Leniwiec trójpalczasty
| Bradypus tridactylus[1] | |||
| Linnaeus, 1758[2] | |||
| |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
leniwiec trójpalczasty | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[11] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
| |||
Leniwiec trójpalczasty[12][13] (Bradypus tridactylus) – gatunek ssaka z rodziny leniwcowatych. Wiedzie samotny, nadrzewny, spokojny tryb życia w lasach tropikalnych północnej Ameryki Południowej. Żywi się liśćmi cekropki. Po półrocznej ciąży samica rodzi jedno młode. Nie zagraża mu wyginięcie.
Genetyka[edytuj | edytuj kod]
Diploidalna liczba chromosomów leniwca trójpalczastego wynosi 2n = 52[14], a więc mniej, niż u leniwca pstrego[15], ale więcej, niż u grzywiastego[16].
Budowa[edytuj | edytuj kod]
Długość ciała (bez ogona) 450–755 mm, długość ogona 22–110 mm, długość ucha 5–21 mm, długość tylnej stopy 40–120 mm; masa ciała 3,4–6,5 kg. Występuje dymorfizm płciowy: dorosłe samice przerastają samce[14]. W obrębie tego zakresu wielkości lokuje się leniwiec pstry[14], podczas gdy leniwiec karłowaty jest mniejszy[17].
Ciało leniwca trójpalczastego porasta długie futro. Włosy są szorstkie, rowkowane. Futro jest barwy ciemnoszarej z czarnymi plamkami ulokowanymi zwłaszcza na grzbiecie i na ramionach. Jaśniejsza barwa występuje głowie i gardle, które są żółtawe[14]. Jasne gardło odróżnia leniwca trójpalczastego od leniwca pstrego[18]. Na grzbiecie samców występuje speculum, wyróżniająca się jaskrawa plama, w której przez pomarańczowożółte pole biegnie pośrodkowy czarny pas[14], podobnie jak u leniwca karłowatego[17] czy pstrego[15]. Zielonkawość zawdzięcza futro rosnącym w leniwczym futrze glonom[14]. Zapewniają one żyjącemu wśród zielonych liści drzew leniwcowi lepszy kamuflaż. Ponadto stanowią dodatkowe źródło pokarmowe, pozwalając zwierzęciu uzupełnić lipidy[18].
Głowa ma szczątkowe małżowiny uszne. W pysku obecne są kołkowate, pozbawione szkliwa zęby[18].
Na klatce piersiowej samicy znajdują się dwa sutki[14].
Ciało wieńczy szczątkowy ogon[14].
Zarówno przednie, jak i tylne kończyny mają po 3 palce, wyposażone w długie pazury[18].
Fizjologia[edytuj | edytuj kod]
Leniwiec trójpalczasty cechuje się powolnym metabolizmem. Bardzo wolno trawi spożyty pokarm, fermentujący powoli w jego przewodzie pokarmowym[14]. Leniwce oddają stolec bardzo rzadko[18].
Systematyka[edytuj | edytuj kod]
Gatunek po raz pierwszy naukowo opisał w 1758 szwedzki przyrodnik Karol Linneusz nadając mu nazwę Bradypus tridactylus[2]. Jako miejsce typowe odłowu holotypu Linnaeus wskazał „drzewa w Ameryce Południowej” (łac. Habitat in Americæ meridionals arboribus)[2], ograniczone przez Thomasa do Surinamu[19].
Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World uznają ten takson za gatunek monotypowy[20], podobnie Pauli[14].
Leniwiec trójpalczasty zalicza się do rodziny leniwcowatych w podrzędzie liściożerów rzędu włochaczy z grupy szczerbaków. Rodzina ta zawiera pojedynczy rodzaj leniwiec. Obejmuje on 4 gatunki: prócz leniwca trójpalczastego zaliczają się tu także leniwiec pstry, leniwiec karłowaty i niekiedy wyodrębniany do odrębnego rodzaju leniwiec grzywiasty. Ten ostatni stanowi grupę siostrzaną kladu tworzonego przez 3 pozostałe gatunki, który oddzielił się odeń około 19-20 milionów lat temu. Leniwiec trójpalczasty wyodrębnił się w kolejnym podziale, około 5-6 milionów lat temu[18].
Etymologia[edytuj | edytuj kod]
- Bradypus: gr. βραδυπους bradypous „o powolnym kroku, powolny”, od βραδυς bradus „powolny, niemrawy”; πους pous, ποδος podos „stopa”[21].
- tridactylus: gr. τριδακτυλος tridaktulos „trójpalczasty”, od τρι- tri- „trój-”, od τρεις treis, τρια tria „trzy”; δακτυλος daktulos „palec”[22].
