Fenkuł włoski

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
(Przekierowano z Koper włoski)
Skocz do: nawigacja, szukaj
Fenkuł włoski
Ilustracja
Systematyka[1]
Domena eukarionty
Królestwo rośliny
Klad rośliny naczyniowe
Klad Euphyllophyta
Klad rośliny nasienne
Klasa okrytonasienne
Klad astrowe
Rząd selerowce
Rodzina selerowate
Rodzaj fenkuł
Gatunek fenkuł włoski
Nazwa systematyczna
Foeniculum vulgare Mill.
Gard. Dict. Abr. ed. 4. 28 Jan 1754
Synonimy

Feniculum Gilibert[2],
Anethum foeniculum L., Foeniculum dulce Mill.[3]
Foeniculum capillaceum Gilib[4].
Commons Multimedia w Wikimedia Commons
Zobacz w Wikibooks publikację
Uprawa fenkułu
Zobacz hasło koper włoski w Wikisłowniku
Korzeń fenkułu
Owoce
Młode rośliny

Fenkuł włoski, koper włoski, koper słodki[5] (Foeniculum vulgare Mill.) – gatunek rośliny dwuletniej, czasem byliny, zaliczany do rodziny selerowatych (Apiaceae). Przez część botaników uważany za jedynego przedstawiciela rodzaju fenkuł (Foeniculum Mill.).

Rozmieszczenie geograficzne[edytuj | edytuj kod]

Występuje dziko w strefie śródziemnomorskiej oraz w Pakistanie, Iranie, Afganistanie[3]. Rozprzestrzenił się także jako gatunek zawleczony poza obszarami swojego rodzimego występowania: w Mikronezji, Australii, Nowej Zelandii, Wielkiej Brytanii, Meksyku, USA, na Hawajach, w Makaronezji oraz w Środkowej i Południowej Ameryce[3]. Jest uprawiany w wielu rejonach świata. W Polsce uprawiany jest rzadko i czasami przejściowo dziczejący (efemerofit).

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Pokrój
Roślina zielna osiągająca wysokość 90–200 cm.
Łodyga
Prosta, naga, drobno żebrowana, o silnym nalocie woskowym, rozgałęziona i ulistniona skrętolegle.
Liście
Trzykrotnie pierzaste, o odcinkach nitkowatych, ogonkowe o pochwiastej nasadzie.
Kwiaty
Drobne, żółte, zebrane w baldachy złożone na szczytach pędów. Kwiaty 5-krotne, 1 słupek, 5 pręcików.
Owoc
Owocem jest rozłupnia o prawie walcowatym kształcie, z zaokrągloną podstawą i węższym szczytem uwieńczonym dużym podszyjczem[6]. Zazwyczaj ma 3–12 mm długości i 3–4 mm szerokości[6]. Rozłupki są gładkie. Każda ma 5 wyraźnych, drobnych, wypukłych żeberek[6]. Owoc odmiany gorzkiej jest barwy zielonawobrunatnej, brunatnej lub zielonej, natomiast odmiany słodkiej jest jasnozielony lub jasnożółtawobrunatny[6].
Korzeń
Gruby, palowy, wrzecionowaty, barwy żółtawobiałej.

Podgatunki i odmiany[edytuj | edytuj kod]

  • Foeniculum vulgare Mill. subsp. piperitum (Ucria) Cout. – koper włoski pieprzowy, we Włoszech uprawiany jako warzywo[3].
  • Foeniculum vulgare Mill. subsp. vulgare var. vulgare – koper włoski zwyczajny, ma drobne owoce o ostrym smaku[3]. Jest uprawiany jako roślina lecznicza[3].
  • Foeniculum vulgare Mill. subsp. vulgare var. dulce (Mill.) Batt. – jaśniejszy, o słodkawym smaku[3]
  • Foeniculum vulgare Mill. subsp. vulgare var. azoricum (Mill.) Thell. – o charakterystycznym smaku i zapachu, niejadalny[3]

Zastosowanie[edytuj | edytuj kod]

Roślina uprawna[edytuj | edytuj kod]

Uprawiana od wieków w różnych miejscach na świecie.

