Przejdź do zawartości

Maria Kensbok

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Maria Kensbok (Kensbock)
Data i miejsce urodzenia

12 lutego 1917
Purda

Data i miejsce śmierci

16 grudnia 2013
Olsztyn

Zawód, zajęcie

działaczka narodowa, instruktorka harcerska, przedszkolanka, bibliotekarka

Odznaczenia
Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski Medal Komisji Edukacji Narodowej Medal Rodła Odznaka tytułu honorowego „Zasłużony Nauczyciel PRL”

Maria Kensbok (Kensbock) (ur. 12 lutego 1917[1] w Purdzie Wielkiej, zm. 16 grudnia 2013 w Olsztynie) – polska działaczka narodowa na przedwojennej Warmii, instruktorka harcerska, przedszkolanka, bibliotekarka.

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Urodziła się w wielodzietnej rodzinie chłopskiej, przywiązanej do tradycji polskich; była córką Bernarda i Marii z Bikowskich. Bernard Kensbok (31 marca 1882 – 3 stycznia 1966) pochodził ze Skajbot, należał do Związku Polaków w Niemczech[2] i po uruchomieniu w Purdzie prywatnej katolickiej szkoły polskiej w grudniu 1930 posyłał tam kolejno kilkoro dzieci[3], w tym na ostatnie lata nauki córkę Marię, wcześniej uczennicę niemieckiej szkoły powszechnej. Zajęcia w szkole polskiej prowadził w tym czasie Paweł Jasiek, który podpisał się na świadectwie końcowym Kensbokówny w marcu 1931. Po ukończeniu szkoły Maria Kensbokówna pozostała w rodzinnej wsi, pomagając rodzicom w prowadzeniu gospodarstwa i wychowaniu młodszego rodzeństwa. Wstąpiła do polskiego Towarzystwa Młodzieży i udzielała się w zespole śpiewaczym. Zwróciła na siebie uwagę działaczy mniejszości polskiej na Warmii, wykazując zainteresowanie pracą przedszkolanki. Asystowała w 1934 Janinie Leśnierowskiej, prowadzącej polskie przedszkole w Olsztynie, zetknęła się także z Otylią Teschnerówną, przedszkolanką w Nowej Kaletce[4], a wiosną 1935 została skierowana wraz z grupą dziewcząt warmińskich (m.in. z Marią Preyłowską również z Purdy i Jadwigą Gnatowską) na kurs pedagogiczny przy Państwowym Seminarium dla Ochroniarek w Warszawie. Była w tym czasie świadkiem warszawskiej części uroczystości pogrzebowych marszałka Józefa Piłsudskiego[5].

Po ukończeniu kilkumiesięcznego kursu, który uprawniał ją jedynie do pomocniczych prac pedagogicznych, w sierpniu 1935 przejęła prowadzenie niewielkiego polskiego przedszkola w Skajbotach, mieszczącego się w lokalu rodziny Gnatowskich. Opiekowała się początkowo czwórką, a po roku piątką dzieci[6]. Jednocześnie pomagała nauczycielowi miejscowej szkoły polskiej Kazimierzowi Pacerowi, prowadząc zajęcia praktyczne dla dziewcząt. Sprawowała także pieczę nad świetlicą i biblioteką szkolną. W ramach tej ostatniej działalności, wspierana m.in. przez Franciszka Draksa i Antoniego Lorenckowskiego, propagowała literaturę w języku polskim nie tylko wśród młodzieży szkolnej, ale i dorosłych czytelników, pożyczając książki bez wyznaczonych dni i godzin, "przy każdej okazji"[7]. Prowadzona przez nią biblioteka liczyła według szacunku nauczyciela Pacera około 100 woluminów[8]. Obsługiwała nie tylko Skajboty, ale także inne pobliskie wsie: Silice, Patryki, Klebark Wielki, Klebark Mały.

