Papua-Nowa Gwinea
| |||||
| |||||
| Dewiza: (ang.) Unity in diversity (Jedność w różnorodności) | |||||
| Hymn: (O powstańcie, wszyscy synowie tej ziemi) (Boże, chroń Królową) | |||||
.svg)
| |||||
| Język urzędowy | angielski, tok pisin, hiri motu | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| Stolica | Port Moresby | ||||
| Ustrój polityczny | monarchia konstytucyjna[1] | ||||
| Typ państwa | królestwo | ||||
| Głowa państwa | królowa Elżbieta II | ||||
| w jej imieniu | gubernator generalny Bob Dadae | ||||
| Szef rządu | premier James Marape | ||||
| Powierzchnia • całkowita • wody śródlądowe |
462 840 km² 0% | ||||
| Liczba ludności (2017) • całkowita • gęstość zaludnienia |
6 909 701[2] 15 osób/km² | ||||
| PKB (2013) • całkowite • na osobę |
15,97 mld USD[3] 2283[3] USD | ||||
| PKB (PSN) (2013) • całkowite • na osobę |
19,83 mld[3] dolarów międzynar. 2834[3] dolarów międzynar. | ||||
| waluta | kina (PGK) | ||||
| Niepodległość | od Australii 16 września 1975 | ||||
| Religia dominująca | protestantyzm | ||||
| Strefa czasowa | UTC +10 | ||||
| Kod ISO 3166 | PG | ||||
| Domena internetowa | .pg | ||||
| Kod samochodowy | PNG | ||||
| Kod samolotowy | P2 | ||||
| Kod telefoniczny | +675 | ||||
 | |||||
Papua-Nowa Gwinea (Papua New Guinea, Niezależne Państwo Papui-Nowej Gwinei – Independent State of Papua New Guinea[4]) – po Australii, drugie co do wielkości państwo w Oceanii, leży w Melanezji, położone w większości na wyspie Nowa Gwinea. Papua-Nowa Gwinea graniczy z Indonezją (820 km). Powierzchnia państwa wynosi 462,8 tys. km². W 2017 roku w Papui-Nowej Gwinei mieszkało 6 909 701 osób[2]. Statusem urzędowym objęte są języki: angielski, tok pisin, hiri motu. Stolicą państwa jest Port Moresby. Walutą jest kina. Papua-Nowa Gwinea uzyskała niepodległość 16 września 1975 roku.
Papua-Nowa Gwinea jest członkiem: Azjatyckiego Banku Rozwoju, Banku Światowego, Forum Wysp Pacyfiku, Międzynarodowej Organizacji Pracy, Międzynarodowego Funduszu Walutowego, Organizacji Narodów Zjednoczonych, Światowej Organizacji Handlu i Współpracy Ekonomicznej Azji i Pacyfiku[5].
Geografia[edytuj | edytuj kod]
Papua-Nowa Gwinea położona jest we wschodniej części Nowej Gwinei oraz na sąsiednich archipelagach (przede wszystkim Archipelagu Bismarcka i Wyspach Salomona). Rzeźba wysp jest silnie rozczłonkowana.
Centralną część Nowej Gwinei, na której znajduje się Papua-Nowa Gwinea, zajmują Góry Centralne – łańcuch górski ciągnący się przez całą wyspę. Najwyższym szczytem jest Góra Wilhelma (4509 m) leżąca w Górach Bismarcka, jednego z pasm Gór Centralnych[6].
Do Gór Centralnych od południowego zachodu przylega płaska, rozległa i miejscami silnie zabagniona nizina. Bagna na nizinach są jednymi z największych na świecie[4]. Wyspy przy północnym wybrzeżu Nowej Gwinei oraz Nowa Brytania leżą na obszarze sejsmicznym. W Papui-Nowej Gwinei znajduje się 18 aktywnych wulkanów (m.in. na wyspach: Long, Karkar, Manam). W Papui-Nowej Gwinei często występują trzęsienia ziemi. Sieć rzeczna w Papui-Nowej Gwinei jest dobrze rozwinięta. Najdłuższymi rzekami są: Sepik, Ramu, Fly, Purari[6].