Tryb życia i cykl życiowy[edytuj | edytuj kod]
Leniwiec wiedzie spokojne życie w koronach drzew. Nie należy do zwierząt o dużej aktywności. W jednym z badań osobnik odpoczywał przez 18,5 godziny na dobę, zwisając z gałęzi grzbietem do dołu. Za dnia wygrzewa się w słońcu. Leniwiec sypia także w rozwidleniach gałęzi, z głową wtuloną w klatkę piersiową pod ramionami[14].
Na ziemi porusza się niezgrabnie[14], schodząc tam raz w tygodniu celem defekacji[18], natomiast leniwiec trójpalczasty sprawnie pływa. Potrafi nawet rozprzestrzeniać się rzekami[14].
Życie spędza samotnie. Niemniej obserwowano grupki do trzech osobników. Z drugiej strony leniwce nie tolerują innych osobników na tym samym drzewie i mogą wobec nich wykazywać agresję[14].
Rozród następuje sezonowo. Ciąża może trwać około sześciu miesięcy, między sierpniem a lutym, po której samica wydaje na świat jednego noworodka. Poród odbywa się od marca do czerwca, a więc porą deszczową. Noworodek jest niewielki. Młode przebywa pod matczyną opieką 5 miesięcy, nim osiągnie samodzielność. Czepia się wtedy brzucha matki. W wieku 3 tygodni zaczyna włączać do swej diety liście, jednak dopiero 2 miesiące później stanowią one istotny element jego pokarmu. Minie rok, nim samica urodzi kolejnego potomka[14]. Dojrzałość płciowa przychodzi w wieku 3-6 lat[11].
Rozmieszczenie geograficzne[edytuj | edytuj kod]
Leniwiec trójpalczasty występuje w północnych obszarach Ameryki Południowej, od wschodniej Wenezueli (na wschód i południe od rzeki Orinoko), na wschód przez Gujanę do północnej Brazylii (na zachód do Delty Amazonki ograniczony na południu przez Amazonkę)[20]. Prócz wymienionych państw występuje także w Surinamie i Gujanie Francuskiej[11].
Ekologia[edytuj | edytuj kod]
.jpg)
Siedliskiem leniwca trójpalczastego jest las tropikalny, bogaty w gatunki roślin[14] i wilgotny. Zasiedla on lasy górskie i nizinne[11].
Pożywieniem tego zwierzęcia są liście drzew. Żyjąc w zróżnicowanym gatunkowo lesie, leniwiec trójpalczasty wykazuje daleko idącą specjalizację. Odżywia się mianowicie prawie wyłącznie liśćmi cekropki. Dodatkowo konsumować może liście Ceiba samamuma, Elizabetha paraensis i Hevea viridis[14]. Liście gryzie kołkowatymi zębami pozbawionymi szkliwa[18]. Spożyty pokarm trawi wolno, należąc do zwierząt o najwolniejszym trawieniu. W jego obszernym przewodzie pokarmowym liście ulegają powolnej fermentacji[14]. Po stawieniu leniwiec schodzi kilkadziesiąt metrów w dół, by oddać na ziemi stolec. Wycieczkę taką odbywa raz w tygodniu. Zachowanie takie wystawia go na niebezpieczeństwo polujących na dnie lasu drapieżników. Na ziemi porusza się on bowiem niezdarnie, raczej pełza na przedramionach, niż chodzi. Zejście z drzew kosztuje go też dużo energii. Zachowania takiego nie obserwuje się wśród innych nadrzewnych ssaków, które oddają stolec pod siebie, spadający następnie w dół z wysokości koron drzew. Leniwiec oddaje na dnie lasu niewielkie bobki, często w sumie o znacznej objętości, może zakopywać je w glebie. Symbiotyczne ćmy składają w stolcu jaja, podczas gdy leniwiec wraca do piętra koron drzew[18].
Występuje sympatrycznie z leniwcem pstrym[11].
Zagrożenia i ochrona[edytuj | edytuj kod]
O ile leniwiec trójpalczasty widywany jest rzadko, zdaje się występować pospolicie, osiągając duże zagęszczenie i stanowiąc istotny odsetek biomasy ssaków[14]. Całkowitej liczebności nie poznano. Szacunki zagęszczenia wynoszą od 1,7 leniwca na km² w Gujanie Francuskiej do 221 zwierząt na km² w Manaus w Brazylii. W jednym przypadku w Surinamie na powierzchni 7 ha znaleziono 130 osobników[11]. W Surinamie jest to najpospolitszy nielatający ssak. Ponadto jego zasięg występowania jest szeroki, obejmując obszary chronione. Zagraża mu niszczenie środowiska naturalnego przez człowieka, natomiast rzadko bywa on zjadany[14]. IUCN uznaje go za gatunek najmniejszej troski, nie podając istotnych zagrożeń. Jest tak klasyfikowany od 1996[11].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Bradypus tridactylus, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] (ang.).
