Milutin Milanković

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Milutin Milanković
Милутин Миланковић
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

28 maja 1879
Dalj

Data i miejsce śmierci

12 grudnia 1958
Belgrad

Zawód, zajęcie

matematyk, geofizyk i astrofizyk, inżynier budownictwa

Faksymile
Odznaczenia
Kawaler Orderu Świętego Sawy (Serbia) Kawaler Orderu Korony Jugosłowiańskiej
Multimedia w Wikimedia Commons

Milutin Milanković, cyrylicą: Милутин Миланковић (ur. 28 maja 1879 w Dalju, zm. 12 grudnia 1958 w Belgradzie) – serbski matematyk, geofizyk i astrofizyk, inżynier budownictwa oraz pisarz i popularyzator nauki.

Życie osobiste[edytuj | edytuj kod]

Jego dziadek Uroš był filozofem, a drugi dziadek, Mita, szefem sztabu serbskiej armii za panowania Michała Obrenowicia[1]. Był synem Milana i Jelisavety, z d. Maučević[1], jego ojciec był rolnikiem i handlarzem, a także lokalnym politykiem, zmarł gdy Milutin miał 8 lat[2]. Miał sześcioro rodzeństwa; wraz ze swoją siostrą bliźniaczką był najstarszy[3]. Trzech braci Milutina umarło z powodu gruźlicy jeszcze w dzieciństwie. Po śmierci ojca matka, babka i wuj zaczęli opiekować się dziećmi[4]. 14 czerwca 1914 poślubił Kristinę Topuzović[5], z którą miał syna Vasko[1].

Przed podjęciem pracy naukowej[edytuj | edytuj kod]

Urodził się w Dalju, położonym nad brzegiem Dunaju w Slawonii w Austro-Węgrzech, obecnie w żupani osijecko-barańskiej w Chorwacji. Z powodu słabego zdrowia, podstawowe kształcenie Milutina przebiegało w domu, gdzie uczył się od guwernantek i korepetytorów[4]. W wieku dziesięciu lat przeprowadził się do innego wuja, Pai Maučevicia, w pobliskim Osijeku, gdzie po raz pierwszy uczęszczał do szkoły publicznej. W 1902 ukończył studia z zakresu inżynierii lądowej na Uniwersytecie Technicznym w Wiedniu, dwa lata później jako pierwszy Serb uzyskał tu tytuł doktora nauk technicznych[4]. Tytuł jego doktoratu to Beitrag zur Theorie der Druck-kurven[5][6] (pol. Przyczynek do teorii krzywych ciśnienia). W zawodzie inżyniera – budowniczego mostów, wiaduktów i zapór z zastosowaniem żelbetu[4], pracował w firmie Pittel do 1909, kiedy objął katedrę matematyki w Uniwersytecie w Belgradzie, gdzie później utworzył katedrę mechaniki nieba i był dziekanem Wydziału Filozoficznego. Pionier inżynierii rakietowej, dyrektor Obserwatorium Astronomicznego w Belgradzie (1948–1951)[4].

Praca naukowa[edytuj | edytuj kod]

Jego najbardziej znanym osiągnięciem jest opisanie cykli Milankovicia, gdzie zastosował metody matematyczne do rekonstrukcji warunków klimatycznych panujących dawniej na Ziemi, a także zależności orbity ziemskiej i zmian klimatycznych[7]. Milanković badał trzy parametry orbity ziemskiej: inklinację (nachylenie) osi ziemskiej, jej precesję (zjawisko obracania się) i ekscentryczność orbity wokół Słońca. Stwierdził wyraźne oscylacje o okresach rzędu dziesiątek tysięcy lat[8]. Było to rozwinięcie teorii Jamesa Crolla.

Teoria Milankovićia zyskała światową sławę dzięki publikacji jego krzywej promieniowania słonecznego w dziele Die Klimate der geologischen Vorzeit (1924), autorstwa klimatologa Wladimira Köppena i geofizyka Alfreda Wegenera. Następnie zaproszono go do współpracy przy dwóch podstawowych podręcznikach: klimatologii – Handbuch der Klimatologie (5 tomów, wyd. 1939) oraz geofizyki, Handbuch der Geophysik (1933)[4].

Jego teoria nie została wówczas uznana, lecz współczesne badania osadów na dnach oceanicznych i rdzeni lodowcowych na Grenlandii i Antarktydzie zdają się potwierdzać rytmy Milankovicia[7][9] o okresach 41 tys., 23 tys. oraz 100 tys. lat[8][10].

Sformułował prawo insolacji i teorię epoki lodowcowej[4][11]. Dokonał również modyfikacji kalendarza juliańskiego, w następstwie czego opracował kalendarz nowojuliański, przyjęty przez większość Kościołów prawosławnych, m.in. Kościół Grecji, Konstantynopola, Rumunii, Bułgarii, Cypru[12].

Był stałym członkiem Serbskiej (od 1924) i członkiem korespondentem Jugosłowiańskiej Akademii Nauk i Umiejętności (od 1925)[13].

Upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]

Jego imieniem nazwano planetoidę (1605) Milankovitch oraz kratery na Księżycu i Marsie[1][13].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c d Nikola Pantić: Milutin Milanković (1879–1958). mi.sanu.ac.rs. [dostęp 2016-10-15]. (ang.).
  2. ↑ Znameniti Srbi u Hrvatskoj. snv.hr. [dostęp 2020-01-09].
  3. ↑ Bojan Savić: O našim velikanima. 2016, s. 52. (serb.).
  4. ↑ a b c d e f g Спасова, Даница; Радиновић, Ђуро; Милићевић, Владо; Максимовић, Славко: Milutin Milanković – A Traveler Through Distant Worlds and Times. Београд: Удружење Милутин Миланковић и Завод за унапређивање образовања и васпитања, 2008. ISBN 978-86-910617-0-8. (ang.).
  5. ↑ a b Klima v rytmu vesmíru. cpress.cz. s. 1. [dostęp 2016-10-15]. (cz.).
  6. ↑ Prvi srpski doktor tehničkih nauka. [w:] Milutin Milanković – Digitalni legat [on-line]. legati.matf.bg.ac.rs. [dostęp 2016-10-15]. (serb.).
  7. ↑ a b Milutin Milankovitch (1879–1958). Earth Observatory, part of the EOS Project Science Office, NASA Goddard Space Flight Center. [dostęp 2016-10-14]. (ang.).
  8. ↑ a b W. Schwarzacher: Cyclostratigraphy and the Milankovitch Theory. Books.google.rs, 1993-08-24. s. 29–45. [dostęp 2016-10-15]. (ang.).
  9. ↑ Tomasz Ulanowski: Eocen. Kiedy Antarktydę porastały lasy. gazeta.pl, 27.09.2016. [dostęp 2016-10-14].
  10. ↑ Milutin Milankovitch, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2016-10-16] (ang.).
  11. ↑ Milutin Milanković: Canon of insolation and the ice-age problem: (Kanon der Erdbestrahlung und seine Anwendung auf das Eiszeitenproblem). Belgrade: Königlich serbische Akademie, 1941. OCLC 51263. [dostęp 2016-10-15].
  12. ↑ Lumma Liborius: Von Caesar bis Meletios oder: Warum Weihnachten am 7. Januar ist. Universität Innsbruck, 2010-09-14. [dostęp 2016-10-15]. (niem.).
  13. ↑ a b Milanković, Milutin. [w:] Hrvatska enciklopedija [on-line]. enciklopedija.hr. [dostęp 2016-10-15]. (chorw.).
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Milutin_Milanković&oldid=71751093”