Na Papui-Nowej Gwinei występuje klimat równikowy (wilgotny, w górach podrównikowy wilgotny). Średnia temperatura dobowa na nizinach wynosi ok. 26 °C, a na terenach górzystych (2500–3000 m) mniej niż 10°C. Roczna suma opadów waha się od 1500 do 7500 mm. Od grudnia do marca występuje pora bardziej wilgotna, która wiąże się z monsunem północno-zachodnim. Mniej wilgotna pora występuje od maja do października. Na wysokości 2500–3000 m występują ciągłe opady drobnego deszczu (niekiedy gradu)[6].
W Papui-Nowej Gwinei występują lasy równikowe, a na wysokości 1500–3000 m lasy górskie. Zarośla i łąki wysokogórskie znajdują się pod górną granicą lasu na Nowej Gwinei. Na niskich brzegach morskich oraz przy ujściach rzek znajdują się namorzyny. W dorzeczu rzeki Fly występuje sawanna z akacjami i eukaliptusami. Lesistość wynosi 63%[6].
Wzdłuż wybrzeży występują rafy koralowe[4].
Podział administracyjny[edytuj | edytuj kod]
Papua-Nowa Gwinea dzieli się na 18 prowincji, jeden region autonomiczny oraz jeden dystrykt stołeczny[5].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Europejczycy pojawili się na terenach dzisiejszej Papui-Nowej Gwinei w XVI w. W 1884 roku wyspy ogłoszono protektoratami Niemiec (część północna – Nowa Gwinea Niemiecka) i Wielkiej Brytanii (część południowa – Nowa Gwinea Brytyjska). W 1906 roku Australia objęła administrację w brytyjskiej części (nazwanej Terytorium Papui), a w 1914 roku, po wybuchu I wojny światowej, również w niemieckiej. W 1942 roku wyspy zajęła Japonia. We wrześniu 1945 roku alianci wyparli ostatnie wojska japońskie z wysp[7]. W 1946 roku Terytorium Nowej Gwinei ogłoszono terytorium powierniczym Organizacji Narodów Zjednoczonych, którym administrowała Australia. W 1949 roku Australia połączyła obie części w jednolite związkowe terytorium zamorskie o nazwie Papua-Nowa Gwinea. W 1951 roku rozpoczęto przekazywanie lokalnym organom zarządzanie sprawami wewnętrznymi. Powołano Radę Ustawodawczą, którą w 1964 roku zastąpiono wybieraną przez mieszkańców wysp Izbą Zgromadzeń. W grudniu 1973 roku Papua-Nowa Gwinea uzyskała pełną autonomię wewnętrzną, a 16 września 1975 roku ogłosiła niepodległość, przyjęła konstytucję oraz została członkiem Organizacji Narodów Zjednoczonych i brytyjskiej Wspólnoty Narodów[7].
Pierwszym premierem Papui-Nowej Gwinei został Michael Somare, który był także głównym inicjatorem niepodległości. W 1980 roku urząd premiera objął Julius Chan[4]. W latach 80. występował konflikt z sąsiednią Indonezją przez masowy napływ Papuasów z indonezyjskiej części Nowej Gwinei. Pod koniec lat 80. pojawiły się dążenia separatystyczne na Wyspie Bougainville’a. Po wprowadzeniu stanu wyjątkowego w 1989 roku na wyspie wybuchła wojna domowa. W wyniku wojny zginęło ok. 20 tys. osób, a gospodarka Papui-Nowej Gwinei znacznie ucierpiała (m.in. po zamknięciu kopalni miedzi w Panguna)[7]. W 1997 roku funkcję gubernatora generalnego objął Silas Atopare[4]. Po zawieszeniu broni w 1998 roku powołano przejściowy organ administracji wyspy – Ludowy Kongres Bougainville. W 2001 roku Ludowy Kongres Bougainville wynegocjował z rządem stopniowe zwiększanie autonomii wyspy oraz przeprowadzenie do 2020 roku referendum niepodległościowego[7]. W 2002 roku premierem ponownie został Michael Somare, a w 2004 roku funkcję gubernatora generalnego objął Paulias Matane[4].
Ustrój polityczny[edytuj | edytuj kod]
Zgodnie z konstytucją z 1975 roku (nowelizowaną w 1998) Papua-Nowa Gwinea jest konstytucyjną monarchią parlamentarną. Głową państwa jest królowa angielska Elżbieta II reprezentowana przez gubernatora generalnego. Gubernator jest mianowany w porozumieniu z rządem. Władza ustawodawcza należy do jednoizbowego Parlamentu Narodowego, który jest wybierany na pięcioletnią kadencję. 89 deputowanych wybiera się w wyborach powszechnych, a 20 w regionalnych[1]. Władzę wykonawczą pełni rząd z premierem na czele, którego powołuje gubernator generalny na wniosek Parlamentu Narodowego[1].
