Lewocza i Spisz wraz z zabytkami kultury

Lewocza i Spisz wraz z zabytkami kultury^[1]^[a]
	Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO
	nr rej. 810-830/1
Państwo	Słowacja
Typ	kulturowy
Spełniane kryterium	IV
Numer ref.	620
Region	Europa i Ameryka Północna
	Historia wpisania na listę
Wpisanie na listę	1993; na 17. sesji
Dokonane zmiany	2009
	Położenie na mapie Słowacji Lewocza i Spisz wraz z zabytkami kultury
	48°59′58,5″N 20°46′03,3″E/48,999583 20,767583
	↑ Oficjalna nazwa wpisana na listę UNESCO ; ↑ Oficjalny podział dokonany przez UNESCO ;

Lewocza i Spisz wraz z zabytkami kultury (ang. Levoča, Spišský Hrad and the Associated Cultural Monuments, sł. Levoča, Spišský hrad a pamiatky okolia) – zabytek kulturowy znajdujący się na obszarze okresów (powiatów) Lewocza (sł. Levoča) i Nowa Wieś Spiska (sł. Spišská Nová Ves), wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO, obejmujący Zamek Spiski (sł. Spišský Hrad), miasto Lewocza i znajdujące się w okolicy zabytki^[2].

Lewocza[edytuj | edytuj kod]

Główny artykuł: Lewocza.

Lewocza to miasto o bogatej historii. Pierwsze wzmianki o niej pochodzą z XIII wieku, kiedy to osiedlili się tu w pierwotnych osadach słowiańskich niemieccy imigranci. Ich przybycie przyspieszyło rozwój handlu, rzemiosła i górnictwa na tych terenach. Lewocza stała się stolicą saskiej gminy spiskiej. W XV i XVI wieku w Lewoczy nastąpił rozkwit architektury, oświaty, kultury, sztuki i rzemiosła, co było możliwe dzięki korzystnemu położeniu miejscowości na skrzyżowaniu dawnych szlaków handlowych oraz przywilejom polityczno-gospodarczym nadanym przez władców. Było to jedno z najważniejszych wolnych miast królewskich na Węgrzech i w Europie Wschodniej^[3]. Zabudowa miasta stanowi przykład bardzo dobrze zachowanego i autentycznego zespołu budynków, pełniącego funkcje militarne, polityczne, religijne, kupieckie i kulturowe; charakterystycznego dla średniowiecznego osadnictwa w Europie Wschodniej^[2].

Levoča
Bazylika świętego Jakuba
Kościół świętego Władysława
Kościół Ducha Świętego
Bazylika Nawiedzenia Marii Panny
Kościół ewangelicki
Renesansowy ratusz
Urząd miasta
Domy na rynku mistrza Pawła
Dom Turzonów
Dom Spillenbergów
Dom Krupeków
Fortyfikacje, widoczna tzw. baszta kupiecka
Brama Koszycka
Brama Menhardská
Brama polska

Dzieła mistrza Pawła z Lewoczy[edytuj | edytuj kod]

Na terenie objętym ochroną znajdują się najbardziej znane dzieła późnogotyckiego rzeźbiarza – mistrza Pawła z Lewoczy. Brakuje szczegółowych informacji o żywocie tego rzeźbiarza, ponieważ większość opisujących go dokumentów spłonęła podczas pożaru archiwum lewockiego w 1550 roku^[4].

Jego najsłynniejsze dzieła to:

główny ołtarz w kościele pw. świętego Jakuba w Lewoczy
ołtarz świętej Barbary w kościele Wniebowzięcia NMP w Bańskiej Bystrzycy
ołtarz świętego Jerzego w kościele św. Jerzego w Spiskiej Sobocie^[4].

Działa mistrza Pawła z Lewoczy
Dom mistrza Pawła, w którym mieści się obecnie jego muzeum
Główny ołtarz w kościele św. Jakuba w Lewoczy
Replika figury św. Jakuba
Ostatnia Wieczerza
Ołtarz świętej Barbary w Bańskiej Bystrzycy
Ołtarz w kościele Zwiastowania Marii Panny w Chyžném.

Zamek Spiski[edytuj | edytuj kod]

Główny artykuł: Zamek Spiski.

Jeden z największych tego typu kompleksów zamkowych w środkowej Europie, zajmuje powierzchnię ok. 4 ha. Obecnie większość zamku jest zrujnowana, część murów obronnych została odbudowana współcześnie. Historia zamku sięga XII wieku. Na początku funkcjonował jako twierdza graniczna, następnie przez kilka wieków stanowił siedzibę żupana spiskiego. W drugiej połowie XV wieku Stefan Zápolya, jego ówczesny właściciel, zlecił przebudowę, w wyniku której kompleks zamkowy wzbogacił się o pałac, salę rycerską i kaplicę świętej Elżbiety. W jednej z komnat zamku urodził się jego syn Stefana – Jan, który został później królem Węgier. Po pożarze w 1780 roku zamek stopniowo popadał w ruinę, aż do rozpoczęcia jego konserwacji w latach 70. XX wieku^[5]^[6].

