Mieczysław Mąkosza

Mieczysław Józef Mąkosza

Data i miejsce urodzenia	16 listopada 1934 Cieszewla k. Baranowicz
Profesor nauk chemicznych
Specjalność: chemia i technologia organiczna
Alma Mater	Uniwersytet w Leningradzie
Doktorat	1963 – chemia Politechnika Warszawska
Habilitacja	1967 – chemia organiczna Politechnika Warszawska
Profesura	1976
Polska Akademia Nauk / Umiejętności
Status PAN	członek rzeczywisty
Status PAU	członek korespondent
Doktor honoris causa Purdue University, Indiana, USA – 1989 Politechnika Śląska – 1998 Rostowski Uniwersytet Państwowy, Rosja – 2001
Działalność naukowa
Uczelnia	Politechnika Warszawska
Wydział	Chemiczny
Instytut	Chemii Organicznej PAN
Dyrektor
Instytut	Chemii Organicznej PAN
Okres spraw.	1979–2004
Odznaczenia

Mieczysław Józef Mąkosza (ur. 16 listopada 1934 w Cieszewli k. Baranowicz) – polski profesor nauk chemicznych, o specjalności chemia i technologia organiczna, tytuł profesora w dziedzinie nauk chemicznych otrzymał w 1976. Obszarem jego badań jest metodologia syntezy organicznej, badanie mechanizmów reakcji w chemii organicznej, kataliza z przeniesieniem międzyfazowym i substytucja nukleofilowa w pierścieniu aromatycznym.

Życiorys

Jest absolwentem I LO im. Adama Asnyka w Kaliszu. Studia chemiczne odbył na Uniwersytecie w Leningradzie (obecnie Petersburski Uniwersytet Państwowy) w 1956 r. Stopień naukowy doktora nauk chemicznych uzyskał w roku 1963 na Wydziale Chemicznym Politechniki Warszawskiej, a stopień doktora habilitowanego w 1967 roku. Tytuł profesora uzyskał w 1976 roku. Swoją karierę naukową związał z Wydziałem Chemicznym Politechniki Warszawskiej.

Od roku 1979 pracuje jako profesor w Instytucie Chemii Organicznej PAN w Warszawie, którego był wieloletnim dyrektorem (1979–2004).

Od 1992 jest członkiem rzeczywistym Polskiej Akademii Nauk. Jest on również członkiem Akademii Europejskiej i Niemieckiej Akademii Przyrodników Leopoldina (niem. Deutsche Akademie der Naturforscher Leopoldina). Wielokrotnie wykładał w wielu zagranicznych ośrodkach naukowych.

Dokonania naukowe

Jest jednym z odkrywców reakcji przebiegających w warunkach katalizy przeniesienia międzyfazowego (PTC, z ang. phase transfer catalysis). Odkrył reakcję, określaną obecnie jako „reakcja Mąkoszy”, służącą m.in. do generowania dichlorokarbenu z chloroformu warunkach katalizy PTC.

Badając reakcję nukleofilowej substytucji atomu wodoru karboanionami odkrył metodę zastępczego podstawienia nukleofilowego (ang. vicarious nucleophilic substitution, VNS) atomu wodoru w związkach aromatycznych oraz heterocyklicznych. Zarówno kataliza przeniesienia międzyfazowego oraz reakcje nukleofilowej substytucji aromatycznej są obecnie szeroko stosowane w przemyśle chemicznym i farmaceutycznym.

Jest autorem ponad 325 oryginalnych publikacji naukowych, ponad 50 artykułów przeglądowych, 70 patentów oraz książek pt. Synteza organiczna (1972) i Podstawy syntezy organicznej – reakcje jonowe i rodnikowe (2006 r.).

W 2012 roku powołał do życia Fundację Wspierania Młodych Naukowców im. Mieczysława Mąkoszy.

Do roku 2012 wypromował blisko 50 doktorów nauk chemicznych. Wielu spośród jego uczniów zostało profesorami chemii, m.in. prof. dr hab. Krzysztof Wojciechowski (IChO PAN), prof. dr hab. Karol Grela (UW), dr hab. inż. Michał Fedoryński (PW), prof. dr hab. Stanisław Ostrowski (PW), prof. dr hab. Ewa Białecka-Florjańczyk (SGGW), dr hab. Zbigniew Wróbel oraz prof. dr hab. Jarosław Jaźwiński (obaj IChO PAN).

Nagrody i odznaczenia

Tytuły doktora Honoris Causa:

• Uniwersytet Purdue w Indianapolis (USA, 1989)
• Rosyjska Akademia Nauk w Moskwie (Rosja, 1994)
• Politechnika Śląska w Gliwicach (Polska, 1998)
• Politechnika Uralska w Jekaterynburgu (Rosja, 2000)
• Politechnika Warszawska w Warszawie (Polska, 2015)

Nagrody naukowe:

• Medal Stanisława Kostaneckiego Polskiego Towarzystwa Chemicznego (1979)
• Nagrodę Fundacji Jurzykowskiego w Nowym Jorku (USA, 1987)
• Nagrodę Państwową Pierwszego Stopnia (1988)
• Członkostwo Honorowe Japońskiego Towarzystwa Rozwijania Nauki (Japonia, 1994)
• Nagrodę Prezesa Rady Ministrów RP (1995)
• Nagrodę Aleksandra von Humboldta (Niemcy, 1996)
• Medal Śniadeckiego Polskiego Towarzystwa Chemicznego (1997)
• Członkostwo Honorowe Centrum Związków Heterocyklicznych Florydy (USA, 1997)
• Medal im. Prof. Wojciecha Świętosławskiego (2009)
• Nagroda Fundacji na rzecz Nauki Polskiej (2012)

Mieczysław Mąkosza kilkakrotnie był nominowany do Nagrody Nobla.

Odznaczenia państwowe:

• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski, 2002
• Order Przyjaźni Federacji Rosyjskiej, 2004

Wybrane publikacje

• MieczysławM. Mąkosza MieczysławM., KrzysztofK. Wojciechowski KrzysztofK., Nucleophilic Substitution of Hydrogen in Heterocyclic Chemistry, „Chemical Reviews”, 104 (5), 2004, s. 2631-2666, DOI: 10.1021/cr020086+  (ang.).
• MieczysławM. Mąkosza MieczysławM., Phase-transfer catalysis. A general green methodology in organic synthesis, „Pure and Applied Chemistry”, 72 (7), 2000, s. 1399-1403, DOI: 10.1351/pac200072071399  (ang.). [ wersja archiwalna, dostęp 2019-05-28]
• KacperK. Błaziak KacperK., WitoldW. Danikiewicz WitoldW., MieczysławM. Mąkosza MieczysławM., How Does Nucleophilic Aromatic Substitution Really Proceed in Nitroarenes? Computational Prediction and Experimental Verification, „Journal of the American Chemical Society”, 138 (23), 2016, s. 7276-7281, DOI: 10.1021/jacs.5b13365  (ang.).