Ludmiła Mokijewska-Zubok
 Ludmiła Mokijewska-Zubok i dowódca 13 Armii Innokientij Kożewnikow przy pociągu pancernym "Włast' Sowietam", Kupiańsk, początek marca 1919 r. | |
| Data i miejsce urodzenia |
1895/1896 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
9 marca 1919 |
| Przebieg służby | |
| Lata służby |
1917–1919 |
| Siły zbrojne | |
| Jednostki |
pociąg pancerny „Brianski 2”, pociąg pancerny „Brianski 3”, pociąg pancerny „Włast' Sowietom” |
| Stanowiska |
dowódca i komisarz pociągu pancernego |
| Główne wojny i bitwy |
rewolucja październikowa i wojna domowa w Rosji:
|
Ludmiła Naumowna (Gieorgijewna) Mokijewska-Zubok (ur. w grudniu 1895[1] lub w 1896[2] w Czernihowie, zm. 9 marca 1919 w okolicach Debalcewa) – żołnierka Armii Czerwonej, eserka-maksymalistka, uczestniczka wojny domowej w Rosji. Prawdopodobnie jedyna w historii kobieta dowodząca pociągiem pancernym[3].
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Dzieciństwo i lata studiów
[edytuj | edytuj kod]Była nieślubną córką Głafiry Mokijewskiej-Zubok, przedstawicielki zubożałego ukraińskiego rodu szlacheckiego, i Nauma Bychowskiego, działacza ruchu narodnickiego. Została ochrzczona w soborze Przemienienia Pańskiego w Odessie, w dokumentach przypisano jej patronimik Gieorgijewna. Deklarowała narodowość rosyjską[1]. W 1905 r. rozpoczęła naukę w prywatnym gimnazjum żeńskim Kuzniecowej w Czernihowie. Ukończyła je w 1913 r. ze złotym medalem. Dwa lata wcześniej dyrekcja szkoły zamierzała usunąć ją z powodu chuligańskiego wybryku podczas wizyty Mikołaja II w mieście, jednak matka zdołała przekonać kierownictwo placówki, by umożliwiło jej kontynuowanie nauki, jako że była jedną z najlepszych uczennic[1]. Po ukończeniu gimnazjum rozpoczęła naukę w Instytucie Psychoneurologicznym w Petersburgu, na wydziale pedagogicznym. Szczególnie interesowała się psychologią społeczną. W Petersburgu mieszkała w robotniczej dzielnicy za Bramą Narwską. Jako studentka przystąpiła do partii socjalistów-rewolucjonistów[1].
Jej działalnością w partii zainteresowała się policja[1], również dyrekcja instytutu rozważała jej usunięcie ze studiów "za wolnomyślicielstwo"[2]. W efekcie będąc studentką IV roku Mokijewska-Zubok porzuciła uczelnię i wyjechała do Helsingforsu[1].
Rewolucja październikowa i wojna domowa
[edytuj | edytuj kod]Ludmiła Mokijewska-Zubok wróciła do Piotrogrodu przed rewolucją październikową i wstąpiła do Czerwonej Gwardii, udając mężczyznę - podając nazwisko Leonid Grigorjewicz Mokijewski[2]. Podczas bolszewickiego przewrotu należała do oddziału ochraniającego Instytut Smolny, w którym działał kierujący zbrojnym wystąpieniem rewolucyjny komitet wojskowy[1]. W tym czasie związała się ze stronnictwem eserowców-maksymalistów i z pewnością należała do niego do listopada 1918 r., a być może do końca życia[1]. Jeszcze w listopadzie 1917 r. została skierowana przez oddział wojskowy piotrogrodzkiego komitetu wojskowo-rewolucyjnego do guberni jekaterynosławskiej jako komisarz ds. zaopatrzenia, w celu pozyskiwania żywności dla Piotrogrodu i Moskwy[1].
