Miejscowości olęderskie w powiecie międzychodzkim

Miejscowości olęderskie w powiecie międzychodzkim – lista i rys historyczny osadnictwa olęderskiego na terenie powiatu międzychodzkiego, położonego w zachodniej części dzisiejszego województwa wielkopolskiego.

Współczesny powiat międzychodzki obejmuje cztery gminy: Międzychód, Sieraków, Chrzypsko Wielkie i Kwilcz. Do I rozbioru Polski obszar ten wchodził w skład województwa poznańskiego. W XVI stuleciu obszar ten był średnio zaludniony, w przeciwieństwie do innych, środkowopolskich województw, dorównujących gęstością zaludnienia najbardziej zaludnionym krajom rolniczym na zachodzie Europy.

Olędrzy w Wielkopolsce

W granicach Wielkopolski sprzed 1792 roku, poza dawanymi powiatami kościańskim i poznańskim, tylko powiaty gnieźnieński i pyzdrski miały znaczniejszą liczbę osad olenderskch. Najprawdopodobniej w odniesieniu do całej Wielkopolski stosunek olendrów do ogółu ludności wiejskiej wynosił ok. 10%.

Osadnicy, którzy zasiedlili wsie na prawie olenderskim w dzisiejszym powiecie międzychodzkim, podobnie jak w przypadku większej części Wielkopolski, pochodzili z Niemiec. Wyjątkiem były osady, które już wcześniej istniały i zostały jedynie pod względem organizacji prawnej przeniesione na prawo olenderskie. Przybysze zza zachodniej granicy poszukiwali w Polsce lepszych warunki bytowania oraz wolności religijnej.

Olędrzy w powiecie międzychodzkim

Pierwsze lokacje

Na terenie dzisiejszego powiatu powstało 20 osad na prawie olenderskim. Pierwszą wsią olenderską w powiecie był Bukowiec-Olędry. Osada została lokowana w 1691 roku, na skraju Puszczy Noteckiej. Dziś Bukowiec jest częścią wsi sołeckiej Bucharzewo, położonej w gminie Sieraków.

W gminie Kwilcz pierwszą wsią olenderską było Daleszynko (dziś Daleszynek, powstałe w 1748 roku. W gminie Międzychód był to natomiast Meryń Stary (dziś Mierzyn założony w 1695 roku. Ostatnia lokacja wsi na pawie olenderskim na terenie dzisiejszego powiatu międzychodzkiego miała miejsce w 1791 roku, na południu dzisiejszej gminy Kwilcz. Najmłodszą wsią olęderską jest Miłostowo.

Rozmieszczenie przestrzenne

Najintensywniej osadnictwo olenderskie rozwijało się w okolicach Międzychodu. Spośród 20 wsi olenderskich powstałych na terenie powiatu, 10 (50%) znajdowało się w okolicy Międzychodu. Jest to zasługa rodziny Unrugów, która w 1597 roku została właścicielem Międzychodu. W dobrach Unrugów międzychodzkich powstały m.in.: Mierzyn i Mierzynek, Miłostowo i Skrzydlewo. Od północnego wschodu dobra międzychodzkie graniczyły z ziemią sierakowską, na której terenie znajdowały się takie osady jak: Bukowiec Olędry, Dębowskie Olędry (dziś Dębowiec), Bucharzewo Olędry (dziś Bucharzewo), Tuchola Olędry (dziś Tuchola, Chorzępowa (dziś Chorzępowo) oraz Radusz (dziś leśniczówka w gm. Międzychód). W okolicach Kwilcza powstały tylko 3 wsie (15%) na prawie Olędrów: wspomniany Daleszynek i Miłostowo oraz Mechnacz. W okolicach Chrzypska Wielkiego zlokalizowano tylko jedną (5%), małą i rozproszoną osadę Białokoskie Olędry, dziś znane jako liczące niespełna 40 osób Białokoszyce.

Wielkość wsi

W demografii historycznej przyjmuje się, że jeden dym (czyt. domostwo) zamieszkiwało w okresie staropolskim średnio 6 osób. Zatem znając liczbę dymów w poszczególnych wsiach olenderskich można było oszacować liczbę mieszkańców. Największą wsią olenderską był wówczas Radusz (Radoskie Olędry) z 35 dymami, czyli z ponad 210 mieszkańcami (na początku XVIII wieku). Radusz był jedną z największych wsi w Puszczy Noteckiej. Mimo niezbyt urodzajnych gleb wieś należała do bogatych, a średnia wielkość gospodarstwa wynosiła 80 ha. W 1845 roku we wsi Radusz było 553 mieszkańców. Zdecydowaną większość stanowili protestanci, a tylko 5 osób było wyznania rzymskokatolickiego.
Dużymi wsiami były także Skrzydlewo, Mechnacz i Drzewce, zamieszkałe przez około 140 osób. Najmniej ludne były natomiast Białokoskie Olędry oraz Bucharzewo Olędry, zamieszkałe przez kilka rodzin (do 30 mieszk.)
Porównując liczbę dymów we wsiach olenderskich powstałych na terenie dzisiejszego powiatu międzychodzkiego można stwierdzić, że największe były wsie olenderskie w okolicy Międzychodu. Średnia liczba dymów w tych wsiach to około 16. Oznacza to, że średnio mieszkało w nich około 100 osób. Na dzisiejsze warunki były to więc wioski małe lecz o sporym znaczeniu dla gospodarki rolnej. Na terenie dzisiejszego powiatu międzychodzkiego w XVIII wieku w osadach na prawie olenderskim mieszkało około 1500 osób.

Lista miejscowości na prawie olęderskim

Nazwa osady w XVIII wieku	Dzisiejsza nazwa	Rok założenia	Liczba dymów w momencie lokacji	Szacunkowa l. mieszk.	L.d. w 2.poł. XIX w.
Białokoskie Olędry	Białokoszyce	1766	5	30	-
Bucharzewo Olędry	Bucharzewo	1722	5	30	10
Bukowiec Olędry	Bukowce	1691	7	42	-
Chorzępowa	Chorzępowo	1753	12	72	-
Daleszynko	Daleszynek	1748	9	54	-
Dębowskie Olędry	Dębowiec	1722	11	66	-
Drzewce Olędry	Drzewce	1724	22	132	-
Kozy Olędry	Koza	1765	6	36	-
Mechnacz Olędry	Mechnacz	1784	22	132	-
Mechocińskie Olędry	Muchocinek	1758	10	60	-
Meryń Nowy	Mierzynek	1713	21	126	31
Meryń Stary	Mierzyn	1695	9	54	12
Pilskie Olędry	Piłka	1763	-	-	73
Miłostowo	Miłostowo	1791	14	84	-
Radoskie Olędry	Radusz	1700	35	210	56
Skrzydlewo	Skrzydlewo	1785	22	132	33
Sowiagóra Olędry	Sowia Góra	1702	12	72	20
Tuchola Olędry	Tuchola	1740	13		-
Zatom Nowy Olędry	Zatom Nowy	1751	16	96	-
Zwierzyniec Olędry	Zwierzyniec	1751	7	42	-

Bibliografia

• dr Karolina Korenda - Gojdź, Skansen olenderski w Prusimiu- "Olandia", Prusim 2010, tab. 1, s. 28;
• W. Rusiński, Osady tzw. „Olędrów" w dawnym województwie poznańskim, Kraków 1947, s. 132-143;
• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. I-XIV, Warszawa 1880-1895.