Ołeksandr Dowżenko

Ołeksandr Dowżenko
Data urodzenia	10 września 1894
Data śmierci	25 listopada 1956
Zawód	reżyser, scenarzysta, producent
Współmałżonek	Julija Sołncewa

Ołeksandr Dowżenko 1922

Ołeksandr Dowżenko,Kost Hordijenko, Mykoła Chwylowy, Charków 1925

Tablica pamiątkowa Ołeksandra Dowżenki w Berlinie

Ołeksandr Petrowycz Dowżenko (ukr. Олександр Петрович Довженко; ur. 29 sierpnia^?/10 września 1894 w chutorze Wiuniszcze (ob. w granicach Sośnicy), gubernia czernihowska, zm. 25 listopada 1956 w Pieriediełkino) – ukraiński reżyser, scenarzysta i producent filmowy, jeden z pionierów kina ukraińskiego, pisarz.

Życiorys

W 1914 ukończył kolegium nauczycielskie w Głuchowie. W latach 1917-1919 studiował na Akademii Sztuk Pięknych w Kijowie. W latach 1921-23 pracownik Komisariatu Spraw Zagranicznych Ukraińskiej SRR, pracował początkowo w misji repatriacyjnej w Polsce a następnie w wydziale konsularnym poselstwa USRR w Berlinie. Tam w 1922-23 udoskonalał warsztat artystyczny, korzystając ze stypendium ludowego komisariatu oświaty USRR. W 1923 w związku z likwidacją odrębnej służby dyplomatycznej USRR odwołany na Ukrainę. W 1923-1926 pracował jako ilustrator w gazecie „Wisti WUCWK” („Вісті ВУЦВК”) w Charkowie. Tworzył poetyckie obrazy o tematyce rewolucyjnej, później także o wymowie propagandowej. Obok Siergieja Eisensteina i Wsiewołoda Pudowkina uważany za najwybitniejszego twórcę kina radzieckiego.

W swoich filmach poetycko-filozoficznych o podłożu ekspresjonistycznym nawiązywał do tradycji ludowej i kina poetyckiego m.in. w najbardziej znanym jego filmie Ziemia (Земля, 1930). Był autorem wielu innowacji warsztatowych, zwłaszcza w zakresie montażu.

Dowżenko zmuszony był do realizowania wielu filmów w poetyce socrealizmu, a jego dokument Wyzwolenie (Визволення) z lat 1939-1940, który dotyczył najazdu ZSRR na Polskę, okazał się banalnym plakatem patetyczno-propagandowym.

Zrealizował także filmy Wasia – reformator (Вася – реформатор, 1925), Jagódki miłości (Ягідки кохання, 1926), Teczka kuriera dyplomatycznego (Сумка дипкур'єра, 1927), Zwienigora (Звенигора, 1928), Arsenał (Арсенал, 1928), Iwan (Іван, 1932), Aerograd (Аероград, 1935), Szczors (Щорс, 1939). W okresie wojny Dowżenko zrealizował filmy Bitwa za naszą Radziecką Ukrainę (Битва за нашу Радянську Україну, 1943) і Zwycięstwo na prawobrzeżnej Ukrainie (Перемога на Правобережній Україні, 1945).

Dowżenko znany jest również jako pisarz i publicysta. Jest autorem opowiadań Maty (Матu), Pered bojem (Перед боєм), Wola do żyttia (Воля до життя). Ugruntował w literaturze ukraińskiej gatunek opowieści filmowej, tworząc takie utwory jak Poema pro more (Поема про море, 1950) i Zaczarowana Desna (Зачарована Десна, 1954-1955). Duże znaczenia dla zrozumienia twórczości Dowżenki ma niedawno opublikowany Dziennik (Щоденник), który zbiera notatki ułożone w chronologicznym porządku – czytane razem tworzą pamiętnik.

Został odznaczony m.in. Orderem Lenina. Dwukrotny laureat Nagrody Stalinowskiej (1941 i 1949) i pośmiertnie Nagrody Leninowskiej (1959).

Pochowany na Cmentarzu Nowodziewiczym w Moskwie.

Filmografia

Jako reżyser

• 1926 Jagódki miłości (Ягoдка любви)
• 1926 Wasia – reformator (Вася – реформатор)
• 1927 Teczka kuriera dyplomatycznego (Сумка дипкурьера)
• 1928 Zwenigora (Звенигора)
• 1928 Arsenał (Arsienał / Арсенал)
• 1930 Ziemia (Ziemlja / Зeмля)
• 1932 Iwan (Ивaн)
• 1935 Aerograd (Аэроград)
• 1939 Bukowina, ziemia ukraińska (Буковина, земля Украинская)
• 1939 Szczors (Щopc)
• 1940 Wyzwolenie (Oswobożdienije / Освобождение)
• 1943 Bitwa za naszą radziecką Ukrainę (Битва за нашу Советскую Украину)
• 1945 Soviet Earth / Cтpaнa poднaя
• 1945 Zwycięstwo na prawobrzeżnej Ukrainie (Победа на Правобережной Украине и изгнание немецких захватчиков за пределы украинских советских земель)
• 1948 Miczurin (Michurin / Мичурин)
• 1949 Farewell, America (Прощай, Америка!)
• 1959 Poemat o morzu (Поэма о море)

Bibliografia

• Довженко Олександр Петрович w: Енциклопедія історії України: Т. 2. Редкол.: В. А. Смолій (голова) та ін. НАН України. Інститут історії України. – Київ 2004, Wyd. «Наукова думка». ​ISBN 966-00-0632-2​.