Łuskowiec (ptak)
Pinicola enucleator[1] | |||
(Linnaeus, 1758) | |||
Samiec (Kanada) | |||
Samica (Kanada) | |||
Systematyka | |||
Domena | |||
---|---|---|---|
Królestwo | |||
Typ | |||
Podtyp | |||
Gromada | |||
Podgromada | |||
Infragromada | |||
Rząd | |||
Podrząd | |||
Rodzina | |||
Podrodzina | |||
Plemię | |||
Rodzaj | |||
Gatunek |
łuskowiec | ||
Synonimy | |||
| |||
Podgatunki | |||
| |||
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4] | |||
Zasięg występowania | |||
występuje przez cały rok tylko poza sezonem lęgowym |
Łuskowiec[5], łuskowiec zwyczajny (Pinicola enucleator) – gatunek niewielkiego ptaka z rodziny łuszczakowatych (Fringillidae), zamieszkujący północną Europę od Norwegii po Ural, Syberię po Kamczatkę oraz północną i zachodnią część Ameryki Północnej z południową granicą na południowym zachodzie USA (Kalifornia i Nowy Meksyk). W Polsce dawniej pojawiał się nieregularnie i niekiedy zimował (obserwowany od października do marca), obecnie sporadycznie zalatuje[6]. Nie jest zagrożony.
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]Gatunek ten po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1758 Karol Linneusz w 10. edycji Systema Naturae. Autor nadał mu nazwę Loxia enucleator, a jako miejsce typowe wskazał Szwecję[7][3][8]. Obecnie gatunek umieszczany jest w monotypowym rodzaju Pinicola[5][9]. Wyróżnia się 8[9] lub 9[8] podgatunków P. enucleator.
Podgatunki i zasięg występowania
[edytuj | edytuj kod]Poszczególne podgatunki zamieszkują[8][9]:
- P. e. enucleator – łuskowiec euroazjatycki[5] – Skandynawia do centralnej Syberii.
- P. e. pacata – wschodnia Syberia (na wschód od rzeki Jenisej i Sajanów) na wschód po dorzecze Kołymy i Morze Ochockie, na południe po środkowy Ałtaj, północno-wschodni Kazachstan, północną Mongolię i Pasmo Stanowe. Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny (IOC) tego podgatunku nie uznaje.
- P. e. kamtschatkensis – północno-wschodnia Syberia.
- P. e. sakhalinensis – Sachalin i Wyspy Kurylskie, północna Japonia.
- P. e. flammula – wybrzeża południowej Alaski i zachodnia Kanada.
- P. e. carlottae – Wyspy Królowej Charlotty.
- P. e. montana – wewnętrzna część południowo-zachodniej Kanady do zachodnio-środkowego USA.
- P. e. californica – wschodnia Kalifornia.
- P. e. leucura – łuskowiec amerykański[5] – od zachodniej i środkowej Alaski szerokim pasem na wschód przez środkową Kanadę aż po Quebec, Nową Fundlandię i Nową Szkocję. Takson ten obejmuje też proponowane podgatunki alascensis i eschatosa.
Ewolucja
[edytuj | edytuj kod]Zapis kopalny potwierdza jego istnienie już w plejstocenie. Gatunek był wtedy rozpowszechniony w Europie; jego skamieniałości odkryto w Wielkiej Brytanii, Francji, Hiszpanii, Austrii, we Włoszech i na Węgrzech. W Polsce jego skamieniałości odkryto w Jaskini na Biśniku[10].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]- Cechy gatunku
- Ptak wielkości szpaka. Występuje dymorfizm płciowy. Upierzenie samca głównie czerwonawe, pokrywy podogonowe szare. U samicy upierzenie główne żółtawe, występują białe paski pokrywowe i białe krawędzie lotek III rzędu[11].
- Wymiary średnie
Ekologia
[edytuj | edytuj kod]- Biotop
- Łuskowce gniazdują wyłącznie w starych, pierwotnych borach, w których prócz drzew iglastych występują także drzewa owocowe. Podczas zimowania przebywają wszędzie tam, gdzie znajdują się drzewa owocowe (preferują jarzębinę), również w pobliżu siedlisk ludzkich i na drogach[11].
- Gniazdo
- Na drzewie, przeważnie świerku. Pary gniazdują osobno[11]. Zbudowane jest z mchów, gałązek, źdźbeł traw i porostów; wyściełane jest miękkimi trawami, korzonkami. Zwykle umieszczone 1,5–7,6 m nad ziemią[12].
- Jaja
- Zniesienie liczy od 2 do 5 jaj. Wymiary średnie: 24,9 na 17,5 mm (P. e. montana). Inkubacja trwa 13–14 dni, wysiaduje jedynie samica[12].
- Pożywienie
- Nasiona, pędy, pąki brzóz i świerków, jagody, borówki i inne owoce[11].
Status i ochrona
[edytuj | edytuj kod]IUCN uznaje łuskowca za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern) nieprzerwanie od 1988. Liczebność światowej populacji w 2004 szacowano na ponad 4 miliony osobników. Trend liczebności populacji uznawany jest za spadkowy[4].
Na terenie Polski gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną gatunkową[13]. Ostatni nalot łuskowców w Polsce (stan z 2016) miał miejsce zimą na przełomie 2012 i 2013; najwięcej osobników (14) zaobserwowano w lutym 2013 pod Giżyckiem. W XIX wieku odnotowano 19 nalotów, w XX wieku – mimo większej aktywności ornitologicznej w terenie – jedynie 12[11].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Pinicola enucleator, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ Pinicola, [w:] Integrated Taxonomic Information System [dostęp 2013-02-17] (ang.).
- ↑ a b c d D. Lepage: Pine Grosbeak Pinicola enucleator. [w:] Avibase [on-line]. [dostęp 2022-12-05]. (ang.).
- ↑ a b BirdLife International, Pinicola enucleator, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2018, wersja 2022-1 [dostęp 2022-12-05] (ang.).
- ↑ a b c d Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek, M. Kuziemko: Plemię Pyrrhulini Vigors, 1825 (wersja: 2019-05-02). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2019-09-23].
- ↑ Ludwik Tomiałojć, Tadeusz Stawarczyk: Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. Wrocław: PTPP "pro Natura", 2003, s. 766. ISBN 83-919626-1-X.
- ↑ K. Linneusz , Systema naturae per regna tria naturae: secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis, wyd. 10, t. 1, Holmiae 1758, s. 171 (łac.).
- ↑ a b c d e Clement, P.: Pine Grosbeak (Pinicola enucleator). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2016. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-11-13)].
- ↑ a b c F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Finches, euphonias, longspurs, Thrush-tanager. IOC World Bird List (v11.1). [dostęp 2021-01-27]. (ang.).
- ↑ Teresa Tomek, Zbigniew M. Bocheński, Paweł Socha i Krzysztof Stefaniak. Continuous 300,000-year fossil record: changes in the ornithofauna of Biśnik Cave, Poland. „Palaeontologia Electronica”. 15 (1), s. 2A, 2012. (ang.).
- ↑ a b c d e Dominik Marchowski: Ptaki Polski. Kompletna lista 450 stwierdzonych gatunków. Wyd. 1. Warszawa: SBM, 2015, s. 308. ISBN 978-83-7845-983-5.
- ↑ a b Hal H. Harrison, Mada Harrison: A Field Guide to Western Birds' Nests: Of 520 Species Found Breeding in the United States West of the Mississippi River. Houghton Mifflin Harcourt, 2001, s. 235. ISBN 978-0-618-16437-0.
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).