Marwałd
53°29′49″N 19°58′34″E/53,496944 19,976111| wieś | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2022) |
388[2] |
| Strefa numeracyjna |
89 |
| Kod pocztowy |
14-120[3] |
| Tablice rejestracyjne |
NOS |
| SIMC |
0472489 |
Położenie na mapie gminy Dąbrówno  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego  | |
Położenie na mapie powiatu ostródzkiego  | |
| 53°29′49″N 19°58′34″E/53,496944 19,976111[1]
| |
Marwałd (niem. Marwalde[4]) – wieś w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie ostródzkim, w gminie Dąbrówno.
W latach 1954-1971 wieś należała i była siedzibą gromady Marwałd, po jej zniesieniu w gromadzie Dąbrówno. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego.
Nazwa miejscowości jest identyczna z męskim imieniem germańskim Marwald. We wsi znajduje się szkoła podstawowa oraz ośrodek Markotu[5].
Historia
[edytuj | edytuj kod]Wieś powstała prawdopodobnie pod koniec XIII w., skoro w 1407 r. komtur ostródzki kupił dla Zakonu 60 włók w Marwałdzie. W 1428 roku dwaj Prusowie: Mikołaj i Jorge otrzymali siedem włok na prawie pruskim (zob. wieś pruska) w Marwałdzie. W 1470 r., za zasługi wojenne w wojnie trzynastoletniej mistrz Henryk von Richtenber nadał Nicklisowi Sperlingowi 60 włók. Z kronik wynika, że w latach 1480-1510 majątek ziemski należał do niejakiego Branischa, a w 1540 do Gabnenzta. Z tego okresu wymieniane są nazwiska mieszkańców: Janike (Janicki) i Schaluski (Załuski). W 1579 roku w Marwałdzie było 28 chłopów uprawiających 60 włok ziemi (od 1,5 do 3 włok każdy). W tym czasie we wsi była huta szkła, a do tutejszej parafii należało 10 wsi i majątków ziemskich (m.in. Dylewo, Jagodziny, Nowa Wieś, Pląchwy, Stare Miasto, Tułodziad). W 1579 tutejszym pastorem został Jan Pietroszka. Od roku 1593 pastorem był Jakub Rutkowski. W 1630 na tutejszej parafii osiadł pastor Jan Hieronim. W roku 1638 obszar wsi zwiększono do 20 włók. Według danych z 1638 w Marwałdzie było 26 chłopów, każdy z nich posiadał dwie włoki i płacił czynsz w wysokości trzech grzywien. Od roku 1636 tutejszym pastorem był Krzysztof Rempuch. W 1657 r. wieś spustoszyli Tatarzy. Zniszczenia te były widoczne także w późniejszych latach. W roku 1700 aż 11 włók leżało odłogiem a 20 porośniętych było lasem. W latach 1657–1713 parafie w Marwałdzie obsługiwał pastor z Dąbrówna. W latach 1764–1800 proboszczem tutejszej parafii był Bartłomiej Mrąga, ojciec Krzysztofa Celestyna Mrongowiusza, który spędził tu dzieciństwo[6]. W 1721 r. do tutejszej parafii włączono kościół filialny w Dylewie, a w latach 1758-1767 także kościół w Elgnowie. W 1820 r. we wsi były 23 domy i mieszkało tu 165 osób. W zapiskach z 1861 roku Marwałd określano jako wieś szlachecką, wraz z cegielnią liczyła 336 mieszkańców. Według danych z 1895 r. wieś obejmowała 439 ha gruntów a mieszkało w niej 516 osób. W 1886 r. powstała w Marwałdzie polska biblioteka Towarzystwa Czytelni Ludowych.
Przy parafii w roku 1903 zorganizowany został Zakład Wychowawczy Dobry Pasterz. Zakładem przez okres dwóch lat zarządzała rada parafialna, a później przeszedł pod nadzór państwa. W jego zarządzie pozostawali nadal duchowni z miejscowej parafii luterańskiej. Domem kierował od chwili jego otwarcia do roku 1945 diakon Gustav Jordahn. W 1939 r. we wsi mieszkało 665 osób.
W 1972 r. powstała katolicka Parafia Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny[7], do której należy kościół filialny w Elgnowie.
Zabytki
[edytuj | edytuj kod]- W Marwałdzie znajduje się kościół z XIV wieku, po zniszczeniu przez Tatarów w 1657 odbudowany w stylu barokowym. Kościół był rozbudowany w 1876, reprezentuje kilka stylów architektonicznych. Wejście ozdobione trójarkadowym portalem, wnętrze nakryte pozornym sklepieniem kolebkowym, ołtarz główny barokowy. Obok prostokątna wieża z 1905 z dachem podwyższonym sześciokątną latarenką z hełmem i iglicą[8].
Ludzie związani z miejscowością
[edytuj | edytuj kod]W latach 1764–1800 pastorem był tu ojciec K. C. Mrongowiusza.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Mieczysław Orłowicz,"Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii”, Agencja Wydawnicza „Remix”, Olsztyn, 1991, ISBN 83-900155-0-1, (Str. 205).
- Jan Bałdowski, Województwo olsztyńskie, Vademecum turystyczne, Krajowa Agencja Wydawnicza, 1980. (str.69)
- Ewangelicy na Warmii i Mazurach, Grzegorz Jasiński - rozdz. Misja wewnętrzna i związane z Kościołem ewangelickim zakłady opiekuńcze na Mazurach w XIX wieku, Mazurskie Towarzystwo Ewangelickie, Olsztyn, 2001, ISBN 83-915852-0-4 (str. 40 - Zakład Wychowawczy)
- Ostróda. Z dziejów miasta i okolic. Pojezierze, Olsztyn, 1976, 448 str.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 14 stycznia 2024, identyfikator PRNG: 78064
- ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-06].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 776 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262)
- ↑ Spis organizacji - ngo.pl [online], bazy.ngo.pl [dostęp 2018-11-07] [zarchiwizowane z adresu 2016-03-23] (pol.).
- ↑ Jan Bałdowski "Warmia i Mazury, mały przewodnik" Wydawnictwo Sport i Turystyka Warszawa 1977 s. 128
- ↑ Strona nie została znaleziona | Archidiecezja Warmińska [online], archwarmia.pl [dostęp 2018-09-05] [zarchiwizowane z adresu 2017-03-25] (pol.).
- ↑ Piotr Skurzyński "Warmia, Mazury, Suwalszczyzna" Wyd. Sport i Turystyka - Muza S.A. Warszawa 2004 ISBN 83-7200-631-8 s. 202
