Jan Piotr Norblin
 Jan Piotr Norblin, Autoportret | |
| Imię i nazwisko |
Jean-Pierre Norblin de La Gourdaine |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia |
15 lipca 1745 |
| Data i miejsce śmierci |
23 lutego 1830 |
| Narodowość | |
| Dziedzina sztuki | |
| Epoka | |
Jan Piotr Norblin, wł. Jean-Pierre Norblin de La Gourdaine (ur. 15 lipca 1745 w Misy-sur-Yonne, zm. 23 lutego 1830 w Paryżu) – francuski malarz, rysownik i grafik, od 1774 przebywał w służbie Czartoryskich, w latach 1774–1796[1] działał w Polsce; jeden z najważniejszych malarzy okresu stanisławowskiego, na początku XX wieku określany mianem ojca polskiego malarstwa rodzajowego.
Rodzina
[edytuj | edytuj kod]
.PNG)
Urodził się w Szampanii w rodzinie mieszczańskiej; jego ojcem był Pierre Martin Norblin, właściciel posiadłości La Gourdaine[2]. Dziećmi Jana Piotra z zawartego w 1776[3] małżeństwa z Marianną z Tokarskich (zm. 1787) byli: brązownik Aleksander Jan (1777-1828), Marianna Elżbieta Ewa Szacfajer (1778-1855)[4][5], Konstancja Anna Cecylia (ur. 1780)[6], wiolonczelista Louis Pierre Martin (1781-1854), Teresa (ur. 1784)[7], Helena (ur. 1786)[8], Franciszek Ludwik (ur. i zm. 1787)[9]. Jego synem z drugiego małżeństwa był natomiast malarz Sebastian. Syn pierwszego z nich, Aleksandra Jana, Wincenty Norblin (1805-1872) był założycielem polskiej linii rodziny. Z niej wywodził się m.in. Stefan Norblin, polski plakacista, prawnuk artysty[10][11][12].
Młodość i lata nauki
[edytuj | edytuj kod]Na początku lat 60. XVIII wieku kształcił się pod okiem paryskiego malarza i rysownika Jacques-Philippe’a Caresme'a[13]. W 1765 roku był studentem Królewskiej Akademii Malarstwa i Rzeźby w Paryżu[14], następnie także prestiżowej École royale des élèves protégés, z której został jednak w 1771 roku usunięty ze względu na nieregulaminowy charakter wcześniejszego przyjęcia. Równolegle do studiów w Akademii uczył się i pracował w warsztacie Francesca Casanovy w Paryżu. Na początku lat 70. XVIII w. odbył szereg krótkich podróży, w tym do Spa i Londynu, gdzie prawdopodobnie spotkał swoich przyszłych pracodawców ks. Adama Kazimierza Czartoryskiego[14] i jego żonę Izabelę. W 1774 roku udał się wraz z nimi do Polski, gdzie został nauczycielem rysunków ich córek. W latach 1783–1785 i 1789-1790 bywał w Arkadii koło Nieborowa i pracował dla Radziwiłłów. W kolejnych latach na powrót związał się z Czartoryskimi i pracował dla nich zarówno w Puławach jak i w Warszawie (zarabiając jednak niewiele)[15].
W Polsce mieszkał niemal trzydzieści lat i tam powstały wszystkie jego najwybitniejsze prace. Na potrzeby Czartoryskich malował pejzaże i scenki z życia dworskiego, na zamówienie króla Stanisława Augusta odtworzył na płótnie epizod z wojen kozackich. Prace jego cieszyły się uznaniem króla. W 1794 roku Norblin zgłosił akces do insurekcji kościuszkowskiej[16] i utrwalił w rysunkach kilka jej epizodów.
