Jaszczurkołap
| Kaupifalco monogrammicus[1] | |||
| (Temminck, 1824) | |||
.jpg)
| |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Plemię | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
jaszczurkołap | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Podgatunki | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4] | |||
 | |||
Jaszczurkołap[5], owadożer mały[6], jastrząb sawannowy[7] (Kaupifalco monogrammicus) – gatunek ptaka z rodziny jastrzębiowatych (Accipitridae). Mały ptak drapieżny występujący w Afryce Subsaharyjskiej. Nie jest zagrożony wyginięciem.
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]Takson po raz pierwszy opisany naukowo przez Temmincka w 1824 roku pod nazwą Falco monogrammicus[3]. Jako lokalizację holotypu autor wskazał Senegal[3]. Nazwa rodzajowa jest połączeniem nazwiska niemieckiego zoologa Kaupa z nazwą rodzajową Falco, ptaków z rodziny sokołowatych[8]. Nazwa gatunkowa jest połączeniem dwóch wyrazów z języka greckiego: μονος monos oznaczającego pojedynczy oraz γραμμικος grammikos oznaczającego prążkowany[9]. Wyróżniono dwa podgatunki[a][10][11][7], jednak podgatunek meridionalis jest słabo zróżnicowany[11].
Występowanie
[edytuj | edytuj kod]Gatunek ten występuje w zależności od podgatunku[11][10]:
- K. monogrammicus monogrammicus – Senegal i Gambia do Etiopii i Kenii.
- K. monogrammicus meridionalis – południowa Kenia do Angoli, Namibii i RPA.
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]Długość ciała 30–37 cm, rozpiętość skrzydeł 63–79 cm[11]. Pozostałe wymiary przedstawia tabela[12]:
| Masa ciała | Skrzydło | Ogon | Stęp | |
|---|---|---|---|---|
| K. m. monogrammicus | ♂ 220–275 g; ♀ 282–340 g |
♂ 201–228 mm; ♀ 222–240 mm |
♂ 130–136 mm; ♀ 141–155 mm |
♂ 50–54 mm; ♀ 53–55 mm |
| K. m. meridionalis | ♂ 275 g (jeden samiec); ♀ 248–374 g; nierozpoznana płeć 223–410 g |
♂ 210–235 mm; ♀ 222–253 mm |
Brak danych | Brak danych |
Krępy, stosunkowo mały ptak drapieżny o dużej głowie, krótkim dziobie i długich nogach (które wyglądają na krótkie przez opierzony skok)[11][12]. Głowa, klatka piersiowa i górne części ciała koloru szarego[12]. Gardło białe z czarnymi plamami. Spód ciała biały z szarymi paskami. Kuper koloru białego, ogon czarny z jednym lub rzadziej dwoma białymi pasami[11][12]. Tęczówka czerwono-brązowa, dziób czarny, woskówka oraz nogi koloru pomarańczowo-czerwonego do koralowo-różowego[11]. Dymorfizm płciowy przejawia się większymi rozmiarami samic (średnio 10% w wielkości oraz 28% w masie ciała)[12]. Osobniki młodociane podobne do dorosłych, ale spód ciała jest bardziej szarobrązowy, krawędzie pokrywy skrzydeł są brązowe[11]. Tęczówka osobników młodocianych koloru brązowego, woskówka i nogi koloru pomarańczowo-żółtego[11][12].
Podobne gatunki
[edytuj | edytuj kod]Szara głowa, pierś i górne partie ciała oraz biały ogon, pomarańczowo-czerwone nogi i woskówka spotykane są również u ptaków z rodzaju Melierax i u jastrzębiaka małego (Micronisus gabar)[12].
Głos
[edytuj | edytuj kod]Odzywa się na początku okresu lęgowego oraz okazjonalnie w innych porach roku, niemal wyłącznie z gałęzi. Główna pieśń Kleeeo klu-klu-klu-kli-kli-klee powtarzana jest regularnie. Odzywa się także głośnym, bardziej wyraźnym miauczeniem podobnym do spotykanego u myszołowów Peee-oo, w odstępach średnio 15-sekundowych[12].
Ekologia
[edytuj | edytuj kod]Środowisko
[edytuj | edytuj kod]Głównie spotykany w wilgotnych lasach liściastych, a także innych wilgotnych siedliskach o dobrej osłonie drzew do wysokości 750 m n.p.m. (we wschodniej Afryce regularnie widywany na 1500 m n.p.m., a nawet lokalnie na 3000 m n.p.m.)[11][12]. Często obserwowany w lasach z Combretum/Terminalia lub Acacia/Commiphora[11]. W niektórych obszarach spotykany na leśnych polanach, zalesionych sawannach, gajach palmowych, polach uprawnych znajdujących się przy skraju lasów, ogrodach i plantacjach[12]. Nie obserwuje się go na otwartych zielonych użytkach i innych bezdrzewnych obszarach[12].
