruchomych Województwa Małopolskiego z uwzględnieniem podziału na powiaty i gminy, wuoz.malopolska.pl [dostęp 2023-11-20] .
- ↑ Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju wsi, Susorki iwkowskie
- ↑ a b c Folder promocyjny „Śliwkowa Iwkowa” Stowarzyszenie „Na Śliwkowym Szlaku”.
- ↑ Bielak P. 2011. Brzesko i okolice – przewodnik turystyczny. Wydawnictwo Progress, str. 156-157, Kraków.
- ↑ a b c MIEJSCA WARTE ZOBACZENIA | Turystyczna Iwkowa, turystycznaiwkowa.pl [dostęp 2021-01-21] (pol.).
- ↑ Winnica Nowizny | gospodarstwo enoturystyczne, winnicanowizny.pl [dostęp 2021-01-21] (pol.).
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Iwkowa, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 325 .