Lepilemur dziuplowy

Lepilemur dziuplowy
	Lepilemur ankaranensis
	Rumpler & Albignac, 1975
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	naczelne
Podrząd	lemurowe
Rodzina	lepilemurowate
Rodzaj	lepilemur
Gatunek	lepilemur dziuplowy
Synonimy
	Lepilemur septentrionalis ankaranensis Rumpler & Albignac, 1975;
	Lepilemur septentrionalis ankaranensis Rumpler & Albignac, 1975;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; zagrożony
	Zasięg występowania
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Lepilemur dziuplowy^[3] (Lepilemur ankaranensis) – gatunek ssaka naczelnego z rodziny lepilemurowatych (Lepilemuridae). Endemit Madagaskaru; jest zagrożony wyginięciem.

Budowa

Głowa i tułów mierzą około 22 cm, ciało wieńczy ogon osiągający 27 cm. Zwierzę waży około 0,73 kg. Czyni to lepilemura dziuplowego małym przedstawicielem swego rodzaju^[4]^[5].

Najbliżej spokrewniony z lepilemurem obrączkowanym^[6], lepilemur dziuplowy przypomina zewnętrznie raczej lepilemura północnego, z którym dzielą go różnice genetyczne, w tym dotyczące kariotypu. Uszy, choć wystają spod futra, są mniej wydatne niż u innych lepilemurów. Grzbiet ma barwę jasnoszarobrązową z ciemną pośrodkową smugą rozpoczynającą się na ciemieniu i przebiegającą do pleców, brzuszna strona ciała jest szara. Bladobrązowy ogon ciemnieje dystalnie. Ramiona zdobi barwa brązowawa^[4].

Systematyka

Lepilemur dziuplowy opisany został w 1975 przez francuskich zoologów Rumplera i Albignaca jako Lepilemur septentrionalis ankaranensis^[4], czyli podgatunek lepilemura północnego^[3]. Jako miejsce typowe podano Madagaskar, las Analamerana^[4]^[7]. Holotyp to skóra i czaszka samicy (sygnatura MNHN-ZM-MO-1974-77) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Paryżu; okaz zebrany przez Albignaca^[8]. Za odrębny gatunek uznano go dzięki badaniom cytogenetycznym opisanym przez Rumplera et al. w 2001^[2].

Nie wyróżnia się podgatunków^[4].

Badania genetyczne z 2006 wskazały na bliskie pokrewieństwo lepilemurów dziuplowego i północnego. Łączą je dwie translokacje telomer-centromer i jedna robertsonowska, jednak lepilemur dziuplowy posiada też translokację robertsonowską nieobecną u lepilemura północnego^[9].

W 2017 Lei et al. opublikowali analizę filogenetyczną, w której zbadano mtDNA 26 gatunków lepilemurów, potwierdzając monofiletyzm 25 linii i wykrywając klad Lepilemur mittermeieri + Lepilemur dorsalis. W efekcie uzyskano następujące drzewo, na którym lepilemur dziuplowy i lepilemur obrączkowany stanowią gatunki siostrzane^[6] (uproszczono):

Loris tardrigradus, Nycticebus koukang

Perodictius potto, Galago senegalensis, Otolemur crassicaudatus

Daubentonia madagascariensis

Propithecus coquereli

Varecia variegata, Lemur katta, Eulemur

Lepilemur scottorum

	Lepilemur hollandorum

	Lepilemur seali

Lepilemur wrightae

Lepilemur fleuretae

	Lepilemur mustelinus

	Lepilemur betsileo, Lepilemur jamesorum

Lepilemur leucopus, Lepilemur putteri

	Lepilemur hubbardorum, Lepilemur ruficaudatus

	Lepilemur aeeclis, Lepilemur randrianasoloi

Lepilemur microdon

	Lepilemur otto

	Lepilemur edwardsi, Lepilemur grewcockorum

Lepilemur septentrionalis

Lepilemur ahmansonorum, Lepilemur sahalamazensis

Lepilemur dorsalis, Lepilemur mittermeieri

Lepilemur tymerlachsonorum

	Lepilemur ankaranensis

	Lepilemur milanoii

Etymologia

Lepilemur: łac. lepidus ‘czarujący, elegancki’, od lepos, leporis ‘czar, urok’; rodzaj Lemur Linnaeus, 1758 (lemur)^[10].
ankaranensis: Ankarana, Madagaskar^[1].

