Ludwik Bystrzonowski

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Ludwik Bystrzonowski
Ludwik Tadeusz Szafraniec-Bystrzonowski
Herb
Starykoń
Data i miejsce urodzenia

24 sierpnia 1797
Kraków

Data śmierci

27 sierpnia 1878

Odznaczenia
Krzyż Złoty Orderu Virtuti Militari Kawaler Orderu Narodowego Legii Honorowej (Francja)

Ludwik Tadeusz Szafraniec-Bystrzonowski herbu Starykoń (ur. 24 sierpnia 1797 w Krakowie[1], zm. 27 sierpnia 1878 w Paryżu[2][3]) – działacz Wielkiej Emigracji, generał turecki, pułkownik powstania węgierskiego 1848, dyplomata turecki i emigracyjny, hrabia w Królestwie Kongresowym w 1820 roku[4].

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Młodość[edytuj | edytuj kod]

Był pierwszym dzieckiem Kazimierza i Anny Bystrzonowskich[5]. Młodość spędził w Krakowie[6]. W 1812 wyjechał do Warszawy[6]. Tam kształcił się w liceum Samuela Lindego[6]. W wieku 18 lat powrócił do Krakowa i zapisał się na Uniwersytet Krakowski[7]. Po około roku studiów wyjechał na Ukrainę; tam przez kilka lat gospodarował przekazanymi mu przez ojca posiadłościami Bebelno, Dąbie i Boczkowice[8]. Jednocześnie dużo czasu spędzał w Krakowie[9]. Pod koniec lat 20. prawdopodobnie zaangażował się w działalność Towarzystwa Patriotycznego[10]. W 1829 znalazł się w Warszawie[10].

Powstanie listopadowe[edytuj | edytuj kod]

Po wybuchu powstania listopadowego mianowany dowódcą szwadronu[11]; walczył w 1. Pułku Krakusów. Wraz ze swoim ojcem wystawił własnym sumptem szwadron jazdy, którego nominalne dowództwo objął już w stopniu majora[11]. Rzeczywistym dowódcą był kapitan Ignacy Ciechawski, z uwagi na brak doświadczenia militarnego Bystrzonowskiego[11].

Uczestnik bitwy pod Nową Wsią[12]. W trakcie starć pod Grochowem jego szwadron stacjonował w Oblasach[13]. W kwietniu 1831 szwadron Bystrzonowskiego został przydzielony do eskorty wodza naczelnego powstania, Jana Skrzyneckiego[14]. W maju tegoż roku szwadron Bystrzonowskiego ponownie został zaangażowany w działania bojowe, ścierając się z wojskami rosyjskimi pod Długosiodłem i nad Narwią, a w dalszej kolejności pod Laskowcem i pod Tykocinem[15].

Podczas bitwy pod Ostrołęką Bystrzonowski bił się wraz ze swoim szwadronem w sile około 200 ludzi[16]. Jego oddział pełnił zadanie osłony baterii dział Józefa Bema[16]. Za udział w bitwie Bystrzonowski został odznaczony Krzyżem Kawalerskim (wówczas stanowiącym III klasę odznaczenia) Orderu Virtuti Militari[16]. We wrześniu 1831 wziął udział w obronie Warszawy, a po kapitulacji miasta wraz ze swoim oddziałem ruszyli w kierunku granicy pruskiej, którą przekroczyli z początkiem października, kończąc swój udział w powstaniu[17].

Emigracja[edytuj | edytuj kod]

