Nacza (obwód brzeski)
 Dwór w Naczy, 2014 | |
| Państwo | |
|---|---|
| Obwód | |
| Rejon | |
| Sielsowiet |
Nacza |
| Populacja (2009) • liczba ludności |
|
| Nr kierunkowy |
+375 1633 |
| Kod pocztowy |
225391 |
| Tablice rejestracyjne |
1 |
Położenie na mapie obwodu brzeskiego  | |
Położenie na mapie Białorusi  | |
 53°02′03,7″N 26°25′26,4″E/53,034361 26,424000
| |
.JPG)
Nacza (biał. Нача i ros. Нача, hist. Nacz, Nacz Bryndzowska) – agromiasteczko na Białorusi, w rejonie lachowickim obwodu brzeskiego, nad rzeką Naczą, dopływem Łani, około 11 km na wschód od Lachowicz.
Historia[edytuj | edytuj kod]
W XV wieku były to dobra Niemirowiczów. Należały do syna Jana Niemiry – Fiedka (Teodora) Niemirowicza, najprawdopodobniej namiestnika briańskiego. Po śmierci Fiedka dobra odziedziczyły jego dzieci Anna Niemirowiczówna, żona Bartosza Taborowicza, i Piotr Niemirowicz „Pieńko” (zm. ok. 1500) – ojciec Jana Niemirowicza „Pieńki”, Zofii I v. za Stanisławem Dowojno II v. za Janem Steczko i Anny za Janem Dowojnowiczem. Anna Niemirowicz, wychodząc za Bartosza Taborowicza[1] wniosła Naczę do wspólnego majątku. Ich syn, Jan, był właścicielem majątku w 1509 roku. W tym też roku (29 stycznia 1509) król Zygmunt I Stary potwierdził Janowi Niemirowiczowi „Pieńce” prawa do Naczy[2]. Później ziemie te stały się królewszczyzną. Król Zygmunt August podarował je wojskiemu nowogródzkiemu A. Bryndze i od tego czasu zwano te dobra Naczą Bryndzowską. Jeszcze za życia króla Nacza stała się własnością Andrzeja Podarewskiego. Z czasem majątek ten stał się własnością jezuicką. Po zdławieniu insurekcji kościuszkowskiej został skonfiskowany i nadany książętom Massalskim. W 1798 roku Naczę kupił Franciszek Czarnocki (1757–1842), podstoli i rotmistrz witebski, przeznaczając ten majątek dla swojego starszego syna, Michała (1784–1861). Po Michale dobra te, liczące wtedy 1308 dziesięcin, dziedziczył jego syn, Kazimierz (ur. w 1823 roku), a po nim – jego syn, Michał, ostatni właściciel Naczy. Mieszkał tu również brat Michała, Napoleon Czarnocki (1866–1937), lekarz i publicysta, który przebywał tu pod dozorem policji za udział w studenckich zamieszkach w 1890 roku[3][4].
Po III rozbiorze Polski w 1795 roku Nacza wcześniej należąca do województwa nowogródzkiego Rzeczypospolitej (a między II i III rozbiorem – do namiestnictwa mińskiego), znalazła się na terenie powiatu słuckiego (ujezdu) kolejno guberni: słonimskiej, litewskiej, grodzieńskiej i mińskiej Imperium Rosyjskiego. Po ustabilizowaniu się granicy polsko-radzieckiej w 1921 roku Nacz Bryndzowska (wieś miała wtedy taką nazwę) znalazła się na terenie Polski, w gminie Lachowicze w powiecie baranowickim województwa nowogródzkiego, od 1945 roku – w ZSRR, od 1991 roku – na terenie Republiki Białorusi[5][6].
W 2009 roku w Naczy mieszkało 578 osób[7].
Dwór[edytuj | edytuj kod]
Michał Czarnocki wybudował tu klasycystyczny dwór w latach 1810–1815[potrzebny przypis]. Został on przebudowany w latach 1905–1910 według projektu architekta A. Krzyżanowskiego. Jest to parterowy, murowany budynek wzniesiony na planie prostokąta, dziewięcioosiowy, na wysokiej podmurówce, z monumentalnym sześciokolumnowym portykiem zwieńczonym trójkątnym drewnianym szczytem od frontu, nadającym domowi charakter pałacu, przykryty gładkim, czterospadowym, a po przebudowie Krzyżanowskiego – dwuspadowym dachem. Od ogrodu jest płytki centralny ryzalit, o narożach zdobionych boniowaniem, z trzema ostrołukowymi oknami i rozetą. Do szczytów budynku, ozdobionych pilastrami, przylegają niewielkie kamienne tarasy[8][9]. W centralnej części budynku mieszczą się westybul i sala balowa, nad którą znajduje się antresola. Pozostała część ma układ dwutraktowy.