Tryb życia

Zwierzę prowadzi samotny, nocny tryb życia. Nocą samotnie żeruje w rzutach, za dnia śpi^[4]. Chroni się w dziuplach drzew^[11] bądź w gąszczu pnączy. Wedle Schwitzera et al. (2013) nie był badany w naturze jako odrębny gatunek, ale prawdopodobnie niektóre badania przypisywane lepilemurowi północnemu w rzeczywistości opisywały lepilemura dziuplowego. W taki sposób wnosi się, że osobnik zajmuje 1 ha^[4]. Wedle IUCN zagęszczenie wynosi od 150 do 550 zwierząt na km², wskazując, że te wyższe wartości pochodzą z wilgotnych lasów Ankarana^[2]. Jego rozrodu nie poznano^[4]. Długość życia pokolenia szacuje się na 5 lat^[2].

Rozmieszczenie geograficzne

Lepilemur dziuplowy, jak wszyscy przedstawiciele jego rodziny^[12], jest endemitem Madagaskaru. Obserwowano go na północy wyspy. Wedle Schwitzera et al. (2013) zamieszkuje lasy Ankarana (po angielsku zwany jest Ankarana Sportive Lemur), Andrafiamena, gdzie współwystępuje z lepilemurem obrączkowanym, Analamerana, skąd go pierwotnie opisano, oraz Montagne d’Ambre^[4]. IUCN wymienia tylko 3 pierwsze miejsca i podaje liczbę lokalizacji 3, powołuje się jednak na badania z Montagne d’Ambre. Powierzchnię zasięgu (Extent of Occurrence) szacuje na 2350 km², ale obszar rzeczywiście zajmowany przez zwierzęta (Area of Occupancy) jest prawdopodobnie znacznie mniejszy. Jako dolną granicę zasięgu podaje wysokość 5 m nad poziomem morza, jako górną 434 m^[2]. Schwitzer et al. podają aż 1500 m^[4].

Ekologia

Siedliskiem lepilemura dziuplowego są tropikalne suche i wilgotne górskie lasy^[4].

W przeciwieństwie do wielu innych gatunków lepilemurów, w tym sympatrycznego obrączkowanego^[13], istnieją badania dotyczące diety gatunku^[4]. Lepilemurowate generalnie są liściożercami^[12], jednak, jak wykazały badania w Montagne d’Ambre^[4] (IUCN nie wymienia takiej lokalizacji gatunku^[2]), głównie liście spożywa lepilemur dziuplowy porą suchą, podczas gdy porą deszczową konsumuje on też dużą ilość owoców, wybierając głównie owoce rodzin: morwowatych, werbenowatych, Pittosporaceae, Rubiaceae oraz także jeszcze jednej nieustalonej. Ponadto lepilemur dziuplowy spożywa też soki roślinne^[4]. Z kolei na kryjówki obiera najczęściej Strychnos madagascariensis, które w badaniach autorstwa Salmona et al. z 2015 stanowiło 35,5% miejsc spoczynku lepilemurów obrączkowanych (podobnie jak dziuplowych). Drugie w kolejności były drzewa Sarcolaena^[11].

W lesie Andrafiamena współwystępuje on z lepilemurem obrączkowanym^[4].

Wśród drapieżników wymienia się naziemnego boa i człowieka^[2].

Zagrożenia i ochrona

Całkowita liczebność gatunku nie jest znana, wiadomo jednak, że się obniża. IUCN szacuje, że od 2000 do 2080 całkowita liczebność spadnie na skutek samych tylko zmian klimatu o 6%. Z drugiej strony podaje, że liczebność już spadła o ponad połowę. Zagraża mu postępująca utrata lasów dotykająca całego Madagaskaru, zwłaszcza spowodowana pozyskiem węgla drzewnego z Analamerana i Andrafiamena, stanowi on również obiekt polowań, liczniejszych z uwagi na wędrownych górników wydobywających szafiry. Wśród zagrożeń można też wymienić rolnictwo. Zdarza się też trzymanie go jako zwierzęcia domowego^[2].