Wzorem ojca, w styczniu 1934 wstąpiła do Związku Polaków w Niemczech[9], biorąc udział w pracach kilkudziesięcioosobowego koła tej organizacji w Skajbotach[10]. Była też działaczką miejscowego Towarzystwa Młodzieży. W marcu 1938 uczestniczyła w berlińskim I Kongresie Polaków w Niemczech, na którym uchwalono słynne Pięć prawd Polaka.

Największą aktywność Kensbokówna wykazywała w ruchu harcerskim, do którego włączyła się na dobre latem 1935. Uczestniczyła wówczas w obozie kursowym Związku Harcerstwa Polskiego w Niemczech w Siołkowicach koło Opola (27 czerwca – 10 lipca 1935). Także w 1935 brała udział w ogólnopolskim zlocie harcerskim w Spale (zwiedzała przy tej okazji rezydencję prezydenta Mościckiego). W kolejnych latach regularnie wyjeżdżała na obozy instruktorskie na Śląsk Opolski (Cisek, Wilkowiczki, Grabin). Zarówno z Wilkowiczek (1937), jak i Grabina (1938), gdzie była oboźną, zapamiętała napiętą atmosferę i stałe obserwacje harcerek prowadzone przez żandarmerię i Hitlerjugend[11]. Na jednym z obozów (w Wielkich Górkach) zetknęła się z pisarzem Gustawem Morcinkiem[12]. W 1936 Kensbokówna była obecna na obozie zorganizowanym na Warmii – w Sząfałdzie (obecnie Unieszewo), oficjalnie funkcjonującym jako kurs gotowania[13], w czasie którego w obecności naczelnika Związku Harcerstwa Polskiego w Niemczech Józefa Kachela złożyła przyrzeczenie harcerskie. W tym samym roku zorganizowała drużynę harcerską w Skajbotach, noszącą imię Stefana Batorego, i do lata 1939 sprawowała nad nią opiekę. Razem z dziewczętami ze skajbockiego Towarzystwa Młodzieży szyła młodzieży harcerskiej mundury. Została również wyznaczona na instruktorkę Hufca Wschodniopruskiego Związku Harcerstwa Polskiego i 24 lipca 1939 była obecna na ostatnim przedwojennym zlocie hufca warmińskiego, zorganizowanym nad jeziorem Serwent koło Purdy w tajemnicy przed władzami niemieckimi[14].

W sierpniu 1939, kiedy także w Skajbotach doszło do ataków na Polaków i demolowania polskich lokali, zagrożona aresztowaniem Kensbokówna opuściła wieś i ukrywała się. Przez jakiś czas opiekowała się dziećmi niewidomego Józefa Flanca w Purdzie, a dłuższe schronienie znalazła w Wartemborku (obecnie Barczewo); pracowała jako pomoc domowa u Brunona Kupczyka. Wspierała polskich jeńców z Działdowszczyzny[15]. W 1945 powróciła do rodzinnej Purdy, gdzie otoczyła opieką dzieci warmińskie i uczyła je języka polskiego, kładąc podwaliny pod jedną z pierwszych szkół na powojennej Warmii. Po przejęciu szkoły przez wykwalifikowanych nauczycieli przeniosła się ponownie do Barczewa i zorganizowała tam przedszkole. Jednocześnie uzupełniła przygotowanie zawodowe i uzyskała pełne kwalifikacje przedszkolanki. Powróciła też do działalności harcerskiej i założyła w Barczewie drużynę harcerską im. Stefana Batorego[16]. W styczniu 1947 uczestniczyła w obchodach pierwszej rocznicy śmierci wybitnego barczewianina, kompozytora Feliksa Nowowiejskiego[17].

W 1948 została przeniesiona do Gutkowa (obecnie dzielnica Olsztyna), gdzie objęła kierownictwo przedszkola. Przez trzy kadencje zasiadała w Gromadzkiej Radzie Narodowej w Gutkowie i działała w miejscowym Kole Gospodyń Wiejskich. Wstąpiła do Związku Nauczycielstwa Polskiego, była członkinią zarządu oddziału powiatowego, a potem członkinią prezydium zarządu okręgu w Olsztynie. W 1972 przeszła na emeryturę, ale nadal mieszkała w służbowym mieszkaniu w budynku gutkowskiego przedszkola. W 2001 przeniosła się do Domu Pomocy Społecznej "Kombatant" w Olsztynie[18].