- ↑ a b c C. Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 10. T. 1. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1758, s. 34. (łac.)
- ↑ R.P. Lesson: Manuel de mammalogie, ou Histoire naturelle des mammifères. Paris: Roret, 1827, s. 306. (fr.)
- ↑ J.G. Wagler. Mittheilungen über die Gattungen der Sippe Bradypus. „Isis von Oken”. 24, s. 605, 1831 (niem.).
- ↑ R.P. Lesson: Species des mammifères bimanes et quadrumanes; suivi d’un mémoire sur les Oryctéropes. Paris: J.B. Baillière, 1840, s. 268. (fr.)
- ↑ H.M.D. de Blainville: Ostéographie, ou, Description iconographique comparée du squelette et du système dentaire des Mammifères récents et fossiles: pour servir de base à la zoologie et à la géologie. Cz. 4. Paris: J.B. Baillière et fils, 1839–1864, s. fig. 3, 4, 6. (fr.)
- ↑ W.P.E.S. Rüppell. Säugethiere aus der Ordnung der Nager, beobaclitet im nordöstlichen Africa. „Museum Senckenbergianum: Abhandlungen aus dem Gebiete der beschreibenden Naturgeschicht”. 3 (2), s. 138, 1845 (niem.).
- ↑ Gray 1849 ↓, s. 71.
- ↑ Gray 1849 ↓, s. 72.
- ↑ a b J.E. Gray: Catalogue of carnivorous, pachydermatous, and edentate Mammalia in the British museum. London: The Trustees, 1869, s. 365. (ang.)
- ↑ a b c d e f g A. Chiarello & N. Moraes-Barros 2014, Bradypus tridactylus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2021 [online], wersja 2021-1 [dostęp 2021-07-11] (ang.).
- ↑ Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.)
- ↑ K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 166, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t Pauli, 2018, Pale-throated Three Toad Sloth, s. 131, w JN Pauli, Family Bradypodidae (Three-toed Sloths), [w:] Don E Wilson, Rusell A Mittermeier, Handbook of the Mammals of the World, t. 8. Insectivores, Sloth and Collugos, Barcelona: Lynx Edicions in association with Conservation International and IUCN, 2018, s. 118-132, ISBN 978-84-16728-08-4 (ang.).
- ↑ a b Pauli, 2018, s. 130-131, Brown-throated Three-toed Sloth w JN Pauli, Family Bradypodidae (Three-toed Sloths), [w:] Don E Wilson, Rusell A Mittermeier, Handbook of the Mammals of the World, t. 8. Insectivores, Sloth and Collugos, Barcelona: Lynx Edicions in association with Conservation International and IUCN, 2018, s. 118-132, ISBN 978-84-16728-08-4 (ang.).
- ↑ Pauli, 2018, s. 131-132, Maned Three-toed Sloth w JN Pauli, Family Bradypodidae (Three-toed Sloths), [w:] Don E Wilson, Rusell A Mittermeier, Handbook of the Mammals of the World, t. 8. Insectivores, Sloth and Collugos, Barcelona: Lynx Edicions in association with Conservation International and IUCN, 2018, s. 118-132, ISBN 978-84-16728-08-4 (ang.).
- ↑ a b Pauli, 2018, s.131, Pygmy Three-toed Sloth w JN Pauli, Family Bradypodidae (Three-toed Sloths), [w:] Don E Wilson, Rusell A Mittermeier, Handbook of the Mammals of the World, t. 8. Insectivores, Sloth and Collugos, Barcelona: Lynx Edicions in association with Conservation International and IUCN, 2018, s. 118-132, ISBN 978-84-16728-08-4 (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i JN Pauli, Family Bradypodidae (Three-toed Sloths), [w:] Don E Wilson, Rusell A Mittermeier, Handbook of the Mammals of the World, t. 8. Insectivores, Sloth and Collugos, Barcelona: Lynx Edicions in association with Conservation International and IUCN, 2018, s. 118-132, ISBN 978-84-16728-08-4 (ang.).
- ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Bradypus tridactylus. W: Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-07-11].
- ↑ a b C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 25. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.)
- ↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 145, 1904 (ang.).
- ↑ The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World [online], S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca (ang.).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- J.E. Gray. On the genus Bradypus of Linnaeus. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 17, s. 65–73, 1849 (ang.).
- Świat zwierząt, tłum. Iwona Piotrowska. Martel, 2008. ISBN 978-83-61150-70-1.
- K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 166, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.