Przed domem rozciągał się wielki, kolisty, przecięty przez środek, gazon. Do podjazdu wokół gazonu wiodła szeroka aleja obsadzona włoskimi topolami. Po prawej stała parterowa oficyna. Właściwy, kilkuhektarowy park leżał za domem[4]. W zachodniej części parku stał niezwykły kamienny stół, na niskiej kolumnie (obecnie rozbity). W części wschodniej – wielki klomb o średnicy 7 m, z modrzewiem pośrodku (który dawno usechł) i 12 modrzewiami na obwodzie, służący za zegar słoneczny[10], w pobliżu była sadzawka[11]. W parku i pobliskim lasku, na tzw. pańskich mogiłkach można znaleźć stare nagrobki[12].
Obecnie za dworem znajduje się nieduży fragment zaniedbanego parku krajobrazowego. Zachowała się część dawnych zabudowań gospodarczych: między innymi oficyna, stajnia i gorzelnia, rozmieszczonych pomiędzy współczesnymi budynkami. Obecnie zespół jest użytkowany przez miejscowy kołchoz[12].
Majątek w Naczy Bryndzowskiej jest opisany w 2. tomie Dziejów rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej Romana Aftanazego[4].
Kompleks pałacowo-parkowy jest historyczno-kulturalnym zabytkiem Białorusi o numerze ewidencyjnym 112Г000480.
Ludzie związani z Naczą[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ T. Jaszczołt, Ród Niemiry z Wsielubia - Niemirowiczowie i Szczytowie herbu Jastrzębiec do połowy XVI wieku, [w:] Unia w Horodle na tle stosunków polsko-litewskich, S.Górzynski (red.), Wydawnictwo DiG, Warszawa 2015, s. 201-202, 209-210
- ↑ T. Jaszczołt, Ród Niemiry z Wsielubia - Niemirowiczowie i Szczytowie herbu Jastrzębiec do połowy XVI wieku, [w:] Unia w Horodle na tle stosunków polsko-litewskich, S.Górzynski (red.), Wydawnictwo DiG, Warszawa 2015, s. 209
- ↑ Нача, усадьба Черноцких „Нача Брындзовская”. W: Анатолий Тарасович Федорук: Старинные усадьбы Берестейщины. Mińsk: Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі, 2004, s. 316–318. ISBN 985-11-0305-5. [dostęp 2015-11-22]. (ros.).
- ↑ a b c Nacz Bryndzowska, [w:] Roman Aftanazy, Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, wyd. drugie przejrzane i uzupełnione, t. 2: Województwa brzesko-litewskie, nowogrodzkie, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1993, s. 270–272, ISBN 83-04-03784-X, ISBN 83-04-03701-7 (całość).
- ↑ Nacz Bryndzowska, agromiasteczko na stronie Radzima.net [online] [dostęp 2015-11-22].
- ↑ Nacz, 3), powiat słucki, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VI: Malczyce – Netreba, Warszawa 1885, s. 853.
- ↑ Liczby ludności miejscowości obwodu brzeskiego na podstawie spisu ludności wg stanu na dzień 14 października 2009 roku [online] [dostęp 2015-11-22].
- ↑ Архітэктура Беларусі. Энцыклапедычны даведнік. Mińsk: Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі, 1993, s. 365. ISBN 5-85700-078-5. [dostęp 2015-11-22]. (biał.).
- ↑ Збор помнікаў гісторыі і культуры. Брестская область. Mińsk: Белорусская Советская Энциклопедия имени Петруся Бровки, 1990, s. 288–289. (biał.).
- ↑ Нача na stronie Globus Białorusi [online] [dostęp 2015-11-22] (ros.).
- ↑ Нача, Nacza, Нача. W: Леанід Міхайлавіч Несцярчук: Замкі, палацы, паркі Берасцейшчыны. Mińsk: БЕЛТА, 2002, s. 2225–226. ISBN 985-6302-37-4. [dostęp 2015-11-22]. (biał.).
- ↑ a b Nacz (Nacz Bryndzowska) na stronie Radzima.org [online] [dostęp 2015-11-22].