Twórczość
[edytuj | edytuj kod]Pierwszymi znanymi pracami Norblina są trzy szkice przedstawiające paryską prochownię znajdującą się nieopodal Bastylii z roku 1760, wykonane przez artystę w wieku lat 15[17]. Po przyjeździe do Polski Norblin malował sceny rodzajowe, portrety, polskie sceny historyczne (bitwy), głównie jednak cenne są jego szkice rodzajowe (seria kostiumów polskich, Zbiór rozmaitych stroiów polskich/Costumes polonais 1817), przedstawiające życie wsi i miasteczek polskich pod koniec XVIII wieku. Z ważniejszych prac wymienić należy obrazy olejne: Jasełka polskie, Kabalarka, sceny w rodzaju Watteau (były w Galerii Stanisława Augusta), krajobrazy (widoki Arkadii, Łazienek) itd., dalej z dekoracji w Powązkach zachowane 3 wielkie krajobrazy parkowe z festynami. W Arkadii pod Nieborowem zachowała się freskowa dekoracja plafonu (Jutrzenka). Norblin był również rytownikiem. Znane są 94 płyty, przeważnie akwafort, widoczny jest w nich silny wpływ Rembrandta. Przeważają sceny historyczne (Powołanie Przemysława na króla, Ofiarowanie korony Piastowi), portrety, typy polskie, studia głów i popiersi, krajobrazy wiejskie i kompozycje (Wynalezienie rysunku).
Najciekawsze jego prace z początkowego okresu twórczości w Polsce to rysunki rodzajowe, scenki z życia ulicy, tzw. typy uliczne, a także scenki o charakterze anegdotycznym zawarte w obszernym szkicowniku artysty. Istotnym dokonaniem były ilustracje do Myszeidy Krasickiego. Najważniejszy okres twórczości w Polsce przypada na czasy po Konstytucji 3 Maja (której moment przyjęcia naszkicował), szczególnie po insurekcji kościuszkowskiej. Insurekcja warszawska zastała go w stolicy i kultura polska zawdzięcza mu ilustracje tamtych wydarzeń (rysunki walk na Krakowskim Przedmieściu, wieszania zdrajców i in.). Norblin (już także obywatel polski) naszkicował m.in. obóz powstańców, rzeź Pragi, a wspólnie z Orłowskim – bitwę pod Racławicami.
W 1796 roku artysta opuścił Polskę, i zamieszkał na stałe we Francji w Paryżu, gdzie malował sceny z Polski na podstawie przywiezionych szkiców, rysując też sceny z życia francuskiej ulicy i z wojen napoleońskich. Kilkakrotnie podróżował jednak do Polski - po raz ostatni w 1804 roku.
Charakterystyka dzieł
[edytuj | edytuj kod]Zdaniem większości krytyków sztuki rysunki Norblina cechują świetna kreska, oraz wielki talent do obiektywnego oddania całości tematu. Charakterystyczne, że jego prace zwykle traciły po dopracowaniu, największą wartość artystyczną zachowując w formie pierwotnego szkicu. Tematyka prac Norblina i podejście do wybieranych przez niego tematów każą widzieć w nim moralistę i filozofa o raczej demokratycznych przekonaniach. Wykształcił w Polsce grupę uczniów, tak jak on przede wszystkim wybitnych autorów scen rodzajowych, spośród których najważniejsi to Aleksander Orłowski, Michał Płoński i Jan Rustem.
Kolekcjonerstwo
[edytuj | edytuj kod]Norblin jeszcze we Francji zbudował niewielką kolekcję dzieł sztuki, którą przywiózł ze sobą do Warszawy. Należały do niej rysunki, ryciny i obrazy, m.in. z warsztatów François Bouchera i Huberta Roberta[18], Philipsa Wouwermana oraz Krajobraz z miłosiernym Samarytaninem Rembrandta, który dziś znajduje się w Muzeum Czartoryskich w Krakowie.
Jan Piotr Norblin w polskich zbiorach
[edytuj | edytuj kod]Dzieła Norblina znajdują się w zbiorach wielu polskich muzeów i były wielokrotnie wystawiane. Pierwszy przekrojowy pokaz jego twórczości zorganizowano w Warszawie w 1910 roku. Monograficzną wystawę Norblina prezentowano także w Muzeum w Puławach w 1959 roku. w 2004 roku w Państwowej Galerii Sztuki w Sopocie zaprezentowano rysunki Norblina ze zbiorów Muzeum Krajoznawczego w Winnicy. Prace ze zbiorów Zamku Królewskiego w Warszawie zostały zaprezentowane w 2022 r. na wystawie Jan Piotr Norblin. Sentymentalny reporter[19]. Równocześnie w Muzeum Szlachty Mazowieckiej w Ciechanowie zorganizowana została wystawa Jan Piotr Norblin - artysta dwóch narodów, prezentująca ze zbiorów kilkunastu instytucji[20]. Dzieła Norblina znajdują się w dużych ilościach również w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie[21], Muzeum narodowego w Krakowie i Muzeum Narodowego w Poznaniu.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ K. Niemira, Jean-Pierre Norblin de la Gourdaine (1745–1830). Catalogue of Paintings, Warszawa 2023, s. 66.