Po rozbrojeniu oddziałów i odbyciu kwarantanny Bystrzonowski został przez Prusaków ulokowany, najprawdopodobniej wraz z innymi polskimi oficerami, na zamku w Malborku[18]. Tam prędko stał się, obok Józefa Bema, jednym z głównych propagatorów idei emigracji wśród żołnierzy i oficerów[19]. W 1832, okrężną drogą przez Drezno, Monachium i Szwajcarię, udał się na emigrację do Francji[20]. Jesienią 1832 dotarł do Awinionu, który stanowił czasowe centrum emigracji polskiej wyznaczone przez Francuzów[21]. Po około miesiącu postanowił opuścić miasto i udał się do francuskiego Algieru[21]. W 1833 wyruszył w podróż do Egiptu i na Bliski Wschód[1]. W jej trakcie zwiedził m.in. Gizę, Luksor, Palmyrę i Jerozolimę[22]. W Aleksandrii nabył egipską mumię, którą wysłał do Krakowa jako dar dla Uniwersytetu Jagiellońskiego[2]. Był to początek okresu ciągłych podróży, głównie po krajach basenu Morza Śródziemnego, który trwał łącznie około trzech lat[23].

W służbie Czartoryskiego[edytuj | edytuj kod]

Od 1835 przebywał w Paryżu, gdzie blisko związał się z osobą księcia Adama Jerzego Czartoryskiego i środowiskiem Hotel Lambert[24]. Za sprawą swoich podróży Bystrzonowski z miejsca stał się najważniejszym głosem doradczym Czartoryskiego w zakresie polityki wschodniej[25]. W maju 1835 wysłany został do Galicji, gdzie miał osobiście rozeznać się w sytuacji i nastrojach po powstaniu[26]. W kręgu środowiska księcia Czartoryskiego Bystrzonowski był jednym z przywódców nieformalnego stronnictwa tzw. "młodych", które dążyło do radykalizacji działań i przyspieszenia wybuchu powstania na ziemiach polskich[27]. W 1837 Bystrzonowski został redaktorem czasopisma "Kraj i Emigracja"[28]. W listopadzie 1837 wraz z grupą monarchistów okrzyknął księcia Adama królem Polski; miało to miejsce podczas spotkania Towarzystwa Literackiego w Paryżu[28]. W 1839 podjął współpracę przy redakcji nowego czasopisma o wydźwięku monarchistycznym, "Trzeci Maj"[29]. Choć sam Adam Czartoryski nie zajął jednoznacznego stanowiska wobec idei ukoronowania go, to Bystrzonowski, jako jej główny propagator, zyskał sobie przez tę akcję wielu wrogów spośród emigracji, zwłaszcza w kręgach demokratycznych[29].

W latach 1838-1839 zaangażował się w wielomiesięczną misję w Belgii, gdzie próbował doprowadzić do wybuchu konfliktu pomiędzy mocarstwami europejskimi; pomimo pewnych sukcesów (krótkotrwałe zerwanie stosunków dyplomatycznych Belgii z Prusami i Austrią) jego misja nie przyniosła rezultatów[30]. Latem 1839 został wysłany do Hamburga w celu spotkania z przedstawicielem działaczy niepodległościowych w Wielkopolsce[31]. W 1840 wyjechał do Algierii, by wziąć udział w walkach z emirem Abd al-Kadirem. Został odznaczony krzyżem Legii Honorowej za udział w zdobyciu Medei[32]. Następnie uczestniczył w zdobyciu miasta Miliana[33].

Pod koniec lipca udał się z powrotem do Paryża[34]. Po powrocie spisał dwutomowy opis kampanii noszące tytuł O Algieryi, a głównie o wypadkach zaszłych w tym kraju od zajęcia onego przez Francuzów[35]. W latach 1840-1843 miało miejsce czasowe ochłodzenie stosunków pomiędzy Bystrzonowskim a Czartoryskim; ten pierwszy znacznie ograniczył swoją działalność dla Hotel Lambert, jednak, kiedy jego plany zaciągnięcia się do armii francuskiej bądź belgijskiej nie doszły do skutku, wznowił współpracę z księciem Adamem[36]. Był współzałożycielem powstałego w 1843 Towarzystwa Monarchicznego Trzeciego Maja. W 1846 przebywał w Londynie, gdzie zabiegał o finansowanie dalszych działań środowiska Czartoryskiego[37]. Wykorzystywany przez Hotel Lambert w wielu misjach zagranicznych.

