Oksym fosgenu
| |||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||
| Ogólne informacje | |||||||||||||||||||||
| Wzór sumaryczny |
CHCl2NO | ||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Inne wzory |
(Cl) | ||||||||||||||||||||
| Masa molowa |
113,93 g/mol | ||||||||||||||||||||
| Wygląd |
bezbarwne pryzmatyczne kryształy[1] | ||||||||||||||||||||
| Identyfikacja | |||||||||||||||||||||
| Numer CAS | |||||||||||||||||||||
| PubChem | |||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||
| Podobne związki | |||||||||||||||||||||
| Podobne związki | |||||||||||||||||||||
| Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą stanu standardowego (25 °C, 1000 hPa) | |||||||||||||||||||||
Oksym fosgenu, CX – organiczny związek chemiczny z grupy halogenowanych oksymów, parzący i duszący bojowy środek trujący. Działa także ogólnotrująco i drażniąco[4].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Oksym fosgenu otrzymano prawdopodobnie w wyniku rosyjskich badań nad pestycydami na karaluchy[5]. W czasie II wojny światowej III Rzesza posiadała ten rodzaj broni chemicznej, jednak nigdy nie użyła go na polu bitwy. Po wojnie wiele krajów badało ten związek, jednak tylko kilka z nich, z powodu problemów z przechowywaniem, posiadała go w swoim arsenale[6]. Według niektórych źródeł był używany przez ZSRR w czasie wojny w Afganistanie[7].
Właściwości[edytuj | edytuj kod]
W stanie czystym oksym fosgenu tworzy bezbarwne pryzmatyczne kryształy. Dobrze rozpuszcza się w rozpuszczalnikach organicznych; w wodzie słabiej. Jego roztwory wodne łatwo hydrolizują, szczególnie w środowisku zasadowym. Produkt techniczny jest cieczą koloru żółtobrązowego. Polimeryzuje w czasie przechowywania[1].
Ma intensywny, nieznośny i drażniący zapach[2]. Oksym fosgenu acyluje grupy sulfhydrylowe i aminowe[8]. Bardzo łatwo reaguje z amoniakiem dając nietoksyczne produkty[4]. Czasem stosuje się go w mieszaninach z iperytem, gdyż ułatwia wnikanie iperytu do ciała[5].
Zagrożenia[edytuj | edytuj kod]
Oksym fosgenu jest nietrwałym i szybko działającym bojowym środkiem trującym o silnym działaniu parzącym, duszącym i drażniącym[1]. Przyjmuje się, że jego działanie opiera się na chlorowaniu niektórych grup aminokwasów w białkach[5].
Zarówno w postaci par i aerozoli, jak i cieczy lub ciała stałego, oksym fosgenu powoduje prawie natychmiastowy silny ból i miejscowe uszkodzenia tkanek skóry, oczu lub błon śluzowych[9]. Objawy są długotrwałe i uniemożliwiają wykonywanie normalnych czynności[1]. Zależą od miejsca narażenia, gdyż związek ten wywiera największy wpływ na pierwsze naczynia włosowate, które napotka[9]. Odruchowe drapanie może prowadzić do trudno gojących się ran[1]. Uszkodzenia skóry są rumieniowate i wyjątkowo bolesne[9].
Uszkodzenia skóry, oczu i dróg oddechowych są podobne do tych powodowanych przez iperyt siarkowy[9] – bolesne, swędzące wypryski o białym zabarwieniu przypominające oparzenia pokrzywą[1] (stąd nazywany czasem gazem pokrzywowym). Objawy inhalacji są natomiast zbliżone do skutków działania fosgenu[1] – podrażnienie dróg oddechowych, kaszel, duszność, obrzęk płuc[1][9].
Ekspozycja oczu na bardzo małe stężenia oksymu fosgenu powoduje podrażnienie, ból, łzotok, reakcję zapalną i czasową ślepotę[1][2][9]. Duże stężenia tego związku mogą natomiast powodować trwałe uszkodzenia rogówki i ślepotę[9].
Dawkę śmiertelną (LD50) szacuje się na 10–30 mg/kg masy ciała[1], jednak śmierć następuje zazwyczaj w wyniku zatrzymania oddechu[9]. Najprawdopodobniej nie działa negatywnie na funkcje rozrodcze[8].
Dekontaminacja polega na jak najszybszym usunięciu oksymu fosgenu z ciała dużą ilością wody lub DS2. W związku z szybką absorpcją tego związku przez tkanki, dekontaminacja jest mało skuteczna po pojawieniu się bólu[2].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f g h i j k l 1000 słów o chemii i broni chemicznej, Zygfryd Witkiewicz (red.), Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1987, s. 186, ISBN 83-11-07396-1, OCLC 19360683.
- ↑ a b c d e f Phosgene Oxime – CX, [w:] Steven L. Hoenig, Compendium of Chemical Warfare Agents, New York: Springer, 2007, s. 38–41, ISBN 978-0-387-34626-7 (ang.).
- ↑ a b c Wilhelm Prandtl, Kurt Sennnewald, Über das Trichlor-nitroso-methan, das Dichlor-formoxim (Phosgen-oxim) und einige ihrer Derivate, „Berichte der deutschen chemischen Gesellschaft”, 62 (7), 1929, s. 1754–1768, DOI: 10.1002/cber.19290620723 (niem.).
- ↑ a b Bojowe środki trujące, [w:] Zbigniew Jaśtak, Skażenia promieniotwórcze, chemiczne, biologiczne, wyd. 1, Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1963, s. 72.
- ↑ a b c Eric Croddy, Clarisa Perez-Armendariz, John Hart, Broń chemiczna i biologiczna, Warszawa: Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, 2003, s. 140–141, ISBN 83-204-2817-3.
- ↑ D. Hank Ellison, Handbook of Chemical and Biological Warfare Agents, wyd. 2, Boca Raton: CRC Press, 2008, s. 207, ISBN 978-0-8493-1434-6 (ang.).
- ↑ Chemical Warfare Agents. Chemistry, Pharmacology, Toxicology, and Therapeutics, James A. Romano (red.), Brain J. Lukey (red.), Harry Salem (red.), wyd. 2, CRC Press, 2008, s. 15, ISBN 978-1-4200-4661-8.
- ↑ a b Handbook of Toxicology of Chemical Warfare Agents, Ramesh C. Gupta (red.), wyd. 1, Elsevier, 2009, s. 539, ISBN 978-0-12-374484-5.
- ↑ a b c d e f g h Gupta 2009 ↓, s. 726.
