Przejdź do zawartości

Ostrowy Tuszowskie

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Ostrowy Tuszowskie
wieś
Ilustracja
Kościół pw. Wniebowzięcia NMP w Ostrowach Tuszowskich (2022)
Państwo

 Polska

Województwo

 podkarpackie

Powiat

kolbuszowski

Gmina

Cmolas

Liczba ludności (2020)

968[2]

Strefa numeracyjna

17

Kod pocztowy

36-105[3]

Tablice rejestracyjne

RKL

SIMC

0646860[4]

Położenie na mapie gminy Cmolas
Mapa konturowa gminy Cmolas, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Ostrowy Tuszowskie”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole po prawej znajduje się punkt z opisem „Ostrowy Tuszowskie”
Położenie na mapie województwa podkarpackiego
Mapa konturowa województwa podkarpackiego, u góry po lewej znajduje się punkt z opisem „Ostrowy Tuszowskie”
Położenie na mapie powiatu kolbuszowskiego
Mapa konturowa powiatu kolbuszowskiego, po lewej znajduje się punkt z opisem „Ostrowy Tuszowskie”
Ziemia50°19′05″N 21°39′18″E/50,318056 21,655000[1]

Ostrowy Tuszowskiewieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie kolbuszowskim, w gminie Cmolas[4].

W latach 1954–1959 wieś była siedzibą gromady Ostrowy Tuszowskie, po jej zniesieniu w gromadzie Jagodnik. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa rzeszowskiego.

Miejscowość jest siedzibą parafii Wniebowzięcia NMP, należącej do dekanatu Kolbuszowa Zachód, diecezji rzeszowskiej.

Integralne części wsi Ostrowy Tuszowskie[5][4]
SIMC Nazwa Rodzaj
0646877 Foce część wsi
0646883 Fraszki część wsi
0646890 Kolonia część wsi
0646908 Nowa Wieś część wsi
0646914 Pateraki część wsi
0646920 Podkościele część wsi
0646937 Ulanów część wsi
0646943 Zagrody Drugie część wsi
0646950 Zagrody Pierwsze część wsi

Historia

[edytuj | edytuj kod]

Początki miejscowości

[edytuj | edytuj kod]

Pierwsza pisana wzmianka o dzisiejszych Ostrowach Tuszowskich pochodzi z 1538 roku - zawiera ją ówczesny rejestr poborowy. Wtedy miejscowość ta znana była pod nazwą Sława Góra. Później nazwę tę zmieniono, w dokumentach staropolskich można odnaleźć ją jako "Ostrowy seu Sławogóry". Wkrótce, bo w 1566 roku wieś lokowana była powtórnie. Informacja taka zawarta była w akcie dotacyjnym króla Zygmunta Augusta. Osada miała być wówczas wsią królewską[6].

Zabór austriacki

[edytuj | edytuj kod]

W 1783 r. w ramach kolonizacji józefińskiej na terenie przylegającym do granic miejscowości utworzono kolonię dla niemieckich osadników o nazwie Sandlautern, w której pierwotnie miało osiąść 14 rodzin - 48 osób, wszystkie wyznania katolickiego[7][8]. Mieszkańcy kolonii szybko się zasymilowali i zatracili umiejętność posługiwania się językiem niemieckim. Sama kolonia przestała istnieć wraz z początkiem I wojny światowej, stając się przysiółkiem miejscowości i jej integralną częścią[9].

W Słowniku Geograficznym Królestwa Polskiego z 1886 r. tak przedstawiono miejscowość:

"Ostrów przy Tuszowie, z Zagrodami, Paterakami, Starą Wsią, Budą Tuszowską, Focą i Kątnikami, wieś zwana także Ostrowy Tuszowskie, powiat kolbuszowski. Posiada kościół parafialny rzymskokatolicki (diecezja tarnowska, dekanat mielecki) i szkołę ludową. Kościół drewniany z 1562 roku. Do parafii należy Kumorów, Przyłęk, Toporów i Szydłowiec. W 1880 roku było tu 1204 mieszkańców, szematyzm duchowy podaje jednak 1120 rzym.-kat. i 83 izraelitów. Budy Tuszowskie są kolonią niemiecką, założoną na części kameralnej wsi Tuszowa. O. ma kasę pożyczkową gminną: z kapitałem 2959 zł. kolonia zaś z kapitałem 547 zł. Fundusz ubogich założony przez ks. Anzelma Urbańskiego i Feliksa Kamieńskiego ma 275 zł - Pos. większa M. Hirscha, izraelity ma 24 mr. roli, l Imr. łąk, l Imr. pastwisk i 1813 mr. sosnowego boru pos. mniejsza 1507 mr. roli, 348 łąk, 363 pastwisk i 365 lasu. Ta rozproszona w licznych przysiółkach osada leży blisko źródeł potoku Jamnicy, ginącego w błotach bobulskich, w piaszczystej, sosnowym borem pokrytej równinie kolbuszowskiej (218 m), w północnym stoku małego wzniesienia zwanego Ostrowy (254 m). Przysiółki Pateraki, Kotniki i karczma Brazylia lezą na północ od wsi, wśród lasu, na prawym brzegu Jamnicy. Budy Tuszowskie — na zachód od Huty Komorowskiej. Na zachód wieś graniczy Z Toporowem na południe z Kossowym, na wschód z Jagodnikiem, na północ z Ostrowem Baronowskim."[10]

Dwudziestolecie międzywojenne i II wojna światowa

[edytuj | edytuj kod]

Według spisu ludności z 30 września 1921 roku w Ostrowach Tuszowskich mieszkało 1156 osób w 226 domach, jedna osoba była wyznania mojżeszowego, a pozostałe 1155 wyznania rzymskokatolickiego. Ostrowy Tuszowskie-Kolonię zamieszkiwało 164 osoby w 30 budynkach mieszkalnych, z których 153 było wyznania rzymskokatolickiego, a 11 mojżeszowego. Wszyscy mieszkańcy zdeklarowali polską narodowość[11].

Wieś została całkowicie wysiedlona wraz z kilkudziesięcioma sąsiadującymi miejscowościami wiosną 1941 roku, w ramach rozbudowy poligonu w Dębie[12]. Podczas II wojny światowej na terenie Ostrów Tuszowskich intensywnie działał oddział partyzancki pod dowództwem Wojciecha Lisa[13].

Współcześnie

[edytuj | edytuj kod]

Miejscowość jest w pełni stelefonizowana i zgazyfikowana. Na terenie wsi swoją siedzibę ma ośmioklasowa Szkoła Podstawowa im. Marszałka Józefa Piłsudskiego[14], do której to rejonowo podlegają dzieci z Ostrów Tuszowskich i Toporowa[15]. Kompleks szkolny jest połączony z oddziałem przedszkolnym oraz dwoma boiskami sportowymi z siłownią i placem zabaw.

Dnia 26 stycznia 2013 r. przy budynku szkoły zostało otwarte Centrum Edukacji Ekologicznej Puszcza Sandomierska, które pełni funkcję dydaktyczno-wizualną[16].

W miejscowości utworzono ścieżkę przyrodniczo-kulturową "Po złoto na górę", opisującą za pomocą dziewięciu przystanków walory turystyczne i kulturowe tej części Puszczy Sandomierskiej. Ostatni przystanek to punkt widokowy ulokowany na najwyższym wzniesieniu w okolicy, zwanym Złotą Górą[17], który stanowi atrakcje turystyczną.

W miejscowości działa jednostka ochotniczej straży pożarnej z własnym budynkiem remizy[18], Wiejski Ośrodek Zdrowia[19] oraz Stowarzyszenie "Ostrowy"[18].

Kościół

[edytuj | edytuj kod]

Nieznana jest data powstania parafii w Ostrowach Tuszowskich. Jedyna pewna informacja na ten temat, to fakt, iż parafię uposażył wraz z lokacją wsi król Zygmunt August. Uposażenie na niewiele się jednak przydało, bowiem do powstania parafii w efekcie wtedy nie doszło, erygowana została dopiero 10 grudnia 1574 roku. Pewne jest, że parafia funkcjonowała w 1595 roku, gdyż w roku tym archidiakon krakowski ks. Krzysztof Kazimierski zanotował, że w Ostrowach z powodu morowej zarazy we wsi, wizyty odbyć nie było można[20].