Był autorem wielu prac strategiczno-wojskowych. W 1842 wydał Notice sur le résau stratégique de la Pologne, studium o sieci strategicznej Polski, która to praca miała pomóc w przygotowaniu założeń militarnych nowego powstania w kraju. Swoje artykuły publikował w piśmie Trzeci Maj. Inspirował prasę brytyjską i francuską, które w jego osobie znalazły cennego informatora o sprawach polskich.

Wiosna Ludów[edytuj | edytuj kod]

Po wybuchu rewolucji lutowej we Francji, przygotował projekt utworzenia kadr legionowych przy rządzie francuskim[38]. Koncepcja ta nie została zrealizowana[38]. W czerwcu 1848 wziął udział po stronie wojsk rządowych w walkach paryskich przeciwko robotnikom[39]. W końcu września 1848 jako wspólny agent księcia Adama, rządu francuskiego i Królestwa Sardynii[40] udał się z misją dyplomatyczną na Bałkany, gdzie próbował skłonić Serbów i Węgrów do wspólnego wystąpienia przeciwko Austrii.

Wziął udział w powstaniu węgierskim[1]. W maju 1849 oficjalnie wstąpił do armii węgierskiej, w której został mianowany pułkownikiem[41]. Wziął udział w bitwach pod Szorëg i Béba[42]. Po upadku powstania był jednym z koordynatorów ewakuacji Legionu Polskiego z Węgier na ziemie Słowian Południowych i następnie do Turcji[43]. W 1850 powrócił do Francji, gdzie, podobnie jak po kampanii w Algierii, spisał historię powstania węgierskiego i swojego udziału w nim w pracy Essai sur la guerre de Hongrie[44].

Okres turecki[edytuj | edytuj kod]

W październiku 1853 Bystrzonowski otrzymał propozycję przyjęcia do służby w armii tureckiej na stanowisku generała [45]. Już w listopadzie 1853 znalazł się w Stambule[46]. W czasie wojny krymskiej był jednym z pięciu Polaków awansowanych do rangi generałów armii tureckiej. Został przydzielony do armii anatolijskiej i stacjonował w twierdzy Kars[47]. Tam znalazł się w sztabie głównodowodzącego armii anatolijskiej, Ahmeda Kurd-Paszy[48]. Zwyczajem ochotników zachodnich służących w armii tureckiej Bystrzonowski przyjął nowe imię: Arsłan Pasza[48]. W marcu 1854 w miejsce odsuniętego Ahmeda Kurd-Paszy nowym głównodowodzącym został Zaryf Mustafa-Pasza; Bystrzonowski, którego nowy dowódca znał osobiście, pozostał członkiem sztabu[48]. Wziął udział w przegranej przez stronę turecką bitwie pod Kiuruk Dara[49]. Po starciu Bystrzonowski był wskazywany jako jeden z głównych winowajców porażki; w związku z tym podał się do dymisji[50].

W styczniu 1855 powrócił do Paryża[51]. Tam spotkał się z wyraźną niechęcią ze strony części polskich emigrantów, którzy źle oceniali służbę Bystrzonowskiego w armii muzułmańskiej i ostentacyjnie nie uznawali jego stopnia generalskiego[52]. Ponadto znacznie osłabła jego pozycja w Hotelu Lambert, a próby ponownego wzięcia udziału w wojnie krymskiej nie doszły do skutku[53]. W styczniu 1857 otrzymał etat w poselstwie tureckim w Paryżu[54] . Jako attaché militaire Wielkiej Porty służył do 1872 roku[2]. We wrześniu 1862, po ponad trzydziestu latach nieobecności, odwiedził ziemie polskie[55]. W 1865 adoptował Wojciecha Woronicza, który był nieślubnym dzieckiem Janusza Woronicza[56]. Zmarł 27 lipca 1878 w Paryżu po długiej chorobie[57]. Pochowany został na cmentarzu Montmorency[57] .