- ↑ Zygmunt Batowski, Norblin, Lwów 1911.
- ↑ Genealodzy.PL Genealogia, Geneteka baza Polskiego Towarzystwa Genealogicznego [online], geneteka.genealodzy.pl [dostęp 2017-11-05].
- ↑ Księga chrztów parafii rzymskokatolickiej św. Andrzeja w Warszawie 1744-1788, s. 223: http://metryki.genealodzy.pl/metryka.php?ar=8&zs=9159d&sy=100&kt=5&plik=str_222-223.jpg#zoom=1&x=1307&y=29
- ↑ Akta stanu cywilnego parafii rzymskokatolickiej Nawiedzenia NMP w Warszawie, Zgony 1855, s. 337: http://metryki.genealodzy.pl/metryka.php?ar=1&zs=0160d&sy=1855&kt=3&plik=1006-1011.jpg#zoom=1&x=3077&y=45
- ↑ Księga chrztów parafii rzymskokatolickiej św. Andrzeja w Warszawie 1744-1788, s. 326: http://metryki.genealodzy.pl/metryka.php?ar=8&zs=9159d&sy=100&kt=7&plik=str_326-327.jpg#zoom=1&x=172&y=30
- ↑ Teresa Ludwika Norblin [online], geni_family_tree [dostęp 2017-11-05] (ang.).
- ↑ Helena Norblin [online], geni_family_tree [dostęp 2017-11-05] (ang.).
- ↑ Franciszek Ludwik Norblin [online], geni_family_tree [dostęp 2017-11-05] (ang.).
- ↑ Stefan Norblin [online], Desa Unicum [dostęp 2024-09-13].
- ↑ Jan Piotr Norblin - Artysta [online], Muzeum Łazienki Królewskie w Warszawie [dostęp 2024-09-13].
- ↑ Jan Piotr Norblin. Sentymentalny reporter [online], Zamek Królewski w Warszawie [dostęp 2024-09-13].
- ↑ Konrad Niemira, Your money or your life, or why Jean-Pierre Norblin de la Gourdaine left Paris, Quart, 2020, nr 2, s. 107.
- ↑ a b Alicja Kępińska, Jan Piotr Norblin, Ossolineum, Wrocław 1978 [podaje rok 1769]; Konrad Niemira, Your money or your life..., s. 107 [podaje rok 1765].
- ↑ Konrad Niemira, Your money or your life..., s. 103-104.
- ↑ Akty powstania Kościuszki, t. III, Wrocław-Kraków 1955, s. 244.
- ↑ J.M.. Michałowski, U źródeł twórczości Jana Piotra Norblina, „Biuletyn Historii Sztuki”, 1971 nr 2, s. 118.
- ↑ Konrad Niemira, O dwóch obrazach z kolekcji Norblina, "Spotkania z zabytkami", 2022, nr 3-4, s. 30-32.
- ↑ Jan Piotr Norblin. Sentymentalny reporter [online], zamek-krolewski.pl [dostęp 2023-05-22] (pol.).
- ↑ Instytut Gość Media, Ciechanów. Wystawa dzieł Norblina [online], Instytut Gość Media, 28 października 2022 [dostęp 2023-05-22].
- ↑ Kolekcja Rysunku Polskiego / Gabinet Rycin i Rysunków / Zbiory / O Muzeum / Muzeum Narodowe w Warszawie [online], mnw.art.pl [dostęp 2023-05-22].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Zygmunt Batowski, Norblin, Lwów 1911.
- Alicja Kępińska, Jan Piotr Norblin, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1979.
- Aleksandra Bernatowicz, Norblin de la Gourdaine, Jan Piotr, w: Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających, t. 6, Warszawa 1993, s. 110–127.
- Konrad Niemira, Bazgracz. Trzy eseje o Norblinie, Gdańsk 2022.
- Konrad Niemira, Jean-Pierre Norblin de la Gourdaine (1745-1830). Katalog obrazów / Catalogue of Paintings, tłum. A-M. Fabianowska, Warszawa 2023.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Jan Piotr Norblin | Ryciny – wystawa wirtualna Biblioteki Narodowej i Francuskiej Biblioteki Narodowej
- Jan Piotr Norblin – dzieła w bibliotece Polona