Przejdź do zawartości

Sieraków (gmina)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Sieraków
gmina miejsko-wiejska
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Polska

Województwo

wielkopolskie

Powiat

międzychodzki

TERC

3014043

Burmistrz

Paweł Orzeł

Powierzchnia

203,31 km²

Populacja (30.06.2016)
• liczba ludności


8772[1]

• gęstość

43,2 os./km²

Urbanizacja

69,4%

Nr kierunkowy

61

Tablice rejestracyjne

PMI

Adres urzędu:
ul. 8 Stycznia 38
64-410 Sieraków
Szczegółowy podział administracyjny
Plan gminy Sieraków
Liczba sołectw

15

Liczba miejscowości

28

Położenie na mapie powiatu
Położenie na mapie powiatu
52°38′56″N 16°04′53″E/52,648889 16,081389
Strona internetowa
Biuletyn Informacji Publicznej

Sierakówgmina miejsko-wiejska w województwie wielkopolskim, w powiecie międzychodzkim na Pojezierzu Międzychodzko-Sierakowskim. W latach 1975–1998 gmina położona była w województwie poznańskim. Siedzibą gminy jest miasto Sieraków.

Według danych z 31 grudnia 2019 roku[2] gminę zamieszkiwało 8713 osób.

Położenie i podział administracyjny

[edytuj | edytuj kod]

Sąsiednie gminy

[edytuj | edytuj kod]

Sołectwa

[edytuj | edytuj kod]

Gmina dzieli się administracyjnie na:

Podział na sołectwa gminy Sieraków.
Nazwa
wsi sołeckiej
[3]
Ludność
(stan na 1.10.10)
[4]
Ludność
(stan na 1.10.12)
[5]
Powierzchnia
(km²)
[a]
Gęstość zaludnienia
(osób/km²)
L. miejscowości
w sołectwie
Miejscowości w sołectwie
(typ)
Bucharzewo 124 125 28,17 4,4 4 Dębowiec (orzysiółek)
Jeleniec (osada śródleśna)
Jeziorno (osada śródleśna)
Lichwin (leśniczówka)
Chalin 23 25 6,38 3,9 1
Chorzępowo 102 98 6,42 15,3 2 Kobylarnia (wieś)
Góra 175 184 10,94 16,8 1 Góra (osada leśna)
Grobia 334 340 9,70 35 1
Izdebno 212 208 7,91 26,3 1
Jabłonowo 63 61 1,92 31,8 1
Kaczlin 379 382 6,54 58,4 1
Kłosowice 130 132 5,32 24,8 1
Lutom 522 531 12,72 41,7 1
Lutomek 159 164 9,30 17,6 1
Ławica 186 185 9,49 19,5 1
Marianowo 119 127 65,60 1,9 8 Błoto (leśn.)
Borowy Młyn (leśn.)
Czapliniec (leśn.+ os.śródl.)
Gospódka (leśn.)
Kukułka (leśn.)
Pławiska (leśn.)
Przemyśl 121 120 2,31 51,9 2 Śrem (wieś)
Tuchola 62 68 6,49 10,5 1
2711 2750 189,23 14,5 28

Klasy wielkościowe wsi

[edytuj | edytuj kod]

Do największych wsi na terenie gminy należą[5]): Lutom (531 osoby, Kaczlin (382), Grobia (340), Izdebno (208) i Ławica (185).

  • Średnia liczba mieszkańców wsi sołeckiej183 mieszkańców / sołectwo
  • Średnia liczba mieszkańców jednostki wiejskiej98 mieszkańców / miejscowość
Wielkość wsi
rodzaj przedział ludnościowy ilość wsie sołeckie
bardzo duże pow. 1001 mieszk. 0
duże 501–1000 mieszk. 1 Lutom
średnie 301–500 mieszk. 2 Grobia, Kaczlin
małe 151–300 mieszk. 4 Izdebno, Ławica, Góra, Lutomek
bardzo małe pon. 150 mieszk. 8 Marianowo, Bucharzewo, Przemyśl,

Kłosowice, Chorzępowo, Tuchola, Jabłonowo, Chalin

Warunki naturalne

[edytuj | edytuj kod]