Gatunek pierwszy raz IUCN uwzględniła w 2008, uznając gatunek za zagrożony wyginięciem^[2]. W 2012 IUCN/SSC Lemur Red-Listing Workshop oceniło gatunek również jako zagrożony wyginięciem^[4], 2 lata później kolejna ocena IUCN podtrzymała poprzednie klasyfikacje. W ostatniej ocenie w 2020 gatunek również uznano za zagrożony^[2]. Gatunek ujęty w Załączniku I CITES^[4]. IUCN wymienia następujące obszary chronione w jego zasięgu występowania: Park Narodowy Montagne d’Ambre, rezerwaty specjalne Analamerana, Ankarana i Fôret d’Ambre oraz las Andrafiamena^[2]. Istotną rolę w ochronie odgrywać może drzewo Strychnos madagascariensis^[11].

Przypisy

↑ ^a ^b ^c Y. Rumpler & R. Albignac. Intraspecific chromosome variability in a lemur from the north of Madagascar: Lepilemur, septentrionalis, species nova. „American Journal of Physical Anthropology”. 42 (3), s. 425–429, 1975. DOI: 10.1002/ajpa.1330420308. (niem.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k Louis i inni, Lepilemur ankaranensis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020 [dostęp 2023-02-19] (ang.).
↑ ^a ^b Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 31–32. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q Ankarana Sportive Lemur, s. 83 w: Ch.Ch. Schwitzer Ch.Ch., R.A.R.A. Mittermeier R.A.R.A., E.E. Louis Jr. & M.C.E.E.L.J.& M.C. Richardson E.E. Louis Jr. & M.C.E.E.L.J.& M.C., Family Lepilemuridae (Sportive Lemurs), [w:] R.A.R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E.A.B.R.& D.E. Wilson, Handbook of the Mammals of the World, t. 3. Primates, Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 66–88, ISBN 978-84-96553-89-7 (ang.).
↑ Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 93. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
↑ ^a ^b Lei i inni, Phylogenomic reconstruction of sportive lemurs (genus Lepilemur) recovered from mitogenomes with inferences for Madagascar biogeography, „Journal of Heredity”, 108 (2), 2017, s. 107–119 [dostęp 2023-02-09] (ang.).
↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Lepilemur ankaranensis Rumpler & Albignac, 1975. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-09-06]. (ang.).
↑ MNHN-ZM-MO-1974-77, [w:] Mammals (ZM) [online], Muséum National d’Histoire Naturelle [dostęp 2023-09-06] (fr. • ang.).
↑ Rumpler i inni, Comparing chromosomal and mitochondrial phylogenies of sportive lemurs (Genus Lepilemur, Primates), „Chromosome Research”, 16, Springer, 2008, s. 1143-1158 [dostęp 2023-09-24] (ang.).
↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 370, 1904. (ang.).
↑ ^a ^b ^c Salmona i inni, The value of the spineless monkey orange tree (Strychnos madagascariensis) for conservation of northern sportive lemurs (Lepilemur milanoii and L. ankaranensis), „Madagascar Conservation & Development”, 10 (2), 2015, s. 53–59 [dostęp 2023-02-18] (ang.).
↑ ^a ^b Ch.Ch. Schwitzer Ch.Ch., R.A.R.A. Mittermeier R.A.R.A., E.E. Louis Jr. & M.C.E.E.L.J.& M.C. Richardson E.E. Louis Jr. & M.C.E.E.L.J.& M.C., Family Lepilemuridae (Sportive Lemurs), [w:] R.A.R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E.A.B.R.& D.E. Wilson, Handbook of the Mammals of the World, t. 3. Primates, Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 66–88, ISBN 978-84-96553-89-7 (ang.).
↑ Daraina Sportive Lemur, s. 83 w: Ch.Ch. Schwitzer Ch.Ch., R.A.R.A. Mittermeier R.A.R.A., E.E. Louis Jr. & M.C.E.E.L.J.& M.C. Richardson E.E. Louis Jr. & M.C.E.E.L.J.& M.C., Family Lepilemuridae (Sportive Lemurs), [w:] R.A.R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E.A.B.R.& D.E. Wilson, Handbook of the Mammals of the World, t. 3. Primates, Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 66–88, ISBN 978-84-96553-89-7 (ang.).