Ważniejsze partie polityczne: Sojusz Narodowy, Partia Jedności Papui-Nowej Gwinei, Ludowy Ruch Demokratyczny, Ludowa Partia Postępu, Ludowa Partia Czynu[4].
Demografia[edytuj | edytuj kod]
Papuasi stanowią 84% ogółu ludności, a Melanezyjczycy – 15%[8]. Papua-Nowa Gwinea jest krajem charakteryzującym się ogromną różnorodnością językową. Pośród prawie siedmiu milionów mieszkańców rozróżnia się 851 języków[9]. Autochtoniczne języki kraju rozpatruje się w ramach dwóch grup: austronezyjskiej i papuaskiej (nieaustronezyjskiej). Silnie zróżnicowane języki papuaskie stanowią większość języków używanych w kraju, natomiast obszar funkcjonowania języków austronezyjskich jest skoncentrowany na terenach przybrzeżnych[10]. Przyrost naturalny w 2017 roku wyniósł 2,37%[2]. Ludność jest rozmieszczona nierównomiernie. Najgęściej zaludnione są doliny na wysokości 1200–2000 m na Nowej Gwinei oraz półwysep Gazelle. Strefy pomiędzy 700 m a 1200 m oraz obszary powyżej 2500 m nie są zamieszkane. W 2017 roku przeciętna długość życia wyniosła 67,3 lat (65,1 dla mężczyzn, 69,7 dla kobiet)[2]. 64,2% mieszkańców potrafi czytać i pisać[2]. Główne miasta to: na Nowej Gwinei Port Moresby, Lae, Madang, Wewak, Goroka, Mount Hagen, na Nowej Brytanii Rabaul, na wyspie Bougainville’a Arawa.
Religia[edytuj | edytuj kod]
Kraj deklaruje się jako chrześcijański, z czego większość stanowią protestanci.
Struktura religijna kraju według Spisu Powszechnego w 2011 roku[11]:
- protestanci:
- luteranie – 19,5%,
- adwentyści dnia siódmego – 12,9%,
- zielonoświątkowcy – 10,4%,
- Kościół Zjednoczony (metodyści i kalwini) – 10,3%,
- Sojusz Ewangeliczny – 5,9%,
- anglikanie – 3,2%,
- baptyści – 2,8%,
- katolicy – 26%,[12]
- pozostali chrześcijanie – 4,5%,
- nieokreśleni – 3,1%,
- pozostałe religie – 1,4%.
Gospodarka[edytuj | edytuj kod]
Papua-Nowa Gwinea jest krajem rolniczo-surowcowym. Barierami gospodarczymi są: niski poziom wykształcenia społeczeństwa, brak wykwalifikowanej siły roboczej i kapitału oraz słabo rozwinięta infrastruktura. Programy gospodarcze, które obejmują rozwój górnictwa, leśnictwa i hydroenergetyki finansuje się z pomocy zagranicznej (głównie od Australii)[13]. Produkt krajowy brutto na osobę wyniósł w 2016 roku 3700 USD[2]. Przemysł wytwarza 42,8% PKB, usługi 35,7%, rolnictwo 21,5%[2].
Papua-Nowa Gwinea wydobywa złoto (ze złoża Ok Tedi) w Górach Gwiazd, srebro, rudy miedzi. W 1992 roku rozpoczęto wydobywanie niewielkich ilości ropy naftowej i gazu ziemnego[13]. Rozwinął się przemysł olejarski, cukrowy, mięsny, drzewny, odzieżowy, papierniczy.
85% ludności czynnej zawodowo pracuje w rolnictwie[2]. W prymitywnych warunkach uprawia się taro, jams, bataty i maniok. W Papui-Nowej Gwinei znajdują się także plantacje kawowca, palmy kokosowej i palmy olejowej, trzciny cukrowej, kauczukowca, herbaty, złocienia dalmatyńskiego. W 1990 roku wprowadzono uprawy ryżu[13]. Hoduje się bydło, trzodę chlewną i drób. Poławia się ryby (głównie tuńczyka) i krewetki.