Gmina zlokalizowana jest na terenie Pojezierza Poznańskiego w części potocznie nazywanej Pojezierzem Międzychodzko-Sierakowskim. Środkową część przecina rzeka Warta, biegnąca przez takie miejscowości w gminie jak Bucharzewo, Tucholę, Marianowo, Kłosowice, Chorzępowo oraz miasto Sieraków. W północnej części znajduje się Puszcza Notecka. Gmina położona jest w atrakcyjnym regionie turystycznym. Wody powierzchniowe (głównie liczne jeziora polodowcowe) stanowią około 8% powierzchni, a lasy blisko 60%. Z tego powodu w 1991 roku utworzono tu Sierakowski Park Krajobrazowy, chroniący krajobraz polodowcowy.

Struktura powierzchni

[edytuj | edytuj kod]

Według danych z roku 2002[6] gmina Sieraków ma obszar 203,31 km² (co stanowi 27,6% powierzchni powiatu), w tym:

  • użytki rolne: 29%
  • użytki leśne: 57%
  • wody: 8%

Tereny Gminy Sieraków są bogate w zasoby wodne. Przez gminę przepływa rzeka Warta, która dzieli gminę na dwie części różniące się od siebie pod względem litologicznym. Charakterystycznym elementem obszaru Gminy Sieraków jest występowanie licznych jezior. Łączna powierzchnia wszystkich jezior na terenie gminy Sieraków wynosi 1280,56 ha. Oprócz nich również występują mniejsze zbiorniki wodne i stawy.

Najważniejszą rzeką przepływającą przez gminę jest Warta. Cały obszar gminy leży w jej dorzeczu. Drugim pod względem ważności ciekiem, uchodzącym w gminie do Warty, jest rzeka Oszczynica (hydr. Osiecznica), licząca niespełna 31 km długości. Poza tym sieć cieków wodnych uzupełniają liczne strugi, z których najdłuższe są: Struga Jaroszewska, Bielina, Śremska i Górska[7].

Cieki w gminie
lp nazwa cieku typ długość
(całkowita km)
1 Warta rzeka 808,2 [A]
2 Osiecznica rzeka 30,6 [B]
3 Struga Śremska struga 11,1
4 Struga Jaroszewska struga 7,0
5 Bielina struga 6,7 [C]
6 Struga Górska struga 5,6
7 Struga Prusimska struga 3,0
8 Struga Kłosowska struga 1,1
9 Struga Barlińska struga 0,9
10 Struga Kobylińska struga 0,7
11 Struga Lichwińska struga 0,6
  • A^ Na terenie gminy Sieraków, Warta biegnie na długości około 20 km
  • B^ Na terenie gminy Sieraków, Osiecznica biegnie na długości około 9,5 km
  • C^ Na terenie gminy Sieraków, Bielina biegnie na długości około 2,8 km

W gminie znajduje się około 40 jezior powyżej 1 ha.

Największe jeziora w gminie
lp nazwa jeziora wieś/obręb typ powierzchnia

[ha]

max głębokość

[m]

1 Lutomskie Lutom rynnowe 174,70 15[9]
2 Kłosowskie Marianowo rynnowe 142,09 14[10]
3 Śremskie Chalin morenowe 120,11 45[10][11]
4 Barlin Chorzępowo rynnowe 108,59 3,2[11]
5 Jaroszewskie Sieraków morenowe 91,72 35,7[11]
6 Ławickie Ławica morenowe 90,69 18[9]
7 Krzymień Izdebno morenowe 77,17 33,1[11]
8 Kubek Bucharzewo rynnowe 73,05 3,5[11]
9 Lichwin Bucharzewo rynnowe 48,92 5,1[11]
10 Wielkie Góra morenowe 37,14 8,6[11]

Ochrona przyrody

[edytuj | edytuj kod]

Teren Sierakowskiego Parku Krajobrazowego:

Wiatrołomy po wiosennych wichurach w rezerwacie „Buki”

Obszar Natura 2000

Demografia

[edytuj | edytuj kod]
Przestrzenne rozmieszczenie ludności w gminie Sieraków

Gmina jest przedostatnia pod względem gęstości zaludnienia na terenach wiejskich w województwie wielkopolskim. Osób przypadających na 1 km² powierzchni na terenach niezurbanizowanych jest zaledwie 14.