Roślina lecznicza[edytuj | edytuj kod]

Surowiec zielarski
  • Owoc kopru włoskiego odmiany gorzkiej (Foeniculi amari fructus) – suche rozłupnie i rozłupki odmiany vulgare zawierającej nie mniej niż 40 ml/kg olejku eterycznego, w którego skład wchodzi co najmniej 60,0% anetolu oraz 15,0% fenchonu[6].
  • Owoc kopru włoskiego odmiany słodkiej (Foeniculi dulcis fructus) – suche rozłupnie i rozłupki odmiany dulce zawierającej nie mniej niż 20 ml/kg olejku eterycznego, w którego skład wchodzi minimum 80,0% anetolu[6].
Działanie
Owoce są używane jako środek wykrztuśny, dzięki zawartym w nich olejkowi eterycznemu, który pobudza błony śluzowe dróg oddechowych[7]. Działa mlekopędnie i przeciwzapalnie[7]. Inne działania: wiatropędne, przeciwkaszlowe, przeciwskurczowe, pobudzające wydzielanie żółci i soku żołądkowego.[potrzebny przypis]

Roślina kosmetyczna[edytuj | edytuj kod]

Napar może być stosowany do przemywania tłustej skóry. Olejek fenkułowy stosowany jest w mieszankach zapachowych dodawanych do past do zębów, płynów do płukania ust, mydeł i innych kosmetyków[8]. Nasiona fenkułu żuje się dla odświeżenia oddechu[9].

Sztuka kulinarna[edytuj | edytuj kod]

  • Owoce. Mają słodkawy, nieco pikantny smak[10], porównywany do smaku anyżu lub lukrecji[11]. Charakteryzuje je silny anyżkowy zapach. Używane są jako aromatyczna przyprawa do mieszanek ziołowych. Owocami przyprawia się:

Ze względu na wysoką zawartość olejków eterycznych anyżu, napar z nasion kopru włoskiego jest popularnym napojem – np. w Niemczech.

  • Liście. Liśćmi przyprawia się przede wszystkim potrawy z ryb[12].
  • Korzeń. Jadany na surowo (np. jako składnik do sałatek), gotowany (w wodzie lub na parze), zapiekany[13].

Roślina ozdobna[edytuj | edytuj kod]

Bywa uprawiany jako kwiatowe obramowanie rabaty. Istnieje ozdobna odmiana 'Purpurascens' o drobno dzielonych liściach, brązowych za młodu[14].

Uprawa[edytuj | edytuj kod]

Ma duże wymagania termiczne, preferuje ciepłe, dobrze nasłonecznione, osłonięte od wiatru miejsca. Strefy mrozoodporności 5–10[14]. Gleby o dużej zawartości próchnicy, przepuszczalne, o wysokiej zawartości składników pokarmowych i odczynie zasadowym. Rozmnaża się przez nasiona, które wysiewa się na rozsadniku w kwietniu–maju. Plon z jednego hektara wynosi 1–2 ton.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Stevens P.F.: Angiosperm Phylogeny Website (ang.). 2001–. [dostęp 2010-05-01].
  2. ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-03].
  3. ↑ a b c d e f g h Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-05-05].
  4. ↑ Informacje o gatunku, info.botany.pl [dostęp 2017-11-23] [zarchiwizowane z adresu 2016-03-09].
  5. ↑ Anrea-Anna Cavelius: Zioła w medycynie naturalnej. Bremen: MAK Verlag GmbH, 2005. ISBN 978-3-939991-32-8.
  6. ↑ a b c d e f Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne: Farmakopea Polska X. Warszawa: Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, 2014, s. 4276. ISBN 978-83-63724-47-4.
  7. ↑ a b Świat roślin, skał i minerałów. Ladislav Šomšák (red. nauk.). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1982, s. 294. ISBN 83-09-00462-1.
  8. ↑ Bohumír Hlava: Rośliny kosmetyczne. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1984, s. 108. ISBN 83-09-00765-5.
  9. ↑ a b c d e f Fennel seeds (ang.). W: BBC Good Food: Glossary [on-line]. BBC Worldwide Ltd.. [dostęp 2017-06-01].
  10. ↑ a b c d e f g Biruta Markuza: Zioła i inne przyprawy mojej kuchni. Poznań: Zysk i S-ka Wydawnictwo, 2010 (cop.), s. 40. ISBN 978-83-7506-424-7.
  11. ↑ a b „Przyprawy i zioła”. W: Adiraja dasa: Kuchnia Kryszny: indyjskie potrawy wegetariańskie. ok. 1995, s. 73. ISBN 91-7149-184-8.
  12. ↑ Fennel leaf (ang.). W: BBC Good Food: Glossary [on-line]. BBC Worldwide Ltd.. [dostęp 2017-06-01].
  13. ↑ Fennel bulb (ang.). W: BBC Good Food: Glossary [on-line]. BBC Worldwide Ltd.. [dostęp 2017-06-01].
  14. ↑ a b Geoff Burnie i inni: Botanica. Rośliny ogrodowe. Könemann, 2005. ISBN 3-8331-1916-0.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  1. Zbigniew Podbielkowski: Słownik roślin użytkowych. Warszawa: PWRiL, 1989. ISBN 83-09-00256-4.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Fenkuł_włoski&oldid=52552517”