Paczka falowa

Paczka falowa, pakiet falowy – fala skupiona w ograniczonym obszarze przestrzeni^[1].

Pojęcie używane w do opisu rozprzestrzeniania się fal o skończonym czasie trwania. W mechanice kwantowej pakiety falowe opisują fale materii^[2]

W przeciwieństwie do nieskończonych (niezlokalizowanych) fal, paczka falowa jest zaburzeniem zlokalizowanym, przemieszcza się w przestrzeni i przenosi informacje i energię, a prędkość, z jaką to się odbywa, zwana jest prędkością grupową.

Swobodną paczkę falową można traktować jako superpozycję (złożenie) harmonicznych fal płaskich o różnych częstotliwościach.

Podejście matematyczne

Przykładem propagacji (rozchodzenia się) fali bez dyspersji jest fala płaska będąca rozwiązaniem równania falowego postaci:

{\frac {\partial ^{2}u}{\partial t^{2}}}=c^{2}{\nabla ^{2}u},

gdzie:

c

– prędkość propagacji fali w danym ośrodku,

u

– zmienna charakteryzująca chwilową amplitudę fali w punkcie

x

w chwili

t.

Rozwiązaniem powyższego równania różniczkowego jest funkcja propagacji fali płaskiej:

u({\vec {x}},t)=\mathrm {e} ^{\mathrm {i} ({\vec {k}}{\vec {x}}-\omega t)},

gdzie:

\mathrm {i}

– jednostka urojona,

{\vec {k}}

– wektor falowy,

\omega

– pulsacja (częstość kołowa),

Kwadrat długości wektora falowego ${\vec {k}}$ w przypadku przestrzeni 3-wymiarowej jest sumą kwadratów liczb falowych względem poszczególnych osi:

|{\vec {k}}|^{2}=k_{x}^{2}+k_{y}^{2}+k_{z}^{2}.

Natomiast kwadrat pulsacji $\omega$ może być zapisany jako:

\omega ^{2}=|{\vec {k}}|^{2}c^{2}.

Powyższa relacja pomiędzy $\omega ,$ a ${\vec {k}}$ jest prawdziwa, jeśli dana fala płaska jest rozwiązaniem równania falowego. Równanie to opisuje dyspersję fali w ośrodku materialnym.

Można uprościć to rozwiązanie, wybierając układ współrzędnych w taki sposób, aby fala płaska rozchodziła się w kierunku $x.$ Rozwiązanie równania falowego przyjmuje wtedy postać:

u(x,t)=A\mathrm {e} ^{\mathrm {i} (kx-\omega t)}+B\mathrm {e} ^{-\mathrm {i} (kx+\omega t)},

w którym:

\omega =kc,\,k=k_{x}.

Pierwszy człon powyższego równania reprezentuje propagację fali w kierunku dodatnich $x,$ jako że jest funkcją $x-ct.$ Drugi człon, będący funkcją $x+ct,$ reprezentuje propagację fali w kierunku ujemnych wartości $x.$

Jeśli paczka falowa jest silnie zlokalizowana, oznacza to, że ma więcej składowych koniecznych do konstruktywnej interferencji w obszarze paczki, i destruktywnej interferencji w obszarze gdzie następuje wygaszenie.

Przechodząc z dziedziny czasu $t$ do dziedziny pulsacji $\omega ,$ dokonuje się unitarnej transformacji Fouriera i otrzymuje się uogólnioną postać paczki falowej, poprawną z punktu widzenia podstawowego rozwiązania w 1-wymiarowej przestrzeni:

u(x,t)={\frac {1}{\sqrt {2\pi }}}\int _{-\infty }^{\infty }A(k)~\mathrm {e} ^{\mathrm {i} (kx-\omega (k)t)}\,\mathrm {d} k.

W przypadku gdy:

\omega (k)=kc\Leftarrow u(x,t)=F(x-ct),

paczka porusza się w kierunku dodatnim, oraz w kierunku ujemnym gdy:

\omega (k)=-kc\Leftarrow u(x,t)=F(x+ct).

Czynnik stojący przed całką pojawia się tutaj przez wykonanie transformacji Fouriera. Amplituda $A(k)$ w tym wzorze jest przez zależność dyspersyjną funkcją $\omega .$ Zawiera ona współczynniki liniowych superpozycji fal płaskich. Współczynniki te mogą zostać wyrażone jako funkcja $u(x,t)$ ewaluowana w granicy przy $t=0,$ z relacji wynikającą z odwrotnej transformacji Fouriera:

A(k)={\frac {1}{\sqrt {2\pi }}}\int _{-\infty }^{\infty }u(x,0)~\mathrm {e} ^{-\mathrm {i} kx}\,\mathrm {d} x.

Przypisy

↑ paczka falowa, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2022-09-16] .
↑ „Encyklopedia fizyki” praca zbiorowa, PWN 1973 t. 2 s. 638.

Bibliografia

[epwn-1] paczka falowa, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2022-09-16] .

[enc-2] „Encyklopedia fizyki” praca zbiorowa, PWN 1973 t. 2 s. 638.

[1]

[2]