Krótkonos wielkoogonowy
| Isoodon macrourus | |||
| (Gould, 1842)[1] | |||
| |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| (bez rangi) | torbacze | ||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
krótkonos wielkoogonowy | ||
| Synonimy | |||
|
| |||
| Podgatunki | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[6] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
 barwą morską zaznaczono współczesny zasięg występowania, na czarno tereny, gdzie krótkonos wielkoogonowy wyginął | |||
Krótkonos wielkoogonowy[7] (Isoodon macrourus) – gatunek ssaka z podrodziny jamrajów (Peramelinae) w obrębie rodziny jamrajowatych (Peramelidae).
Taksonomia[edytuj | edytuj kod]
Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1842 angielski przyrodnik John Gould nadając mu nazwę Perameles macroura[1]. Miejsce typowe to „Port Essington”, Terytorium Północne, Australia[8][9][10][11].
Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World rozpoznają trzy podgatunków[9]. Podstawowe dane taksonomiczne podgatunków (oprócz nominatywnego) przedstawia poniższa tabelka:
| Podgatunek | Oryginalna nazwa | Autor i rok opisu | Miejsce typowe | Holotyp |
|---|---|---|---|---|
| I. m. moresbyensis | Perameles moresbyensis | Ramsay, 1877 | Obszar Port Moresby, Prowincja Centralna, Papua-Nowa Gwinea[12]. | Skóra i czaszka samca (syntyp; sygnatura AM M.2554, Muzeum Australijskie)[13] Skóra i czaszka dorosłego samca (prawdopodobny syntyp; sygnatura MMUS M.474, Macleay Museum, University of Sydney)[14] Skóra i czaszka dorosłej samicy (prawdopodobny syntyp; sygantura MMUS M.475, Macleay Museum, University of Sydney)[14]. |
| I. m. torosus | Perameles macroura var. torosus | Ramsay, 1877 | Rockingham Bay (Cardwell) i rzeka Endeavour (Cooktown), Queensland, Australia[15]. | Skóra dorosłego samca (syntyp; sygnatura MMUS M471, Macleay Museum, University of Sydney)[14] Czaszka dorosłego samca (syntyp; sygnatura MMUS M1153, Macleay Museum, University of Sydney)[14]. |
Etymologia[edytuj | edytuj kod]
- Isoodon: gr. ισος isos ‘równy, podobny’; οδους odous, οδοντος odontos ‘ząb’[16].
- macrourus: gr. μακρος makros ‘długi’; -ουρος -ouros ‘-ogonowy’, od ουρα oura ‘ogon’[17].
- moresbyensis: Port Moresby, Papua-Nowa Gwinea[18].
- torosus: łac. torosus ‘krzepki, muskularny’, od torus ‘mięsień’[19].
Budowa[edytuj | edytuj kod]
Torbacz osiąga od 3o do 47 cm długości głowy i tułowia oraz od 8d o 21,5 cm długości ogona[11][20], przy czym samce mierzą o 5-7 cm więcej od samic[21]. Masa ciała wynosi od 0,5 do 3,1 kg, przy czym samce są o od 80 do 90% cięższe od samic[11].
Ciało zwierzęcia pokrywa sierść, na grzbiecie zabarwiona jasnobrązowo z ciemniejszymi plamkami, na brzuchu natomiast na biało. Uszy są krótki i zaokrąglone, nos również krótki. Krótkonos wielkoogonowy jest poliprotodontyczny[21], a więc ma liczne siekacze[22]. W szczęce znajduje się ich pięć par[21].
| Wzór zębowy | I | C | P | M | |
|---|---|---|---|---|---|
| 48 | = | 5 | 1 | 3 | 4 |
| 3 | 1 | 3 | 4 | ||
Drugi i trzeci palec stopy są zrośnięte (syndaktylia)[21].
Gruczoły zapachowe znajdują się na uszach, marsupium i kloace[21].
Rozmieszczenie geograficzne i siedlisko[edytuj | edytuj kod]
Krótkonos wielkoogonowy występuje w Australii, na wybrzeżach północnych i wschodnich, a także na Papui-Nowej Gwinei i innych wyspach w pobliżu Australii[21]. Zamieszkuje tereny leżące od poziomu morza do wysokości 1200 m[6].
Zasięg występowania w zależności od podgatunku[11][9]:
- I. macrourus macrourus – północna Australia Zachodnia i północne Terytorium Północne, w tym wiele dużych wysp w pobliżu północnego wybrzeża (np. Groote Eylandt, Tiwi).
- I. macrourus moresbyensis – Nowa Gwinea.
- I. macrourus torosus – północny Queensland (Jork) na południe, w tym Wielka Wyspa Piaszczysta, Moreton, North Stradbroke Island i South Stradbroke Island, do rzeki Hawkesbury, w środkowo-wschodniej Nowej Południowej Walii.
Podczas pory suchej zwierzę to zasiedla miejsca porośnięte gęstą roślinnością: trawami, krzewami, drzewami niewielkich rozmiarów. Natomiast w porze deszczowej zasiedla otwarte łąki[21]. Tak więc zasiedla lasy, sawanny i tereny porosłe krzewami bądź trawą. Spotyka się go także w podmiejskich ogrodach[6].