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c Śliwa 2019 ↓, s. 37.
  2. ↑ a b c Śliwa 2019 ↓, s. 38.
  3. ↑ Stanisław Zieliński, Mały słownik pionierów polskich kolonialnych i morskich : podróżnicy, odkrywcy, zdobywcy, badacze, eksploratorzy, emigranci – pamiętnikarze, działacze i pisarze migracyjni, Warszawa: Inst. Wyd. Ligi Morskiej i Kolonialnej, 1933, s. 48.
  4. ↑ Kuryer Litewski, nr 130, 29 października 1820 roku, [b.n.s.]
  5. ↑ Chudzio 2008 ↓, s. 15.
  6. ↑ a b c Chudzio 2008 ↓, s. 16.
  7. ↑ Chudzio 2008 ↓, s. 16-17.
  8. ↑ Chudzio 2008 ↓, s. 17.
  9. ↑ Chudzio 2008 ↓, s. 18.
  10. ↑ a b Chudzio 2008 ↓, s. 17-18.
  11. ↑ a b c Chudzio 2008 ↓, s. 20.
  12. ↑ Chudzio 2008 ↓, s. 24-25.
  13. ↑ Chudzio 2008 ↓, s. 26.
  14. ↑ Chudzio 2008 ↓, s. 29.
  15. ↑ Chudzio 2008 ↓, s. 35-36.
  16. ↑ a b c Chudzio 2008 ↓, s. 36.
  17. ↑ Chudzio 2008 ↓, s. 38.
  18. ↑ Chudzio 2008 ↓, s. 40.
  19. ↑ Chudzio 2008 ↓, s. 41.
  20. ↑ Chudzio 2008 ↓, s. 41-43.
  21. ↑ a b Chudzio 2008 ↓, s. 46.
  22. ↑ Śliwa 2019 ↓, s. 37-38.
  23. ↑ Chudzio 2008 ↓, s. 47.
  24. ↑ Chudzio 2008 ↓, s. 69.
  25. ↑ Chudzio 2008 ↓, s. 74.
  26. ↑ Chudzio 2008 ↓, s. 77.
  27. ↑ Chudzio 2008 ↓, s. 83.
  28. ↑ a b Chudzio 2008 ↓, s. 86.
  29. ↑ a b Chudzio 2008 ↓, s. 88.
  30. ↑ Chudzio 2008 ↓, s. 110.
  31. ↑ Chudzio 2008 ↓, s. 114.
  32. ↑ Chudzio 2008 ↓, s. 123.
  33. ↑ Chudzio 2008 ↓, s. 124.
  34. ↑ Chudzio 2008 ↓, s. 126.
  35. ↑ Chudzio 2008 ↓, s. 128.
  36. ↑ Chudzio 2008 ↓, s. 134.
  37. ↑ Chudzio 2008 ↓, s. 141-143.
  38. ↑ a b Chudzio 2008 ↓, s. 149.
  39. ↑ Chudzio 2008 ↓, s. 151.
  40. ↑ Chudzio 2008 ↓, s. 151-152.
  41. ↑ Chudzio 2008 ↓, s. 165.
  42. ↑ Chudzio 2008 ↓, s. 168.
  43. ↑ Chudzio 2008 ↓, s. 169-170.
  44. ↑ Chudzio 2008 ↓, s. 174.
  45. ↑ Chudzio 2008 ↓, s. 195-196.
  46. ↑ Chudzio 2008 ↓, s. 199.
  47. ↑ Chudzio 2008 ↓, s. 201-203.
  48. ↑ a b c Chudzio 2008 ↓, s. 209.
  49. ↑ Chudzio 2008 ↓, s. 216-218.
  50. ↑ Chudzio 2008 ↓, s. 220.
  51. ↑ Chudzio 2008 ↓, s. 222.
  52. ↑ Chudzio 2008 ↓, s. 222-224.
  53. ↑ Chudzio 2008 ↓, s. 225-231.
  54. ↑ Chudzio 2008 ↓, s. 237.
  55. ↑ Chudzio 2008 ↓, s. 249.
  56. ↑ Chudzio 2008 ↓, s. 256.
  57. ↑ a b Chudzio 2008 ↓, s. 284.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ludwik_Bystrzonowski&oldid=71254579”