Jaszczurkołap

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Jaszczurkołap
Kaupifalco monogrammicus[1]
(Temminck, 1824)
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ptaki

Podgromada

Neornithes

Infragromada

ptaki neognatyczne

Rząd

szponiaste

Rodzina

jastrzębiowate

Podrodzina

jastrzębie

Plemię

Accipitrini

Rodzaj

Kaupifalco[2]
Bonaparte, 1854

Gatunek

jaszczurkołap

Synonimy
  • Falco monogrammicus Temminck, 1824[3]
Podgatunki
  • K. m. monogrammicus (Temminck, 1824)
  • K. m. meridionalis (Hartlaub, 1860)
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4]

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Jaszczurkołap[5], owadożer mały[6], jastrząb sawannowy[7] (Kaupifalco monogrammicus) – gatunek ptaka z rodziny jastrzębiowatych (Accipitridae). Mały ptak drapieżny występujący w Afryce Subsaharyjskiej. Nie jest zagrożony wyginięciem.

Systematyka[edytuj | edytuj kod]

Takson po raz pierwszy opisany naukowo przez Temmincka w 1824 roku pod nazwą Falco monogrammicus[3]. Jako lokalizację holotypu autor wskazał Senegal[3]. Nazwa rodzajowa jest połączeniem nazwiska niemieckiego zoologa Kaupa z nazwą rodzajową Falco, ptaków z rodziny sokołowatych[8]. Nazwa gatunkowa jest połączeniem dwóch wyrazów z języka greckiego: μονος monos oznaczającego pojedynczy oraz γραμμικος grammikos oznaczającego prążkowany[9]. Wyróżniono dwa podgatunki[a][10][11][7], jednak podgatunek meridionalis jest słabo zróżnicowany[11].

Występowanie[edytuj | edytuj kod]

Gatunek ten występuje w zależności od podgatunku[11][10]:

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Długość ciała 30–37 cm, rozpiętość skrzydeł 63–79 cm[11]. Pozostałe wymiary przedstawia tabela[12]:

Masa ciała Skrzydło Ogon Stęp
K. m. monogrammicus ♂ 220–275 g;
♀ 282–340 g 		♂ 201–228 mm;
♀ 222–240 mm 		♂ 130–136 mm;
♀ 141–155 mm 		♂ 50–54 mm;
♀ 53–55 mm
K. m. meridionalis ♂ 275 g (jeden samiec);
♀ 248–374 g;
nierozpoznana płeć 223–410 g 		♂ 210–235 mm;
♀ 222–253 mm 		Brak danych Brak danych

Krępy, stosunkowo mały ptak drapieżny o dużej głowie, krótkim dziobie i długich nogach (które wyglądają na krótkie przez opierzony skok)[11][12]. Głowa, klatka piersiowa i górne części ciała koloru szarego[12]. Gardło białe z czarnymi plamami. Spód ciała biały z szarymi paskami. Kuper koloru białego, ogon czarny z jednym lub rzadziej dwoma białymi pasami[11][12]. Tęczówka czerwono-brązowa, dziób czarny, woskówka oraz nogi koloru pomarańczowo-czerwonego do koralowo-różowego[11]. Dymorfizm płciowy przejawia się większymi rozmiarami samic (średnio 10% w wielkości oraz 28% w masie ciała)[12]. Osobniki młodociane podobne do dorosłych, ale spód ciała jest bardziej szarobrązowy, krawędzie pokrywy skrzydeł są brązowe[11]. Tęczówka osobników młodocianych koloru brązowego, woskówka i nogi koloru pomarańczowo-żółtego[11][12].

Podobne gatunki[edytuj | edytuj kod]

Szara głowa, pierś i górne partie ciała oraz biały ogon, pomarańczowo-czerwone nogi i woskówka spotykane są również u ptaków z rodzaju Melierax i u jastrzębiaka małego (Micronisus gabar)[12].

Głos[edytuj | edytuj kod]

Odzywa się na początku okresu lęgowego oraz okazjonalnie w innych porach roku, niemal wyłącznie z gałęzi. Główna pieśń Kleeeo klu-klu-klu-kli-kli-klee powtarzana jest regularnie. Odzywa się także głośnym, bardziej wyraźnym miauczeniem podobnym do spotykanego u myszołowów Peee-oo, w odstępach średnio 15-sekundowych[12].

Ekologia[edytuj | edytuj kod]

Środowisko[edytuj | edytuj kod]

Głównie spotykany w wilgotnych lasach liściastych, a także innych wilgotnych siedliskach o dobrej osłonie drzew do wysokości 750 m n.p.m. (we wschodniej Afryce regularnie widywany na 1500 m n.p.m., a nawet lokalnie na 3000 m n.p.m.)[11][12]. Często obserwowany w lasach z Combretum/Terminalia lub Acacia/Commiphora[11]. W niektórych obszarach spotykany na leśnych polanach, zalesionych sawannach, gajach palmowych, polach uprawnych znajdujących się przy skraju lasów, ogrodach i plantacjach[12]. Nie obserwuje się go na otwartych zielonych użytkach i innych bezdrzewnych obszarach[12].