Siedziba gminy, czyli miasto Sieraków liczyło na końcu 2009 roku 6090 mieszkańców, co stanowi 36% ludności miejskiej powiatu.

Według danych z 31 grudnia 2009[12] gminę zamieszkiwały 8763 osoby, co stanowiło 24% ludności powiatu.

Dane z 31 grudnia 2009[12]:

Opis Ogółem Kobiety Mężczyźni
jednostka osób % osób % osób %
populacja 8763 100 4451 50,8 4312 49,2
gęstość zaludnienia
(mieszk./km²)
43,1 21,9 21,2
  • Piramida wieku mieszkańców gminy Sieraków w 2014 roku[1].


Transport i komunikacja

[edytuj | edytuj kod]

Wewnętrzny układ drogowy na terenie miasta Sieraków ma charakter promienisty, dośrodkowy. Na rynku (Plac Powstańców Wielkopolskich) krzyżują się 3 ciągi drogowe łączące Sieraków z drogami wojewódzkimi i pośrednio z przyległymi gminami.

Przez teren miasta i gminy przebiegają drogi wojewódzkie, powiatowe i gminne[13]. Zgodnie z klasyfikacją obowiązującą od 1 stycznia 1999 roku, tj. po wprowadzeniu reformy administracyjnej kraju, przez gminę Sieraków przebiega:

Przykład drogi powiatowej. Droga powiatowa nr 101 na odcinku SierakówGrobia.
  • 28 dróg gminnych według Dziennika Urzędowego Województwa Poznańskiego Nr 13 z 27 grudnia 1986 roku. Drogi gminne mają w większości nawierzchnię gruntową. Na 92 km dróg gminnych, tylko 13 km, tj. 14%, posiada nawierzchnię twardą. W obszarze miasta Sieraków jest 11 km ulic lokalnych, a nawierzchnię twardą posiada 9 km, tj. 82%. Łącznie dróg gminnych i lokalnych miejskich jest 103 km.

Przez gminę nie przebiega żadna droga krajowa. Sieraków jest oddalony o 10 km od drogi krajowej nr 24:

Trasę kolejową przechodzącą przez teren gminy Sieraków stanowi jednotorowa, niezelektryfikowana drugorzędna linia kolejowa nr 368[15] łącząca Szamotuły i Międzychód. Przecina ona od południowego wschodu na zachód część gminy Sieraków, odcinek ten ma długość około 11,5 km. Usytuowane są przy niej 2 stacje kolejowe:

Nieczynny dworzec kolejowy w Sierakowie

Z uwagi na małe zainteresowanie usługami świadczonymi przez PKP Linie Lokalne od roku 1995 ruch pociągów osobowych na trasie Szamotuły – Międzychód został zawieszony. Najbliższa stacja kolejowa obsługująca ruch osobowy znajduje się około 20 km od Sierakowa w mieście Wronki.

Turystyka

[edytuj | edytuj kod]
Strzeżone kąpielisko nad Jeziorem Jaroszewskim

Teren atrakcyjny turystycznie[16]. Na wschodnim brzegu jeziora Jaroszewskiego rozwinął się duży kompleks wypoczynkowy, z licznymi ośrodkami wypoczynkowymi, polami biwakowymi, ośrodkami szkoleniowo-wypoczynkowymi etc. Do miejscowości uznanych za atrakcyjne turystycznie należą także Bucharzewo, Jeziorno, Ławica, Góra, Grobia oraz Chalin. W kilku rozwinęły się niewielkie ośrodki wypoczynkowe, kąpieliska i pola biwakowe.

Aspekt ekonomiczny turystyki

[edytuj | edytuj kod]

Co roku gminę odwiedza stosunkowo duża liczba turystów. W 2008 roku do Sierakowa i okolic przyjechało 21810 osób. Rok ten był jednak jednym z gorszych, ponieważ liczba przyjezdnych kształtuje się z reguły na poziomie 25–30 tys. osób. Najlepszy pod tym względem był rok 2004, w którym to gminę odwiedziło 35720 osób. W 2008 roku ponad 80% turystów przyjeżdżających do powiatu międzychodzkiego odwiedziło właśnie gminę Sieraków. Na jednego mieszkańca gminy przypada średnio corocznie około 3 turystów.

