Jakub Karpiński

Jakub Karpiński
Data i miejsce urodzenia	17 czerwca 1940 ; Warszawa
Data i miejsce śmierci	22 marca 2003 ; Warszawa
Zawód, zajęcie	socjolog, historyk, politolog, logik
Alma Mater	Uniwersytet Warszawski
	Odznaczenia
	Multimedia w Wikimedia Commons

Jakub Światopełk Karpiński, pseud. „Marek Tarniewski”, „Jan Nowicki” (ur. 17 czerwca 1940 w Warszawie, zm. 22 marca 2003 tamże) – polski socjolog, historyk, politolog i logik.

Życiorys

Absolwent VI Liceum Ogólnokształcącego im. Tadeusza Reytana w Warszawie (1957)^[1]. W latach 1958–1964 studiował filozofię i socjologię na Uniwersytecie Warszawskim, przewodniczył kołu naukowemu studentów socjologii. Od 1964 pracował jako asystent, a następnie starszy asystent na Wydziale Filozoficznym UW. Wspierał protesty studenckie w marcu 1968, m.in. w jego mieszkaniu podjęto decyzję o zorganizowaniu wiecu w dniu 8 marca 1968 w obronie Adama Michnika i Henryka Szlajfera. Napisał też wspólnie z Jadwigą Staniszkis i Andrzejem Mencwelem „Deklarację ruchu studenckiego” ogłoszoną 28 marca 1968. Został aresztowany w dniu 9 maja 1968 i zwolniony bez procesu we wrześniu tegoż roku. Został zawieszony w prawach pracownika UW.

Po zwolnieniu z aresztu zbierał materiały dotyczące wydarzeń Marca '68, współpracował z paryską „Kulturą”, w której opublikował anonimowo artykuł Nie o egalitaryzm chodziło (nr 6 z 1969). Został zatrzymany 31 maja 1969, a w grudniu 1969 jego sprawę (i jego współpracowniczki Małgorzaty Szpakowskiej) połączono z tzw. sprawą taterników. Postawiono mu zarzut popełnienia czynu z art. 5 małego kodeksu karnego, tj. wejście w porozumienie z obcą organizacją działającą na szkodę Państwa Polskiego. W procesie zakończonym 24 lutego 1970 został skazany na karę 4 lat pozbawienia wolności, w II instancji obniżoną (na mocy amnestii z 1969) do 2 lat i 8 miesięcy. Opuścił więzienie 19 czerwca 1971^[2]. Następnie do 1974 pracował jako sekretarz redakcji kwartalnika „The Polish Sociological Bulletin”.

W 1975 pod pseudonimem Marek Tarniewski opublikował w Instytucie Literackim książkę Ewolucja czy rewolucja^[3]. W tym samym roku był jednym z trzech autorów i sygnatariuszem tzw. Listu 59 przeciwko zmianom w Konstytucji PRL. W 1976 podpisał tzw. List 14 przeciwko represjom wobec robotników uczestniczących w protestach robotniczych w Radomiu i Ursusie. Od października 1977 należał do redakcji pisma „Głos”, w którym publikował jako Marek Tarniewski, współpracował też z pismami „Zapis” i „Postęp”. Opublikował kilka ważnych artykułów programowych i analitycznych (Działanie i przyszłość (1977), Niezależność, solidarność, porozumienie obywateli (1977), Niepodległość od wewnątrz (1978)). Był jednym z założycieli powstałego w styczniu Towarzystwa Kursów Naukowych. W 1978 obronił pracę doktorską Problematyka przyczynowości w teoriach i badaniach społecznych (pod kierunkiem Stefana Nowaka), został członkiem zarządu Polskiego Towarzystwa Socjologicznego, a jesienią tegoż roku wyjechał za granicę, mieszkał i pracował w Londynie i Nowym Jorku. Po ogłoszeniu stanu wojennego był współzałożycielem The Committee in Support of Solidarity w Nowym Jorku. Od 1984 współpracował z Institute for Democracy in Eastern Europe (IDEE) w Nowym Jorku, współredagował pismo instytutu „Uncaptive mind”. Na emigracji wydał kilkanaście książek poświęconych cechom systemu komunistycznego i najnowszej historii Polski, wielokrotnie przedrukowywanych przez wydawnictwa podziemne w Polsce.

W 1992 był dyrektorem Instytutu Politycznego w Warszawie, w latach 1995–1997 pracował w Open Media Research Institute w Pradze. Od 1997 był zatrudniony jako adiunkt w Instytucie Socjologii (Zakład Metodologii Badań Społecznych) Uniwersytetu Warszawskiego.

Zmarł 22 marca 2003 roku, pochowany został na warszawskich Powązkach (kwatera 21-1-11)^[4].