Pożywienie
[edytuj | edytuj kod]Jaszczurkołap żywi się głównie dużymi owadami i ich larwami (szczególnie prostoskrzydłymi, chrząszczami i termitami) oraz małymi gadami (jaszczurki i węże) i ssakami (gryzonie)[12][13]. Sporadycznie chwyta żaby, ptaki, pajęczaki[11] oraz być może czasami żeruje na padlinie[12]. Być może wpływ na dietę tego ptaka mają różnice geograficzne. W Afryce Zachodniej poluje głównie na prostoskrzydłe (61%), jaszczurki z rodzaju Agama i Mabuya (27%) oraz na małe gryzonie (10%). W południowej Afryce przeważały jaszczurki i małe węże oraz termity[11]. Poluje głównie rano i późnym popołudniem[11]. Czatuje na zdobycz, siedząc na gałęzi na wysokości 8 m i obserwując teren o powierzchni 45 m²[11]. Kiedy wypatrzy potencjalną ofiarę, podlatuje do niej i twardo przyciska ją do ziemi, często w wysokiej trawie[12]. Widywano go również spacerującego po spalonej ziemi, prawdopodobnie w poszukiwaniu termitów[12].
Rozród
[edytuj | edytuj kod]Sezon rozrodczy w Afryce Zachodniej przypada na luty-kwiecień, w Gabonie na wrzesień, w Sudanie na marzec-czerwiec, w Zairze prawdopodobnie przez cały rok, we wschodniej Afryce na styczeń-marzec oraz sierpień-październik, w środkowej i południowej Afryce na maj-marzec (w Malawi na sierpień-grudzień)[11][12]. Gniazdo zbudowane z gałęzi, mchu, porostów, suchej trawy i liści o średnicy 40 cm i głębokości 15 cm znajduje się w rozwidleniach gałęzi na drzewie na wysokości od 3 do 25 m (w zachodniej Afryce 11–18 m, w południowej Afryce 6–12 m)[11][12]. W każdym sezonie rozrodczym budowane jest nowe gniazdo. Samica składa zazwyczaj dwa jaja (1–3) o średnicy 45 × 36 mm[11]. Okres inkubacji trwa 33–34 dni i są wysiadywane głównie przez samicę[11][12]. Pierzenie trwa około 32–40 dni[11].
Status i ochrona
[edytuj | edytuj kod]W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody został zaliczony do kategorii LC (najmniejszej troski)[4][14]. Nie jest globalnie zagrożony wyginięciem. Wielkość populacji jest bardzo duża[14]. Potencjalnymi zagrożeniami dla tego gatunku może być wycinka lasów oraz wypalanie traw pod uprawy[11]. Nieznany jest również wpływ pestycydów[11].
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Zobacz w infoboksie.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Kaupifalco monogrammicus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ Kaupifalco, [w:] Integrated Taxonomic Information System [dostęp 2014-11-25] (ang.).
- ↑ a b c J.C. Temminck: Nouveau recueil de planches coloriées d’oiseaux. Pour servir de suite et de complément aux planches enluminées de Buffon, édition in-folio et in-4º de l’Imprimerie royale, 1770. Strasburg: Chez Legras Imbert et Comp., 1824, s. 182–183. (fr.).
- ↑ a b BirdLife International, Kaupifalco monogrammicus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2014, wersja 2014.4 [dostęp 2014-11-30] (ang.).
- ↑ Systematyka i nazewnictwo polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Accipitrini Vigors, 1824 (wersja: 2019-03-24). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-09-13].
- ↑ Paweł Mielczarek, Włodzimierz Cichocki. Polskie nazewnictwo ptaków świata. „Notatki Ornitologiczne”. Tom 40. Zeszyt specjalny, s. 45, 1999. ISSN 0550-0842.
- ↑ a b Denis Lepage: Owadożer mały (Kaupifalco monogrammicus) (Temminck, 1824). Avibase. [dostęp 2014-11-30].
- ↑ Kaupifalco, [w:] The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2022-02-18] (ang.), [archiwum].
- ↑ Monogrammicus, [w:] The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2022-02-18] (ang.), [archiwum].
- ↑ a b F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Hoatzin, New World vultures, Secretarybird, raptors. IOC World Bird List (v10.2). [dostęp 2020-09-13]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v A.C. Kemp, G.M. Kirwan: Lizard Buzzard (Kaupifalco monogrammicus). W: Handbook of the Birds of the World Alive. J. del Hoyo, A. Elliott, J. Sargatal, D.A. Christie, E. de Juana (red.). Barcelona: Lynx Edicions, 2014. [dostęp 2014-11-30]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r James Ferguson-Lees, David A. Christie: Raptors of the World. Londyn: Christopher Helm, 2001, s. 613–615. ISBN 0-618-12762-3. (ang.).
- ↑ A.D. Lewis. Unusual prey of lizard buzzard Kaupifalco monogrammicus. „Scopus”. 7 (1), s. 92, 1983. (ang.).
- ↑ a b J. Ekstrom, S. Butchart, M. Harding: Lizard Buzzard Kaupifalco monogrammicus. BirdLife International. [dostęp 2014-11-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-12-05)].
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Zdjęcia i nagrania audiowizualne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
- Species account: Lizard Buzzard Kaupifalco monogrammicus. [w:] Global Raptor Information Network [on-line]. The Peregrine Fund. [dostęp 2020-09-13]. (ang.).