Behawior[edytuj | edytuj kod]
Krótkonos wielkoogonowy wiedzie samotny tryb życia. Wykazuje terytorializm. Sporządza sobie kryjówki w postaci kopców budowanych z siana i gałązek. Trudno je wypatrzeć i nie przenika do środka woda[21].
Rozmnażanie[edytuj | edytuj kod]
Po krótkiej ciąży trwającej 12,5 dnia (najkrócej wśród ssaków) samica rodzi zwykle od 2 do 4 młodych[21], niekiedy tylko jedno, a niekiedy aż 7. W jednym roku potrafi rodzić kilka razy[6].
Status[edytuj | edytuj kod]
Zwierzę klasyfikowane jest jako gatunek najmniejszej troski (LC (ang. least concern „najmniejszej troski”)). Liczebność populacji jest stabilna, a zwierzę występuje pospolicie, mimo że obszar dostępnych siedlisk zmniejsza się. Krótkonos dobrze radzi sobie w środowiskach zmodyfikowanych przez człowieka. W Papui-Nowej Gwinei nadmiernie poluje się nań dla mięsa, zwłaszcza w okolicy Port Moresby, przedstawiciele populacji z Transfly są po odłowie sprzedawani do Indonezyjskiej części wyspy również na mięso. Polują na niego także psy. W Queensland spotyka się też z ograniczaniem dostępnych mu siedlisk poprzez rozwój rolnictwa, w tym wypasu zwierząt. Zagrażają mu również pożary[6].
Zasięg występowania zwierzęcia obejmuje kilka obszarów chronionych[6].
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c J. Gould. Characters of a New Species of Perameles, and a New Species of Dasyurus. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 10, s. 41, 1842. (ang.).
- ↑ J.A. Wagner: Supplementband. W: J.Ch.D. von Schreber: Die Säugthiere in Abbildungen nach der Natur, mit Beschreibungen. Cz. 5: Die Affen, Bahnlücker, Beutelthiere, Susthiere, Tusettenfresser und Sandflüger. Erlangen: Expedition des Schreber’schen säugthier- und des Esper’schen Schmetterlingswerkes, 1855, s. 211. (niem.).
- ↑ Ramsay 1877 ↓, s. 12.
- ↑ Ramsay 1877 ↓, s. 14.
- ↑ R. Broom. Report on a bone breccia deposit near Wombeyan Caves, NSW: with descriptions of some new species of marsupials. „Proceedings of the Linnean Society of New South Wales”. 21 (81), s. 56, 1896. (ang.).
- ↑ a b c d e f Isoodon macrourus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 9. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
- ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Isoodon macrourus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2023-07-29].
- ↑ a b c C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 72. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
- ↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Isoodon macrourus (Gould, 1842). [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-07-29]. (ang.).
- ↑ a b c d Ch. Dickman: Family Peramelidae (Bandicoots and Echymiperas). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 5: Monotremes and Marsupials. Barcelona: Lynx Edicions, 2015, s. 390. ISBN 978-84-96553-99-6. (ang.).
- ↑ Parnaby, Ingleby i Divljan 2017 ↓, s. 317.
- ↑ Parnaby, Ingleby i Divljan 2017 ↓, s. 316.
- ↑ a b c d H. Parnaby & A.C. Gill. Mammal type specimens in the Macleay Collections, University of Sydney. „Zootaxa”. 4975 (2), s. 201–252, 2021. DOI: 10.11646/zootaxa.4975.2.1. (ang.).
- ↑ Parnaby, Ingleby i Divljan 2017 ↓, s. 406.
- ↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 353, 1904. (ang.).
- ↑ The Key to Scientific Names ↓, macrourus [dostęp 2023-07-29].
- ↑ The Key to Scientific Names ↓, moresbyensis [dostęp 2023-07-29].
- ↑ The Key to Scientific Names ↓, torosus [dostęp 2023-07-29].
- ↑ Class Mammalia. W: Lynx Nature Books (A. Monadjem (przedmowa) & C.J. Burgin (wstęp)): All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 50. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i Błaszak, Skoracki i Gliwicz 2020 ↓, s. 81.
- ↑ Błaszak, Skoracki i Gliwicz 2020 ↓, s. 78.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- E.P. Ramsay. Zoology of the “Chevert Mammals”. Part I. „Proceedings of the Linnean Society of New South Wales”. 2 (1), s. 7–15, 1877. (ang.).
- H.E. Parnaby, S. Ingleby & A. Divljan. Type specimens of non-fossil mammals in the Australian Museum, Sydney. „Records of the Australian Museum”. 69 (5), s. 277–420, 2017. (ang.).
- Czesłąw Błaszak, Maciej Skoracki, Joanna Gliwicz, Infragromada: ssaki żyworodne niższe – Metatheria; torbacze – Marsupialia, [w:] Czesław Błaszak, Zoologia, t. Tom 3, część 3. Ssaki, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2020, ISBN 978-83-01-17337-1 (pol.).
- The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca (ang.).