Turyści zagraniczni

[edytuj | edytuj kod]

Gmina (jak i cały powiat międzychodzki) nie należą do popularnych miejsc wypoczynku dla gości z zagranicy. W całym powiecie liczba zagranicznych turystów oscyluje w granicach 500–1300 osób (około 1–3% wszystkich turystów). W gminie na przestrzeni lat 20032008 odsetek turystów zagranicznych wynosił średnio skromne 1,5%. Mimo wszystko w stosunku do całego powiatu gmina Sieraków przyjmuje co trzeciego (lata 20032005, 2008) lub co drugiego (lata 20062007) obcokrajowca. W tym wypadku często przewyższa lub dorównuje jej Gmina Międzychód. Powyższa tendencja wskazuje, że okolice Sierakowa mogą stać się wkrótce popularnym miejscem wypoczynku dla obcokrajowców, ze względu na ciągle niewielkie poznanie walorów turystycznych gminy.

Turyści zagraniczni w gminie Sieraków
rok 2003 2004 2005 2006 2007 2008
liczba turystów 299 408 363 412 431 164
% wsz. turystów 1,25% 1,14% 1,52% 1,54% 1,70% 0,75%
% wsz. turystów

zagr. w powiecie

36,3% 37,6% 28,5% 49,2% 52,4% 33,8%

Baza noclegowa

[edytuj | edytuj kod]

Źródło[17]

W 2008 roku gmina dysponowała około 67% wszystkich miejsc noclegowych w powiecie, w tym aż 77% (420 z 543) miejsc całorocznych. Mimo że gmina ciągle może się poszczycić dużą bazą noclegową, na przestrzeni lat obserwuje się spadek liczby miejsc noclegowych. Na przełomie XX i XXI wieku gmina posiadała ponad 1600 takich miejsc, jednakże mniejszy był wtedy stosunek miejsc całorocznych (około 17%). W miarę spadku liczby turystów likwidowano bądź modernizowano niektóre ośrodki wypoczynkowe, przez co liczba miejsc skurczyła się do poziomu około 1200–1300 miejsc noclegowych. Wzrósł jednak odsetek miejsc noclegowych całorocznych- w co trzecim lokum można przenocować przez cały rok.

Ośrodki wypoczynkowe

[edytuj | edytuj kod]

Agroturystyka

[edytuj | edytuj kod]

W bardziej atrakcyjnych turystycznie i rekreacyjnych miejscowościach gminy gospodarstwa rolne i stadniny otwierają gospodarstwa agroturystyczne.
Zgodnie ze stanem z początku września 2012 roku w gminie funkcjonowało 15 gospodarstw agroturystycznych[18].