Pierwszy kościół był drewniany, konsekrowany około 1630 roku przez biskupa Tomasza Oborskiego - sufragana krakowskiego. Z powstaniem tej świątyni związana jest legenda otóż: w miejscu, gdzie dzisiaj stoi kościół, niegdyś była puszcza, w której często urządzano polowania. Pewien rycerz bardzo znużony, zasnął w lesie modrzewiowym pod jednym z drzew. We śnie objawiła mu się Matka Boża i powiedziała: Przyszłam tu z Włoch i tu postawisz mi kościół. Rycerz nie żałował kosztów. Kościół zbudowany został właśnie z modrzewia[21][22].

Nie wiadomo jaki obraz Matki Bożej znajdował się początkowo w wielkim ołtarzu. Obecny wizerunek zwany jest obrazem "Madonny z Puszczy". Tradycja mówi, że obraz ten pochodzi z Rzymu. Jest on kopią obrazu z Bazyliki Matki Bożej Większej w Rzymie[23]. Obraz był darem królewskim i od początku był czczony jako łaskami słynący, o czym świadczą pochodzące z XVII wieku wota. Z dawnych wotów nie zachowało się ani jedno. Władze austriackie w 1794 roku skonfiskowały wszystkie.

Pomnik rycerza w Ostrowach Tuszowskich związany z legendą o powstaniu kościoła

Od XVII wieku Madonna z Puszczy cieszy się wielką czcią. Liczne pielgrzymki z okolicznych parafii przybywały do Madonny pieszo, by prosić Ją o łaski i dziękować za otrzymane dobrodziejstwa. Stale składane wota były dowodem wielu doznanych łask. Obecnie kult Matki Bożej Ostrowskiej coraz bardziej się rozszerza. Świadczą o tym pielgrzymki. Parafianie miejscowi w każdą środę licznie gromadzą się u stóp swej Pani na Nieustającej Nowennie do Madonny Ostrowskiej[24].

Obecny kościół pw. Wniebowzięcia Matki Boskiej wzniesiony został w latach 1900–1902, wtedy też przeniesiono do niego słynący łaskami obraz. Budowla ta ma charakter neogotycki — od frontu umieszczona została wieża. Także polichromia wykonana w 1905 roku jest neogotycka, figuralne-ornamentalna. Witraże wykonane zostały przez M. Romańczyka z Krakowa. Na wyposażeniu kościoła są: feretrony z XVIII i XIX wieku, monstrancja z I poł. XIX wieku, kielichy z 2 poł. wieku XVIII, świeczniki z początku XX wieku, ornaty z XVIII wieku i welon z II poł. XIX wieku[22].

Nieopodal kościoła usytuowana była parterowa plebania, obecnie przeniesiona do skansenu w Kolbuszowej[25]. Tradycja mówi, że powstała z drzewa modrzewiowego, uzyskanego z rozbiórki kościoła. W plebanii znajdowały się dokumenty dotyczące kościoła z XVII i XVIII wieku, księgi parafialne prowadzone od roku 1620, a także barokowy obraz św. Stanisława Kostki datowany na 1730 rok i barokowy krucyfiks z I poł. XVIII wieku.

Pośrodku wsi ustawiona została kapliczka, która wzniesiona została zapewne w I poł. XIX wieku, na rzucie prostokąta[26]. Jest ona murowana, otynkowana, zamknięta trójbocznie, opięta na narożach lizenami, zwieńczona profilowanym gzymsem. W ołtarzyku znajduje się rzeźba Matki Boskiej z Dzieciątkiem - współczesna kapliczce. Dach jest dwuspadowy.

W 1999 roku w powstał klub piłkarski - "KS Florian Ostrowy Tuszowskie", obecnie grający w B Klasie Rzeszów[27]. Nazwa klubu pochodzi od św. Floriana patrona strażaków.

Ludzie urodzeni w Ostrowach Tuszowskich

[edytuj | edytuj kod]
  • Wojciech Lis (1913–1948), żołnierz AK, NSZ, WiN, dowódca oddziału partyzanckiego walczącego przeciw Niemcom i Sowietom w Puszczy Sandomierskiej
  • Emil Rzeszutek (1940–1997), ksiądz
  • Michał Śledziona (1895–1920), podporucznik piechoty Wojska Polskiego, kawaler Orderu Virtuti Militari