W styczniu 1918 r. z rekomendacji Sergo Ordżonikidzego, który przybył do Jekaterynosławia jako nadzwyczajny komisarz na Ukrainie, została komisarzem 300-osobowego oddziału stanowiącego obsadę zbudowanego w Zakładach Briańskich w Jekaterynosławiu pociągu pancernego nr 2 (dowódca - N. Giesse, następnie Osowiec) i towarzyszącej mu jednostki piechoty. Brała udział w zaciągu żołnierzy do oddziału – byli nimi w większości robotnicy z Jekaterynosławia i Ługańska[1]. Według niektórych źródeł Mokijewska-Zubok faktycznie zdominowała dowódcę pociągu pancernego i odgrywała większą od niego rolę w dowodzeniu jednostką[1]. W tym samym miesiącu pociąg pancerny wziął udział w operacji donbasko-dońskiej. Podczas walk komisarz wykazała się inicjatywą i zdolnościami organizatorskimi, jednak nie brała udziału w całej operacji. Zakończyła się ona zdobyciem Nowoczerkaska w końcu lutego 1918 r., natomiast Mokijewska-Zubok już pod koniec stycznia wróciła do Jekaterynosławia[1]
Udział w walkach na wschodniej Ukrainie (1918)
[edytuj | edytuj kod]25 lutego 1918 r., ponownie z rekomendacji Ordżonikidzego, Ludmiła Mokijewska-Zubok została dowódcą pociągu pancernego "Briański 3" (również zbudowanego w Zakładach Briańskich w Jekaterynosławiu)[1]. Pociąg został oddany do dyspozycji sztabu obrony Doniecko-Krzyworoskiej Republiki Radzieckiej i walczył przeciwko idącym na wschód oddziałom niemieckim wzdłuż linii kolejowej Kijów-Połtawa. W marcu 1918 r. ochraniał ewakuację stacji kolejowej w Griebience, zanim została ona zajęta przez Niemców. Następnie od 18 do 22 marca 1918 r. brała udział w walkach w regionie Łubniów i Romodanu, osłaniając ogniem ewakuację stacji kolejowej w Romodanie, a później odwrót kolejnych jednostek czerwonych w kierunku Charkowa[1], stolicy Ukraińskiej Ludowej Republiki Rad. W kwietniu 1918 r., nadal cofając się przed Niemcami, pociąg pancerny Mokijewskiej-Zubok jako jeden z dwóch ostatnich opuścił Charków, odjeżdżając w kierunku Kupiańska i osłaniając oddziały pod dowództwem Grigorija Pietrowa[1]. Dzięki odważnym działaniom pociągu Mokijewskiej-Zubok do Donbasu zdołał wycofać się rząd Doniecko-Krzyworoskiej Republiki Radzieckiej z Artiomem na czele[2]. Czerwoni nie zdołali utrzymać również Kupiańska i 12 kwietnia 1918 r. pociąg pancerny odjechał do Woroneża[1].
Dalszy udział w rosyjskiej wojnie domowej w 1918
[edytuj | edytuj kod]Pociąg pancerny "Brianski 3" zajmował się w kolejnych miesiącach osłanianiem pociągów przewożących żywność do centralnej części Rosji Radzieckiej. Na początku lipca 1918 r. jednostka stawiła się w Moskwie na specjalne wezwanie, by wziąć udział w tłumieniu powstania eserowców w Jarosławiu. Jako że Mokijewska-Zubok należała do partii eserowskiej, musiała czasowo złożyć dowodzenie pociągiem i sama pozostała w stolicy[1]. W tym czasie rozważano odebranie jej dowodzenia na stałe w związku z brakiem wykształcenia wojskowego[2]. Znakomitą opinię wystawił jej jednak Władimir Antonow-Owsiejenko (dowodzący siłami czerwonych na Froncie Południowym m.in. podczas operacji donbasko-dońskiej), dzięki czemu w sierpniu 1918 r. została ponownie mianowana dowódcą "Brianskiego 3", pod męskim nazwiskiem Leonida Gieorgijewicza Mokijewskiego[1].
Pociąg pancerny pod dowództwem Mokijewskiej-Zubok został skierowany do obleganego przez białych Carycyna i podporządkowany dowództwu 10 Armii. We wspomnieniach żołnierza W. Wasiljewa opisano epizod, w którym pociąg uniemożliwił przeciwnikom przerwanie linii frontu w rejonie Biekietowki, za co załoga otrzymała osobiste podziękowania dowodzącego 10 Armią Klimienta Woroszyłowa. Nie jest jednak jasne, czy faktycznie obowiązki dowódcy pociągu pancernego sprawowała akurat w tym momencie Mokijewska-Zubok, czy wzmiankowany w dokumentach Osowiec[1]. Spod Carycyna "Brianski 3" został skierowany na reorganizację do Niżnego Nowogrodu[1].
Udział w bitwie o Donbas i śmierć
[edytuj | edytuj kod]W październiku 1918 r. "Brianski 3" wrócił do działań wojennych jako pociąg pancerny "Włast' Sowietam" (Władza w ręce rad). W listopadzie Ludmiłę Mokijewską-Zubok mianowano równocześnie jego dowódcą i komisarzem. W lutym 1919 r. pociąg przybył do Kupiańska, gdzie stacjonował sztab 13 Armii dowodzonej przez Innokientija Kożewnikowa, któremu był osobiście podporządkowany, bez przypisania do którejkolwiek z dywizji[1].