Gospodarstwa agroturystyczne w gminie Sieraków
lp nazwa miejscowość adres liczba miejsc atrakcje źródło
1 Chata Zbójców Bucharzewo Bucharzewo 16 35 konie, pikniki w puszczy, ogniska, biesiady zbójeckie, nordic walking [19]
2 Agroturystyka Gawra Chorzępowo Chorzępowo 42 8 konie, paintball, kulig, pole namiotowe, palenisko [20]
3 Agroturystyka Chorzępowo – Przystań Chorzępowo Chorzępowo 79 2 pokoje ryby, łódki, rowery, konie, wędzarnia [21]
4 "Pod Lipą" Halina i Andrzej Nawroccy Chorzępowo Chorzępowo 24 grill, kort tenisowy, tenis stołowy, siatkówka, plac zabaw, palenisko [22]
5 Zagroda z wiatrakiem Góra Góra 20D 12 rowery, strzelanie z łuku, palenisko, grill, zwierzęta gospodarskie, łowisko, siatkówka [23]
6 HI – TECH Agriculture
(dawniej Pod Bukami)
Grobia Grobia 14 b/d b/d [18]
7 Lila i Wiesław Nowaczyk
(dawniej Swoboda)
Grobia Grobia – Sprzeczno 37 b/d zdrowa żywność, udział w pracy rolnika, zbiór ziół i grzybów, wędkowanie, punkt widokowy Góra Głazów [18]
8 "Hubertusik" Elżbieta i Jerzy Knopp Kaczlin Kaczlin–Olendry 6 stadnina, zwierzęta gospodarskie [18]
9 Elżbieta i Stanisław Weber ORION – agroturystyka, masaże Lutom Lutom 37 8 tradycyjna polska kuchnia, pole namiotowe, zwierzęta gospodarskie, rowery, masaże [24]
10 Agrupuchacz Marianowo Marianowo 12/1 12 wiejskie wyroby i przetwory, rowery, konie, ogniska [25]
11 Gościniec Sieraków Wieleńska 25 23 plac zabaw, boisko sportowe, tenis stołowy, grill, pole namiotowe, minizoo, wędkowanie [26]
12 Gościniec Hubertus Sieraków Przedszkolna 8 b/d Restauracja, konie, zielone szkoły [18]
13 Jaś i Marysia Sieraków Poznańska 28 6 Jez. Jaroszewskie, TKKF, grill [18]
14 "Na Morenie" Małgorzata Matalewska Sieraków Okręg Wieleński 3, Piaski 30 plac zabaw, jazda konna, palenisko, grill, łowisko [27]
15 "W zieleni..." Genowefa i Edmund Wicenty Sieraków Okręg Wieleński 6, Piaski 12 ognisko, grill, jazda bryczką, rowery, uprawa pieczarek i sezonowy skup grzybów [18]

Udzielone noclegi

[edytuj | edytuj kod]

Źródło[17]

W gminie Sieraków corocznie udziela się średnio około 80 tys. noclegów. Najlepszy pod tym względem był przełom XX i XXI wieku. Udzielano wtedy ponad 100 tys. noclegów. Turyści wybierali wtedy dłuższy pobyt w okolicy Sierakowa, który trwał przeciętnie około 7 dni (rok 1997. Wówczas ważny był aspekt poznawczy gminy, w którym to odkrywano różne walory przyrodnicze i kulturalne gminy. W ostatnich latach turyści, z reguły okolic Poznania preferują krótsze- około 3-dniowe, weekednowe wypady za miasto. Sieraków pod tym względem jest uprzywilejowany: dość dobry dojazd komunikacyjny, stosunkowo niedalekie położenie od aglomeracji, liczne walory turystyczne. Z tego powodu gmina stała się ciekawą i szybką alternatywą spędzania wolnego weekendu. W 2008 roku w gminie udzielono 77429 nolcegów. W stosunku do poprzedniego roku był to spadek o prawie 4%. W stosunku do całego powiatu, liczba udzielonych noclegów stanowiła około 77%, z ponad 100 tysięcy ogółem.

Aktywna turystyka

[edytuj | edytuj kod]

Ze względu na położenie na terenie Sierakowskiego Parku Krajobrazowego, w gminie wytyczono szereg pieszych i rowerowych lokalnych szlaków turystycznych.

Turystyka piesza

[edytuj | edytuj kod]

Przez gminę przebiega 7 pieszych szlaków turystycznych PTTK

Przez gminę przebiegają 2 wojewódzkie szlaki rowerowe. Dodatkowo wytyczono sieć 5 tras rowerowych wokół Sierakowa.

Szlaki wojewódzkie

Zabytki

[edytuj | edytuj kod]

Lista ważniejszych zabytków gminy, z podziałem na poszczególne miejscowości:

  • Bucharzewo:
    • cmentarz ewangelicki z 2 poł. XIX w.,
    • dom, obecnie schronisko turystyczne z 1860 r.,
  • Chalindwór z poł. XIX w. z zespołem budynków folwarcznych,
  • Lutom – kościół z lat 1753–1762 r.,
  • Lutomek – zespół dworski z poł. XIX w.
  • Lutom – zespół dworski i folwarczny z poł. XIX/XX w.,
  • Sieraków
 Osobny artykuł: Zabytki Sierakowa.
  1. Dane Urzędu Gminy w Sierakowie. Powierzchnia obejmuje wszystkie obręby wsi sołeckiej