Pożywienie[edytuj | edytuj kod]

Jaszczurkołap żywi się głównie dużymi owadami i ich larwami (szczególnie prostoskrzydłymi, chrząszczami i termitami) oraz małymi gadami (jaszczurki i węże) i ssakami (gryzonie)[12][13]. Sporadycznie chwyta żaby, ptaki, pajęczaki[11] oraz być może czasami żeruje na padlinie[12]. Być może wpływ na dietę tego ptaka mają różnice geograficzne. W Afryce Zachodniej poluje głównie na prostoskrzydłe (61%), jaszczurki z rodzaju Agama i Mabuya (27%) oraz na małe gryzonie (10%). W południowej Afryce przeważały jaszczurki i małe węże oraz termity[11]. Poluje głównie rano i późnym popołudniem[11]. Czatuje na zdobycz, siedząc na gałęzi na wysokości 8 m i obserwując teren o powierzchni 45 m²[11]. Kiedy wypatrzy potencjalną ofiarę, podlatuje do niej i twardo przyciska ją do ziemi, często w wysokiej trawie[12]. Widywano go również spacerującego po spalonej ziemi, prawdopodobnie w poszukiwaniu termitów[12].

Rozród[edytuj | edytuj kod]

Sezon rozrodczy w Afryce Zachodniej przypada na luty-kwiecień, w Gabonie na wrzesień, w Sudanie na marzec-czerwiec, w Zairze prawdopodobnie przez cały rok, we wschodniej Afryce na styczeń-marzec oraz sierpień-październik, w środkowej i południowej Afryce na maj-marzec (w Malawi na sierpień-grudzień)[11][12]. Gniazdo zbudowane z gałęzi, mchu, porostów, suchej trawy i liści o średnicy 40 cm i głębokości 15 cm znajduje się w rozwidleniach gałęzi na drzewie na wysokości od 3 do 25 m (w zachodniej Afryce 11–18 m, w południowej Afryce 6–12 m)[11][12]. W każdym sezonie rozrodczym budowane jest nowe gniazdo. Samica składa zazwyczaj dwa jaja (1–3) o średnicy 45 × 36 mm[11]. Okres inkubacji trwa 33–34 dni i są wysiadywane głównie przez samicę[11][12]. Pierzenie trwa około 32–40 dni[11].

Status i ochrona[edytuj | edytuj kod]

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody został zaliczony do kategorii LC (najmniejszej troski)[4][14]. Nie jest globalnie zagrożony wyginięciem. Wielkość populacji jest bardzo duża[14]. Potencjalnymi zagrożeniami dla tego gatunku może być wycinka lasów oraz wypalanie traw pod uprawy[11]. Nieznany jest również wpływ pestycydów[11].

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Zobacz w infoboksie.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Kaupifalco monogrammicus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
  2. ↑ Kaupifalco, [w:] Integrated Taxonomic Information System [dostęp 2014-11-25] (ang.).
  3. ↑ a b c J. C. Temminck: Nouveau recueil de planches coloriées d’oiseaux. Pour servir de suite et de complément aux planches enluminées de Buffon, édition in-folio et in-4º de l’Imprimerie royale, 1770. Strasburg: Chez Legras Imbert et Comp., 1824, s. 182–183. (fr.).
  4. ↑ a b BirdLife International, Kaupifalco monogrammicus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2014, wersja 2014.4 [dostęp 2014-11-30] (ang.).
  5. ↑ Systematyka i nazewnictwo polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Accipitrini Vigors, 1824 (Wersja: 2019-03-24). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-09-13].
  6. ↑ Paweł Mielczarek, Włodzimierz Cichocki. Polskie nazewnictwo ptaków świata. „Notatki Ornitologiczne”. Tom 40. Zeszyt specjalny, s. 45, 1999. ISSN 0550-0842. 
  7. ↑ a b Denis Lepage: Owadożer mały (Kaupifalco monogrammicus) (Temminck, 1824). Avibase. [dostęp 2014-11-30].
  8. ↑ Kaupifalco, [w:] The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2022-02-18] (ang.), [archiwum].
  9. ↑ Monogrammicus, [w:] The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2022-02-18] (ang.), [archiwum].
  10. ↑ a b F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Hoatzin, New World vultures, Secretarybird, raptors. IOC World Bird List (v10.2). [dostęp 2020-09-13]. (ang.).
  11. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v A. C. Kemp, G. M. Kirwan: Lizard Buzzard (Kaupifalco monogrammicus). W: Handbook of the Birds of the World Alive. J. del Hoyo, A. Elliott, J. Sargatal, D. A. Christie, E. de Juana (red.). Barcelona: Lynx Edicions, 2014. [dostęp 2014-11-30]. (ang.).
  12. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r James Ferguson-Lees, David A. Christie: Raptors of the World. Londyn: Christopher Helm, 2001, s. 613–615. ISBN 0-618-12762-3. (ang.).
  13. ↑ A. D. Lewis. Unusual prey of lizard buzzard Kaupifalco monogrammicus. „Scopus”. 7 (1), s. 92, 1983. (ang.). 
  14. ↑ a b J. Ekstrom, S. Butchart, M. Harding: Lizard Buzzard Kaupifalco monogrammicus. BirdLife International. [dostęp 2014-11-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-12-05)].

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Jaszczurkołap&oldid=69217298”