Pociągowi pancernemu powierzono zadanie obrony węzła kolejowego w Debalcewie przed oddziałami Sił Zbrojnych Południa Rosji, idącymi z południowego zachodu w kierunku Ługańska, wspólnie z jednostkami 4 Dywizji Partyzanckiej. Przez blisko dwa tygodnie na przełomie lutego i marca 1919 r. oddział dowodzony przez Mokijewską-Zubok nieustannie prowadził działania zbrojne, uczestnicząc w 48 starciach[1]. 9 marca 1919 r. między Debalcewem a Szternowką pociąg "Włast' Sowietam" został z zasadzki ostrzelany[1] przez należący do białych pociąg pancerny "Oficer"[2]. Stojąca w otwartych drzwiach pojazdu Mokijewska-Zubok zginęła na miejscu[1].
Jej ciało odnalazły dwa dni później jednostki 13 Armii, po czym uroczyście przewieziono je do Kupiańska i pochowano na placu obok sztabu armii[1]. W czerwcu 1919 r., gdy biali odnieśli ostateczne zwycięstwo w walkach o Donbas i zajęli Kupiańsk, ciało Mokijewskiej-Zubok wyrzucono z grobu do wąwozu na obrzeżach miasta. Miejscowi mieszkańcy pochowali je tam powtórnie. Dowódcę "Własti Sowietom" pochowano na miejscowym cmentarzu[1] po tym, gdy w grudniu 1919 r. Armia Czerwona ostatecznie odbiła z rąk białych region Charkowa z Kupiańskiem[1][4]. Jeszcze w latach 20. teren cmentarza przekształcono w park[1].
Upamiętnienie
[edytuj | edytuj kod]
W 1963 r. imię Ludmiły Mokijewskiej-Zubok nadano parkowi w Kupiańsku i wzniesiono na jego terenie, na miejscu jej pochówku, obelisk z postacią żołnierki i tablicą pamiątkową[1][5]. Jej imię w 1968 r. otrzymała również szkoła podstawowa nr 1 w tym samym mieście[6].
W 1968 r. obelisk ku czci dowódcy pociągu pancernego odsłonięto również w Debalcewie[1], w pobliżu torów kolejowych przy ul. Sowietskiej[7]. Imię Ludmiły Mokijewskiej nadano również ulicy przy stacji kolejowej w tym mieście[8]. Ulice nazwane na jej cześć istniały również w Czernihowie i w Dnieprze, jednak na mocy ustaw dekomunizacyjnych przegłosowanych po ukraińskim Euromajdanie zostały przemianowane odpowiednio na ul. Fedora Umanca[9] i zaułek Salomei Kruszelnickiej[10].
Biografia Ludmiły Mokijewskiej-Zubok była inspiracją do nakręcenia filmu pt. Ludmiła, powstałego w 1982 r. Tytułową rolę zagrała Nadieżda Szumilina[11].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad S. Romadin, Людмила Георгиевна Мокиевская-Зубок, командир бронепоезда: в проблемах биографии, памятниках и памятных знаках [online] [dostęp 2018-08-26] (ros.).
- ↑ a b c d e f W. Korniłow, Doniecko-Kriworożskaja..., s. 364.
- ↑ W. Korniłow, Doniecko-Kriworożskaja..., s. 363.
- ↑ J. D. Smele, The "Russian" Civil Wars 1916-1926. Ten Years That Shook the World, Hurst&Company, London 2015, ISBN 978-1-84904-721-0, s. 126.
- ↑ Памятник Макиевской [online], kupyansk.at.ua [dostęp 2018-08-26].
- ↑ Історія загальноосвітньої школи № 1 імені Л. Г. Макієвської міста Куп’янська [online], kupyanskuezd.at.ua [dostęp 2018-08-26].
- ↑ Последний бронепоезд Людмилы Мокиевской [online], gazeta-dnr.ru [dostęp 2018-08-26] (ros.).
- ↑ Дебальцево улица Людмилы Мокиевской на карте [online], kartagoroda.com.ua [dostęp 2018-08-29] (ros.).
- ↑ Музей нашей Памяти [online], webkamerton.ru [dostęp 2018-08-26] (ros.).
- ↑ Новые названия днепропетровских топонимов (Часть 1) [online] [dostęp 2018-08-27] (ros.).
- ↑ Людмила (1982). [dostęp 2018-08-26].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- W. Korniłow, Doniecko-Kriworożskaja Riespubika. Rasstrielannaja mieczta, Pitier, Sankt-Pietierburg-Moskwa-Jekatierinburg-Woronież-Niżnyj Nowgorod-Rostow-na-Donu, Samara, Minsk 2017