W Papui-Nowej Gwinei znajduje się ponad 580 lotnisk i pasów startowych. Międzynarodowy port lotniczy znajduje się w Port Moresby. Rozwinięta jest żegluga kabotażowa. Głównym portem morskim jest Lae. Długość dróg kołowych wynosi 19,6 tys. km (686 km ma utwardzoną nawierzchnię).
Wartość eksportu w 2016 roku wyniosła 9,224 mld USD, a importu – 2,077 mld USD[2]. Papua-Nowa Gwinea eksportuje głównie złoto, ropę naftową, rudy miedzi i jej koncentratów, kawę, kopry, kakao, drewno i olej, a importuje żywność i żywe zwierzęta, maszyny i sprzęt transportowy, paliwa, wyroby przemysłowe[13]. Głównymi partnerami handlowymi są: Australia, Singapur, Japonia i Chiny[13].
Emisja gazów cieplarnianych[edytuj | edytuj kod]
Emisja równoważnika dwutlenku węgla z Papui-Nowej-Gwinei wyniosła w 1990 roku 3,858 Mt, z czego 2,307 Mt stanowił dwutlenek węgla. W przeliczeniu na mieszkańca emisja wyniosła wówczas 0,535 t dwutlenku węgla, a w przeliczeniu na 1000 dolarów PKB 225 kg. Następnie emisje nieregularnie rosły, osiągając maksymalne wartości w 2013. Wzrost emisji wynikał głównie z jej zwiększenia przez transport. z kolei maksymalna emisja metanu wystąpiła w 2008. W 2018 emisja dwutlenku węgla pochodzenia kopalnego wyniosła 3,920 Mt, a w przeliczeniu na mieszkańca 0,466 t i w przeliczeniu na 1000 dolarów PKB 119 kg. Udział emisji metanu i dwutlenku węgla przez większość okresu był podobny. Na trzecim miejscu jest podtlenek azotu[14].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c Papua-Nowa Gwinea. Ustrój polityczny, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2018-01-11].
- ↑ a b c d e f g h i The World Factbook – Papua New Guinea (ang.). cia.gov. [dostęp 2018-01-11].
- ↑ a b c d Dane dotyczące PKB na podstawie szacunków Międzynarodowego Funduszu Walutowego na rok 2013: International Monetary Fund: World Economic Outlook Database, April 2014 (ang.). [dostęp 2014-04-11].
- ↑ a b c d e f g Oxford Wielka Encyklopedia Świata. T. 11. Poznań: Oxford Educational, 2005, s. 135. ISBN 83-7325-701-2.
- ↑ a b Papua-Nowa Gwinea, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2018-01-11].
- ↑ a b c d Papua-Nowa Gwinea. Warunki naturalne, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2018-01-11].
- ↑ a b c d Papua-Nowa Gwinea. Historia, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2018-01-11].
- ↑ Papua-Nowa Gwinea. Ludność, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2018-01-11].
- ↑ David M. Eberhard, Gary F. Simons, Charles D. Fennig, Papua New Guinea, [w:] Ethnologue [online], wyd. 22, Dallas, Texas: SIL International, 2019 [dostęp 2020-05-01] [zarchiwizowane z adresu 2019-10-18] (ang.).???
- ↑ Motu (ang.). Encyclopedia.com, 2020-05-31. [dostęp 2020-06-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-06-03)].
- ↑ PAPUA NEW GUINEA 2011 NATIONAL REPORT, NATIONAL STATISTICAL OFFICE [dostęp 2019-05-05].
- ↑ Leonard Drożdżewicz, ZNAD WILII - DO PAPUI-NOWEJ GWINEI, „Znad Wilii”, nr 1(69) z 2017 r., s. 31-32, 2017.
- ↑ a b c d e Papua-Nowa Gwinea. Gospodarka, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2018-01-11].
- ↑ Papua New Guinea, [w:] F. Monforti-Ferrario i inni, Fossil CO2 and GHG emissions of all world countries. 2019 report – Study [pdf], Luksemburg: Publications Office of the European Union, 2019, s. 181, DOI: 10.2760/687800, ISBN 978-92-76-11100-9 (ang.).
| Państwa | |
|---|---|
| Terytoria zależne | |
| Integralne części państw położonych poza Australią i Oceanią |
|