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 95255
  2. Raport o stanie gminy za 2020. Stan ludności w dn. 31.12.2020 s. 6
  3. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 888 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  4. a b c TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].
  5. Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części. „Dziennik Ustaw”. Nr 29, poz. 200, s. 1867, 2013–02–15. Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji. [dostęp 2014-03-09]. 
  6. Dzieje wioski i Parafii – Parafia p.w. Wniebowzięcia NMP w Ostrowach Tuszowskich [online], parafia-ostrowytuszowskie.pl [dostęp 2018-01-14] (pol.).
  7. Krzysztof Ruszel (red.), Źródła kultury ludowej Puszczy Sandomierskiej by Muzeum Kultury Ludowej w Kolbuszowej - Issuu, issuu.com, Kolbuszowa 2014, s. 39 [dostęp 2022-04-29] (ang.).
  8. Marian Piórek, Z dziejów kolonii niemieckich w Puszczy Sandomierskiej (XVIII—XX w.), [w:] Rocznik kolbuszowski., t. 2, Kolbuszowa 1987, s. 49.
  9. Historia - O GMINIE - Gmina Cmolas [online], www.cmolas.pl [dostęp 2022-04-29].
  10. Ostrów (5), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VII: Netrebka – Perepiat, Warszawa 1886, s. 705.
  11. Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych. T. 13 : Województwo Lwowskie, Warszawa, 1924, s. 18 [dostęp 2022-04-29].
  12. Marian Piórek, Niektóre aspekty z życia i działalności konspiracyjnej legendarnej postaci Wojciecha Lisa ps. „Śmiały” w latach 1913-1948 w ocenie historyka-regionalisty, [w:] Rocznik Kolbuszowski, Kolbuszowa 2012, s. 223, 230.
  13. Instytut Pamięci Narodowej, Materiały dotyczące zabójstwa Wojciecha Lisa i Konstantego Kędziora przez agenta UB ps. „Tor” w dniu 30 I 1948 r. [online], Instytut Pamięci Narodowej [dostęp 2022-04-29] (pol.).
  14. Aktualności | Szkoła Podstawowa w Ostrowach Tuszowskich [online], spotusz.edupage.org [dostęp 2023-05-17].
  15. Szkoła Podstawowa w Ostrowach Tuszowskich [online], spotusz.edupage.org [dostęp 2022-04-29].
  16. Centrum Edukacji Ekologicznej Puszcza Sandomierska w Ostrowach Tuszowskich, „Biblioteka Cmolas”, 6 lipca 2013 [dostęp 2017-12-28] (pol.).
  17. Rekreacja / Kolbuszowa [online], www.powiat.kolbuszowski.pl [dostęp 2022-04-29].
  18. a b Gmina Cmolas / Stowarzyszenia / Kolbuszowa [online], www.powiat.kolbuszowski.pl [dostęp 2022-04-29].
  19. Wiejski Ośrodek Zdrowia w Ostrowach Tuszowskich – Sp zoz Kolbuszowa [online] [dostęp 2022-04-29] (pol.).
  20. Sławomir ks Zych, Zarys dziejów parafii w Ostrowach Tuszowskich, Kolbuszowa: Miejska i Powiatowa Biblioteka Publiczna w Kolbuszowej, 2003 [dostęp 2022-04-29].
  21. Ostrowy Tuszowskie [online], Portal Diecezji Rzeszowskiej [dostęp 2022-04-29] (pol.).
  22. a b Kościół – Parafia p.w. Wniebowzięcia NMP w Ostrowach Tuszowskich [online] [dostęp 2022-04-29] (pol.).
  23. XII Pielgrzymka Leśników do Sanktuarium Madonny z Puszczy [online], oleszyce.krosno.lasy.gov.pl [dostęp 2022-04-29] (pol.).
  24. Cudowny wizerunek i kult NMP – Parafia p.w. Wniebowzięcia NMP w Ostrowach Tuszowskich [online] [dostęp 2022-04-29] (pol.).
  25. 02.07.2021 r. A.261.4.2021 Ogłoszenie o wyniku postępowania: Budowa założenia plebańskiego: kontynuacja prac budowlanych - Część 1 Plebania z Ostrów Tuszowskich – kontynuacja prac budowlanych [online], www.muzeumkolbuszowa.pl [dostęp 2022-04-29].
  26. Ostrowy Tuszowskie - Kapliczka z legendą. Atrakcje turystyczne Ostrów Tuszowskich. Ciekawe miejsca Ostrów Tuszowskich [online], www.polskaniezwykla.pl [dostęp 2022-04-29].
  27. Florian Ostrowy Tuszowskie - Łączy nas piłka [online], www2.laczynaspilka.pl [dostęp 2022-04-29].

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]