Jej wspomnienia ukazały się m.in. w zbiorach I do Warmii przylgnęła, przyrosła[19], poświęconym Otylii Teschner-Grotowej (1999), i Warmińskie pokolenia[20](2007). Obszerną relację z jej działalności przedwojennej, a także pracy w pierwszych latach po II wojnie światowej, zawiera także zbiór reportaży warmińskich Rośnie do słońca (1954)[21]. W latach powojennych Kensbokówna wspierała akcję zbierania folkloru warmińskiego przez Państwowy Instytut Sztuki, a szereg opowiedzianych przez nią baśni (m.in. Cudowny dąb w Wilanowie) znalazło się w zbiorze Bajki Warmii i Mazur[22] (1956).

W 1979 otrzymała regionalną nagrodę Stowarzyszenia PAX imienia Michała Lengowskiego. Była odznaczona Krzyżem Kawalerskim i Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski, Medalem Komisji Edukacji Narodowej, Medalem Rodła, a także tytułem Zasłużonego Nauczyciela PRL. Działała w Kręgu Seniorów byłego Związku Harcerstwa Polskiego w Niemczech. W lutym 2007 obchodom jej 90. urodzin na Zamku w Olsztynie patronowali arcybiskup warmiński Wojciech Ziemba i prezydent Olsztyna Czesław Jerzy Małkowski, a sylwetkę jubilatki przybliżył historyk Jan Chłosta[23].