Zamek Spiski
Widok na zamek
Brama główna
Zamek górny
Prezbiterium kaplicy zamkowej
Wystawa broni historycznej

Spiskie Podgrodzie[edytuj | edytuj kod]

Główny artykuł: Spiskie Podgrodzie.

Wraz z rozpoczęciem budowy zamku, zaczęto także zamieszkiwać jego podgrodzie. Zaczęły powstawać w jego pobliżu niewielkie osady, które były zależne od zamku. Mieszkańcy tych osad byli głównie sługami pana zamku. Z czasem niektóre osady połączyły się w większe wioski lub miasta. W ten sposób – poprzez połączenie trzech gmin – powstało Spiskie Podgrodzie (sł. Spišské Podhradie). Spiskie Podgrodzie przeżywało całe średniowiecze jako bardzo ważne, znane i prosperujące miasto^[7].

Spiskie Podgrodzie
Kościół Narodzenia Marii Panny
Kościół ewangelicki
Kolumna maryjna
Kamienice Podgrodzia Spiskiego
Kościół św. Jana Bożego i klasztor Braci Miłosiernych
Synagoga

Spiska Kapituła[edytuj | edytuj kod]

Główny artykuł: Spiska Kapituła.

Historia tego kościelnego miasta sięga IX wieku, jednak właściwa historia kapituły spiskiej zaczyna się dopiero pod koniec XII wieku – po założeniu poczty spiskiej, które to wydarzenie również było związane z osiedlaniem się na Spiszu Niemców. Już w XIII wieku działała tu szkoła, a Spiska Kapituła została uznana za „wiarygodne miejsce” – miała prawo wystawiać i weryfikować dokumenty oraz dokonywać czynności notarialnych i prawnych^[7].

Spiska Kapituła
Spiska Kapituła
Katedra św. Marcina
Pałac biskupi
Seminarium kapłańskie biskupa Jána Vojtaššáka
Wieża zegarowa
Dolna brama

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ Polski Komitet ds. UNESCO: Słowacja [online], unesco.pl [dostęp 2023-12-15] .
↑ ^a ^b Levoča, Spišský Hrad and the Associated Cultural Monuments [online] [dostęp 2021-03-26] [zarchiwizowane z adresu 2021-03-09] (ang.).
↑ História mesta [online] [dostęp 2021-03-26] [zarchiwizowane z adresu 2021-01-20] (słow.).
↑ ^a ^b Diela Majstra Pavla na Spiši [online] [dostęp 2021-03-26] [zarchiwizowane z adresu 2021-03-26] (słow.).
↑ Spišský Hrad [online] [dostęp 2021-03-26] [zarchiwizowane z adresu 2021-01-15] (słow.).
↑ Zamek Spiski (Spišský hrad) [online] [zarchiwizowane z adresu 2021-01-15] .
↑ ^a ^b Historické pamiatky – Oficiálna stránka mesta Spišské Podhradie [online] [dostęp 2021-03-26] [zarchiwizowane z adresu 2020-12-05] (słow.).

[2] Oficjalna nazwa wpisana na listę UNESCO

[3] Oficjalny podział dokonany przez UNESCO

[1] Polski Komitet ds. UNESCO: Słowacja [online], unesco.pl [dostęp 2023-12-15] .

[unesco-4] Levoča, Spišský Hrad and the Associated Cultural Monuments [online] [dostęp 2021-03-26] [zarchiwizowane z adresu 2021-03-09] (ang.).

[levoca-5] História mesta [online] [dostęp 2021-03-26] [zarchiwizowane z adresu 2021-01-20] (słow.).

[dzieła-6] Diela Majstra Pavla na Spiši [online] [dostęp 2021-03-26] [zarchiwizowane z adresu 2021-03-26] (słow.).

[7] Spišský Hrad [online] [dostęp 2021-03-26] [zarchiwizowane z adresu 2021-01-15] (słow.).

[8] Zamek Spiski (Spišský hrad) [online] [zarchiwizowane z adresu 2021-01-15] .

[podgrodzie-9] Historické pamiatky – Oficiálna stránka mesta Spišské Podhradie [online] [dostęp 2021-03-26] [zarchiwizowane z adresu 2020-12-05] (słow.).

[10] Wspólnie ze Węgrami

[11] Wspólnie z Albanią, Austrią, Belgią, Bośnią i Hercegowiną, Bułgarią, Chorwacją, Czechami, Francją, Hiszpanią, Macedonią Północną, Niemcami, Polską, Rumunią, Słowenią, Szwajcarią, Ukrainą i Włochami

[1]

[a]

[b]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[A]

[B]

Kulturowe	Bańska Szczawnica – średniowieczne miasto górnicze Vlkolínec – skansen architektury ludowej Lewocza i Spisz wraz z zabytkami kultury Lewocza Zamek Spiski Spiska Kapituła z katedrą św. Marcina kościół we wsi Žehra Zespół miejski Bardejowa – średniowieczne miasto obronne Drewniane kościoły i cerkwie w słowackiej części regionu Karpat m.in. w Hronseku Bodružalu
Przyrodnicze	Kras Słowacki obejmuje Dobszyńską Jaskinię Lodową jaskinie krasowe Aggtelek^[A] Pradawne i pierwotne lasy bukowe Karpat i innych regionów Europy^[B]