W dniu 23 września 2006 r. został pośmiertnie odznaczony przez prezydenta Lecha Kaczyńskiego Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski^[5].

Życie prywatne

Był mężem Ireny Lasoty. Syn Zbigniewa Karpińskiego, starszy brat Wojciecha Karpińskiego oraz Marka Karpińskiego, niegdyś rzecznika Lecha Wałęsy.

Publikacje

Ewolucja czy rewolucja, wyd. Instytut Literacki, Paryż 1975, wyd. drugie rozszerzone jako Ustrój komunistyczny w Polsce, wyd. Aneks, Londyn 1985
Krótkie spięcie (marzec 1968), wyd. Instytut Literacki, Paryż 1977
Porcja wolności (październik 1956), wyd. Instytut Literacki, Paryż 1979
Płonie komitet (grudzień 1970 – czerwiec 1976), wyd. Instytut Literacki, Paryż 1982
Mowa do ludu. Szkice o języku polityki, wyd. Puls, Londyn 1984
Polska, komunizm, opozycja. Słownik, wyd. Polonia Book Fund, Londyn 1985
Przyczynowość w badaniach socjologicznych, wyd. PWN, Warszawa 1985
Niepodległość od wewnątrz, wyd. Odnowa, Londyn 1987
Taternictwo nizinne, wyd. Instytut Literacki, Paryż 1988
Portrety lat. Polska w odcinkach 1944–1988, wyd. Polonia Book Fund, Londyn 1989
Nie być w myśleniu posłusznym: Ossowscy, socjologia, filozofia, wyd. Polonia Book Fund, Londyn 1989
Dziwna wojna (grudzień 1981), wyd. Instytut Literacki, Paryż 1990
Między komunizmem a demokracją, wyd. Verba, Chotomów 1992
Kultura i wielość rzeczywistości: szkice o kulturze, wyd. FIS, Lublin 1992 (zbiór artykułów rozproszonych z lat 70.)
ABC polityki, wyd. ALFA-WERO, Warszawa 1997
Wykres gorączki. Polska pod rządami komunistycznymi, wyd. UMCS, Lublin 2001 (zawiera m.in. fragment książki Ustrój komunistyczny w Polsce oraz prace Krótkie spięcie, Porcja wolności, Dziwna wojna)
Trzecia niepodległość. Najnowsza historia Polski, wyd. Świat Książki, Warszawa 2001
Polska po przejściach, wyd. UMCS, Lublin 2003
Wprowadzenie do metodologii nauk społecznych, wyd. Wyższej Szkoły Przedsiębiorczości i Zarządzania im. Leona Koźmińskiego, Warszawa 2006

Przypisy

↑ Wojciech Rylski: Absolwenci Reytana 1957. wne.uw.edu.pl. [dostęp 2021-01-16].
↑ Sprawy te opisał w książce Taternictwo nizinne.
↑ Tytuł pochodził od wydawnictwa, sam autor zatytułował dzieło jako Nowy ustrój i ewolucja nawiązując do Dawnego ustroju i rewolucji Alexisa de Tocqueville’a.
↑ Cmentarz Stare Powązki: JAKUB KARPIŃSKI, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2019-11-07] .
↑ „Spotkanie po latach” – uroczystości z okazji 30-lecia KOR w Pałacu Prezydenckim. prezydent.pl. [dostęp 2020-12-26].

Bibliografia

Opozycja w PRL. Słownik biograficzny 1956–89. Tom 1, wyd. Ośrodek Karta, Warszawa 2000 (biogram autorstwa Błażeja Brzostka)

Linki zewnętrzne

Mariusz Kubik, Jakub Karpiński – badacz historii jawnej, artykuł opublikowany w „Gazecie Uniwersyteckiej Uniwersytetu Śląskiego”, nr 9 (54), czerwiec 1998. gu.us.edu.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-06-26)].
Wspomnienie autorstwa prof. Antoniego Sułka, 2003. jezyk-polski.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2003-09-14)].
Wspomnienia Mariusza Kubika i Jana Nowaka-Jeziorańskiego, 2003. mariuszkubik.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)].

[1] Wojciech Rylski: Absolwenci Reytana 1957. wne.uw.edu.pl. [dostęp 2021-01-16].

[2] Sprawy te opisał w książce Taternictwo nizinne.

[3] Tytuł pochodził od wydawnictwa, sam autor zatytułował dzieło jako Nowy ustrój i ewolucja nawiązując do Dawnego ustroju i rewolucji Alexisa de Tocqueville’a.

[4] Cmentarz Stare Powązki: JAKUB KARPIŃSKI, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2019-11-07] .

[5] „Spotkanie po latach” – uroczystości z okazji 30-lecia KOR w Pałacu Prezydenckim. prezydent.pl. [dostęp 2020-12-26].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]