Pistacja
Morfologia (pistacja kleista) | |||
Systematyka[1][2] | |||
Domena | |||
---|---|---|---|
Królestwo | |||
Podkrólestwo | |||
Nadgromada | |||
Gromada | |||
Podgromada | |||
Nadklasa | |||
Klasa | |||
Nadrząd | |||
Rząd | |||
Rodzina | |||
Rodzaj |
pistacja | ||
Nazwa systematyczna | |||
Pistacia L. Sp. Pl. 1025. 1 Mai 1753 | |||
Typ nomenklatoryczny | |||
Pistacia vera L.[3] | |||
Synonimy | |||
|
Pistacja (Pistacia L.) – rodzaj roślin z rodziny nanerczowatych. Obejmuje 11[4]–12[5] gatunków. Rośliny te występują na półkuli północnej na obszarach o ciepłym lub umiarkowanym klimacie – w basenie Morza Śródziemnego (trzy gatunki rosną w południowej Europie[5]), we wschodniej Afryce, w południowej i środkowej Azji i w południowej części Ameryki Północnej (między Teksasem i Hondurasem)[4]. Rośliny te rosną w zaroślach i świetlistych lasach, zwykle na terenach suchych i skalistych[6].
Pistacja właściwa P. vera ma jadalne, bogate w oleje[7], witaminę A i E[5] pestki zwane orzeszkami pistacjowymi[7]. Jadalne są także spożywane jako warzywo młode pędy pistacji chińskiej P. chinensis[5]. Żywice pistacji kleistej P. lentiscus, zwane mastyksem, były żute co najmniej od starożytności, później wykorzystywane w technice, m.in. do wyrobu werniksu[6]. Pistacja terpentynowa P. terebinthus dostarcza nasion, z których sporządza się olejek terpentynowy zwany terpentyną cypryjską[7].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]- Pokrój
- Krzewy i niskie drzewa osiągające zwykle do 8 m wysokości[6]. P. chinensis osiąga ponad 20 m[8].
- Liście
- Zimozielone lub sezonowe, skrętoległe, ogonkowe, z osią liścia czasem oskrzydloną, nieparzysto- lub parzystopierzasto złożone[9], rzadko trójlistkowe i pojedyncze[8]. Listki całobrzegie[8], zwykle naprzeciwległe[9].
- Kwiaty
- Rośliny dwupienne o kwiatach przeważnie niepozornych[10], zebranych w wyrastające z kątów liści wiechy, grona i kłosy[9]. Okwiatu brak, ale kwiaty wsparte są 1–3 przysadkami i 2–7 podkwiatkami. Pręcików jest zwykle 3–5. Ich nitki są krótkie, pylniki osadzone są na nich podstawami. W kwiatach męskich zalążnia jest zredukowana lub brak jej zupełnie[9]. W kwiatach żeńskich zalążnia jest górna, jednokomorowa i z pojedynczym zalążkiem[8], choć tworzona jest z trzech owocolistków. Zwieńczona jest krótką szyjką z trzema ramionami[9].
- Owoce
- Kuliste lub jajowate pestkowce, z zewnątrz czerwone do purpurowych[9], czasem brązowiejące lub czerniejące[6]. Wewnątrz z pojedynczym nasionem zamkniętym w zdrewniałym endokarpie[9].
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]- Pozycja systematyczna
Rodzaj z podrodziny Anacardioideae, rodziny nanerczowatych (Anacardiaceae)[2][11].
- Wykaz gatunków[4]
- Pistacia aethiopica Kokwaro
- Pistacia atlantica Desf. – pistacja atlantycka
- Pistacia chinensis Bunge – pistacja chińska
- Pistacia eurycarpa Yalt.
- Pistacia falcata Becc. ex Martelli
- Pistacia khinjuk Stocks
- Pistacia lentiscus L. – pistacja kleista, p. lentyszek[7]
- Pistacia mexicana Kunth – pistacja meksykańska
- Pistacia × saportae Burnat
- Pistacia terebinthus L. – pistacja terpentynowa
- Pistacia vera L. – pistacja właściwa
- Pistacia weinmanniifolia J. Poiss. ex Franch.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ a b Peter F. Stevens , Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-07-02] (ang.).
- ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2010-03-10].
- ↑ a b c d Pistacia L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-02-04].
- ↑ a b c d David J. Mabberley , Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 723-724, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
- ↑ a b c d Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 361. ISBN 0-333-73003-8.
- ↑ a b c d Rośliny kwiatowe. 1, Warszawa: Muza, 1998, s. 307, ISBN 83-7079-778-4, OCLC 749836232 .
- ↑ a b c d Pistacia Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-02-04].
- ↑ a b c d e f g K. Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. X. Flowering Plants. Eudicots. Heidelberg, Dordrecht, London, New York: Springer, 2011, s. 34. ISBN 978-3-642-14396-0.
- ↑ Geoffrey Burnie i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .
- ↑ Genus Pistacia L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-02-04].
- EoL: 50516
- Flora of China: 125608
- Flora of North America: 125608
- GBIF: 3190459
- identyfikator iNaturalist: 72301
- IPNI: 1883-1
- ITIS: 28806
- NCBI: 55512
- Plants of the World: urn:lsid:ipni.org:names:1883-1
- Tela Botanica: 87011
- identyfikator Tropicos: 40009643
- USDA PLANTS: PISTA
- identyfikator taksonu Fossilworks: 317548
- CoL: 6QX7