Miasta partnerskie

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b Gmina Sieraków w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-03-17], liczba ludności na podstawie danych GUS.
  2. Gmina Sieraków (wielkopolskie) » mapy, GUS, nieruchomości, noclegi, szkoły, regon, kody pocztowe, bezrobocie, wynagrodzenie, zarobki, tabele, edukacja, demografia, przedszkola, statystyki [online], Polska w liczbach [dostęp 2021-02-10] (pol.).
  3. Wykaz sołectw w Gminie Sieraków- Załącznik do uchwały Nr X /79/2003 Rady Miejskiej w Sierakowie z dnia 30 października 2003r w sprawie: zmiany uchwały nr VIII/54/2003 z dnia 1.07.2003 r. w sprawie: Statutu Gminy Sieraków. październik 2003. [dostęp 2009-09-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (28 września 2011)].
  4. Urząd Gminy w Sierakowie: Sołectwa na stronie gminy Sieraków. 2010-10-01. [dostęp 2010-11-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-11-05)]. (pol.).
  5. a b Urząd Gminy w Sierakowie: Sołectwa na stronie gminy Sieraków. 2012-10-01. [dostęp 2012-10-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-03-08)]. (pol.).
  6. Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset. regioset.pl. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).
  7. Wykaz cieków w gminie Sieraków. marzec 2011. s. 32/72. [dostęp 2012-09-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-03-28)].
  8. Wykaz jezior w powiecie międzychodzkim. wrzesień 2008.
  9. a b Włodzimierz Łecki: Międzychód i okolice. Poznań: Wydawnictwo Artystyczno-Graficzne RSW "Prasa", 1970, s. 8.
  10. a b Włodzimierz Łecki: Międzychód i okolice. Poznań: Wydawnictwo Artystyczno-Graficzne RSW "Prasa", 1970, s. 8.
  11. a b c d e f g 2.3.4. Wody powierzchniowe – informacje o powierzchni i głębokości jezior. [dostęp 2009-09-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-09-24)].
  12. a b Baza demograficzna – Tablice predefiniowane – Wyniki badań bieżących; Stan i struktura ludności; Ludność według płci i miast. GUS. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).
  13. 8.8.1. Drogi, [w:] Raport o stanie gminy Sieraków, Sieraków: Urząd Gminy Sieraków, 2008, s. 61–62 [zarchiwizowane 2015-03-07].
  14. Generalny Dyrektor Dróg Publicznych: Wykaz dróg wojewódzkich na terenie województwa wielkopolskiego. [dostęp 2000-08-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (18 września 2009)].
  15. 8.8.3. Transport kolejowy, [w:] Raport o stanie gminy Sieraków, Sieraków: Urząd Gminy Sieraków, 2008, s. 62 [zarchiwizowane 2015-03-07].
  16. Turystyczna, interaktywna mapa powiatu międzychodzkiego.
  17. a b c Turystyka Grupa: OBIEKTY ZBIOROWEGO ZAKWATEROWANIA ;. XII 2008. Cytat: Miejsca noclegowe ogółem; Miejsca noclegowe całoroczne; Korzystający z noclegów ogółem; Udzielone noclegi
  18. a b c d e f g Katalog firm: Agroturystyka. 2012. [dostęp 2012-09-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-07-02)].
  19. Strona www Chata Zbójców. 2012. [dostęp 2012-09-04].
  20. Strona www Gawra. 2012. [dostęp 2012-09-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-08-10)].
  21. Strona www Przystań. 2012. [dostęp 2012-09-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-03-15)].
  22. Strona www Przystań. 2012. [dostęp 2012-09-04].
  23. Strona www Zagrody z Wiatrakiem. 2012. [dostęp 2012-09-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-12-14)].
  24. Informacje o Orion. 2012. [dostęp 2012-09-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)].
  25. Strona www Agrupuchacz. 2012. [dostęp 2012-09-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-06-30)].
  26. Info o Gościńcu. 2012. [dostęp 2012-09-04].
  27. Info o Na Morenie. 2012. [dostęp 2012-09-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-10-13)].