[rum&alb-1] Y. Rumpler & R. Albignac. Intraspecific chromosome variability in a lemur from the north of Madagascar: Lepilemur, septentrionalis, species nova. „American Journal of Physical Anthropology”. 42 (3), s. 425–429, 1975. DOI: 10.1002/ajpa.1330420308. (niem.).

[iucn-2] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k Louis i inni, Lepilemur ankaranensis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020 [dostęp 2023-02-19] (ang.).

[Cichocki&inni-3] Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 31–32. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).

[HMW-4] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q Ankarana Sportive Lemur, s. 83 w: Ch.Ch. Schwitzer Ch.Ch., R.A.R.A. Mittermeier R.A.R.A., E.E. Louis Jr. & M.C.E.E.L.J.& M.C. Richardson E.E. Louis Jr. & M.C.E.E.L.J.& M.C., Family Lepilemuridae (Sportive Lemurs), [w:] R.A.R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E.A.B.R.& D.E. Wilson, Handbook of the Mammals of the World, t. 3. Primates, Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 66–88, ISBN 978-84-96553-89-7 (ang.).

[amw-5] Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 93. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).

[Lei&17-6] Lei i inni, Phylogenomic reconstruction of sportive lemurs (genus Lepilemur) recovered from mitogenomes with inferences for Madagascar biogeography, „Journal of Heredity”, 108 (2), 2017, s. 107–119 [dostęp 2023-02-09] (ang.).

[mdd-7] N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Lepilemur ankaranensis Rumpler & Albignac, 1975. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-09-06]. (ang.).

[mnhm-8] MNHN-ZM-MO-1974-77, [w:] Mammals (ZM) [online], Muséum National d’Histoire Naturelle [dostęp 2023-09-06] (fr. • ang.).

[Rumpler&08-9] Rumpler i inni, Comparing chromosomal and mitochondrial phylogenies of sportive lemurs (Genus Lepilemur, Primates), „Chromosome Research”, 16, Springer, 2008, s. 1143-1158 [dostęp 2023-09-24] (ang.).

[pal-10] T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 370, 1904. (ang.).

[Salmona&15-11] Salmona i inni, The value of the spineless monkey orange tree (Strychnos madagascariensis) for conservation of northern sportive lemurs (Lepilemur milanoii and L. ankaranensis), „Madagascar Conservation & Development”, 10 (2), 2015, s. 53–59 [dostęp 2023-02-18] (ang.).

[HMWf-12] Ch.Ch. Schwitzer Ch.Ch., R.A.R.A. Mittermeier R.A.R.A., E.E. Louis Jr. & M.C.E.E.L.J.& M.C. Richardson E.E. Louis Jr. & M.C.E.E.L.J.& M.C., Family Lepilemuridae (Sportive Lemurs), [w:] R.A.R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E.A.B.R.& D.E. Wilson, Handbook of the Mammals of the World, t. 3. Primates, Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 66–88, ISBN 978-84-96553-89-7 (ang.).

[HMW.10-13] Daraina Sportive Lemur, s. 83 w: Ch.Ch. Schwitzer Ch.Ch., R.A.R.A. Mittermeier R.A.R.A., E.E. Louis Jr. & M.C.E.E.L.J.& M.C. Richardson E.E. Louis Jr. & M.C.E.E.L.J.& M.C., Family Lepilemuridae (Sportive Lemurs), [w:] R.A.R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E.A.B.R.& D.E. Wilson, Handbook of the Mammals of the World, t. 3. Primates, Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 66–88, ISBN 978-84-96553-89-7 (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]