Maria Kensbok zmarła 16 grudnia 2013 w Olsztynie. Pogrzeb na cmentarzu parafialnym w Gutkowie odbył się 20 grudnia 2013[24].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Za T. Filipkowskim (W obronie polskiego trwania, s. 71) i M. Kensbok (Harcerstwo – pasją życia, s. 56). T. Oracki (Słownik biograficzny Warmii, s. 153) i W. Zenderowski (Ludzie Ziemi Barczewskiej, s. 66) podają datę urodzenia 12 marca 1917, B. Łukaszewicz i W. Wrzesiński (IV Dzielnica Związku Polaków w Niemczech 1922–1939, s. 98) – 12 lutego 1907.
  2. ↑ B. Łukaszewicz, W. Wrzesiński, IV Dzielnica Związku Polaków w Niemczech 1922–1939, Olsztyn 1982, s. 98; Szkoły polskie na Warmii 1929–1939. Przegląd wspomnień (opracował R. Marchwiński), Olsztyn 1970, s. 130.
  3. ↑ W relacji zawartej w zbiorze Szkoły polskie (oprac. R. Marchwiński, dz. cyt., s. 130) Bernard Kensbok wymienia piątkę swoich dzieci uczęszczających do tej szkoły: Annę, Agatę, Marię, Józefa, Bernarda. W innych relacjach pojawia się liczba sześciorga (Agata, Anna, Agnieszka, Bernard, Franciszek, Maria; I. Lewandowska, J. Chłosta, Śladami polskich szkół na południowej Warmii w latach 1929–1939, Olsztyn 2010, s. 144) lub siedmiorga młodych Kensboków (T. Filipkowski, W obronie polskiego trwania, s. 71). Sama Kensbok podawała, że dwie starsze siostry uczęszczały do funkcjonującej niespełna dwa miesiące przed plebiscytem 1920 szkoły polskiej w Purdzie (Kensbok, Harcerstwo, dz. cyt., s. 56).
  4. ↑ M. Kensbok, Na obozach z druhną Tylą, w: I do Warmii przylgnęła, przyrosła. Wspomnienia o Otylii Grotowej (wstęp i opracowanie J. Chłosta), Olsztyn 1999, s. 42.
  5. ↑ redPor, Jubilatka z warmińskim życiorysem, gazeta.pl Olsztyn, 12 lutego 2002 (dostęp: 18 grudnia 2013).
  6. ↑ Filipkowski, W obronie, dz. cyt., s. 71. Kensbok podawała (M. Kensbok, Harcerstwo, dz. cyt., s. 56) liczbę sześciu podopiecznych.
  7. ↑ J. Wróblewski, Bibliotekarze spod Znaku Rodła, Olsztyn 1989, s. 30–31.
  8. ↑ Szkoły polskie (oprac. R. Marchwiński), dz. cyt., s. 146.
  9. ↑ M. Kensbok, Harcerstwo, dz. cyt., s. 58 (reprodukcja legitymacji członkowskiej Związku Polaków w Niemczech). T. Filipkowski (W obronie, dz. cyt., s. 71) podaje 1935 jako rok wstąpienia Kensbokówny do Związku.
  10. ↑ B. Łukaszewicz, W. Wrzesiński, IV Dzielnica, dz. cyt., s. 170.
  11. ↑ J. Boenigk, Minęły wieki a myśmy ostali, wydanie II, Warszawa 1971, s. 357–358.
  12. ↑ M. Kensbok, Na obozach, dz. cyt., s. 43.
  13. ↑ M. Kensbok, Na obozach, dz. cyt., s. 42.
  14. ↑ J. Boenigk, Minęły wieki, dz. cyt., s. 360–361.
  15. ↑ M. Zientara-Malewska, W. Pieńkowska, Rośnie do słońca, Warszawa 1954, s. 243.
  16. ↑ Wojciech Zenderowski: Ludzie Ziemi Barczewskiej, dz. cyt., s. 66. Jako patronka drużyny wymieniana jest także królowa Jadwiga (redPor, Jubilatka, dz. cyt., dostęp: 18 grudnia 2013).
  17. ↑ Wojciech Zenderowski: Feliks Nowowiejski. W pierwszą rocznicę śmierci, "Wiadomości Barczewskie", nr 2, luty 2010, s. 9.
  18. ↑ redPor, Jubilatka, dz. cyt. (dostęp: 18 grudnia 2013).
  19. ↑ M. Kensbok, Na obozach z druhną Tylą, w: I do Warmii przylgnęła, przyrosła. Wspomnienia o Otylii Grotowej (wstęp i opracowanie J. Chłosta), Olsztyn 1999, s. 42–43.
  20. ↑ M. Kensbok, Harcerstwo – pasją życia, w: Warmińskie pokolenia (opracowanie i posłowie J. Chłosta), Olsztyn 2007, s. 55–61.
  21. ↑ M. Zientara-Malewska, W. Pieńkowska, Rośnie do słońca, Warszawa 1954, s. 241–246.
  22. ↑ Bajki Warmii i Mazur (pod redakcją W. Pomianowskiej i H. Konecznej), Kraków 1956.
  23. ↑ "Nasz Głos. Miesięcznik Katolickiego Stowarzyszenia Civitas Christiana", nr 3, marzec 2007, s. 44.
  24. ↑ nekrolog na stronie gazetaolsztynska.pl (dostęp: 18 grudnia 2013).

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Tadeusz Filipkowski: W obronie polskiego trwania. Nauczyciele polscy na Warmii, Mazurach i Powiślu w latach międzywojennych, Olsztyn 1989, s. 71–72.
  • Maria Kensbok: Harcerstwo – pasją życia, w: Warmińskie pokolenia (opracowanie i posłowie Jan Chłosta), Olsztyn 2007, s. 55–61.
  • Tadeusz Oracki: Słownik biograficzny Warmii, Mazur i Powiśla XIX i XX wieku (do 1945 roku), Warszawa 1983, s. 153–154.
  • Wojciech Zenderowski: Ludzie Ziemi Barczewskiej. Słownik biograficzny, Barczewo 2003, s. 66.
  • Maria Zientara-Malewska, Wanda Pieńkowska: Rośnie do słońca, Warszawa 1954, s. 241–246.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Maria_Kensbok&oldid=71776089”