Plan Sachsa-Liptona

Plan Sachsa-Liptona – program Jeffreya Sachsa i Davida Liptona przedstawiony Senackiej Komisji Gospodarczej latem 1989 r.

Stanowił on plan transformacji polskiej gospodarki w gospodarkę rynkową poprzez jej szybką i radykalną liberalizację^[1]. Kluczem do stabilizacji miało być zlikwidowanie deficytu budżetowego i kontrola kredytu. Deficyt budżetowy miał zostać zredukowany przez eliminację bezsensownych gospodarczo inwestycji oraz zmniejszenie obciążenia płatnościami długu zagranicznego. Zrealizowany przez ówczesnego wicepremiera i ministra finansów w rządzie Tadeusza Mazowieckiego Leszka Balcerowicza i skupioną wokół niego grupą ekspertów, m.in. dr Stanisława Gomułkę, dr Stefana Kawalca oraz dr Wojciecha Misiąga pod popularną nazwą Plan Balcerowicza^[2].

Szczegółowy scenariusz

Realizacja programu: posunięcia natychmiastowe

Wprowadzenie i utrzymanie jednolitego kursu wymiany złotego, z ostrą dewaluacją aktualnego kursu oficjalnego (w czasie wykładu prof. Sachs mówił o kursie 4–5 tys. zł/USD). Po przeprowadzonej dewaluacji należy kontynuować politykę budżetową i finansową utrzymującą stabilność oficjalnego kursu i niedopuszczającą do powstania różnicy kursu oficjalnego i rynkowego.
Zniesienie wszelkich ograniczeń w obrocie dewizami – mogą się nim zajmować osoby prywatne, przedsiębiorstwa i instytucje finansowe, bez obowiązku odsprzedaży dewiz państwu.
Zlikwidowanie wszelkich rodzajów pozwoleń na prowadzenie eksportu i importu przedsiębiorstw.
Wprowadzenie niskiego stałego podatku importowego (20 proc. wartości).
Wprowadzenie specjalnego podatku od nadzwyczajnych (eksportowych) zysków przemysłu węglowego, kompensującego ostry wzrost krajowych cen węgla.
Zniesienie kontroli cen.
Zniesienie wszelkich dopłat z budżetu państwa.
Przeznaczenie 1/2 do 3/4 oszczędności z dopłat dla zwiększenia płac.
Zlikwidowanie nadmiernego podatku od płac w przedsiębiorstwach.
Zlikwidowanie wszystkich preferencyjnych kredytów banku centralnego, z wyjątkiem budownictwa mieszkaniowego.
Podniesienie oprocentowania udzielonych kredytów powyżej poziomu inflacji.
Ostre ograniczenie kredytów na inwestycje rządowe, szczególnie dla gałęzi przynoszących straty.
Rozpoczęcie formalnych rokowań z MFW i Bankiem Światowym w sprawie finansowego wsparcia programu gospodarczego.
Powiadomienie banków komercyjnych o konieczności wynegocjowania redukcji zadłużenia zgodnego z planem Brady’ego i prośba o udzielenie kredytów pomostowych umożliwiających spłaty zobowiązań przypadające w następnych 12 miesiącach.
Zawieszenie wszelkich płatności bankom komercyjnym do czasu udzielenia kredytów pomostowych.
Zawiadomienie Klubu Paryskiego (kredytodawcy oficjalni) i konieczności uzgodnienia nowych warunków spłaty odsetek i kapitału w najbliższych trzech latach.
Zażądanie ulg w spłacie zadłużenia w krajach RWPG.

Realizacja programu: miesiące 1–3

Stworzenie systemu reprywatyzacji niewielkich przedsiębiorstw (np. sklepy, restauracje).
Rozpoczęcie pracy przez Komisję Antymonopolową i Komisję Uczciwej Konkurencji.
Uchwalenie niskich i stałych (nie progresywnych) podatków dla ludności i przedsiębiorstw.
Przedstawienie ustawy o wyeliminowaniu ograniczeń w inwestycjach zagranicznych.
Rozpoczęcie udziału samorządów robotniczych w zarządzaniu finansowym wielkich przedsiębiorstw państwowych.
Ustalenie, że pożyczki nadzwyczajne mogą być udzielane przedsiębiorstwom tylko dla zapewnienia wypłat wynagrodzeń. Dla przedsiębiorstw korzystających z tego dofinansowania będą zawieszone kredyty inwestycyjne.
Utrzymanie wysokich realnych kosztów kredytu dla wsparcia stabilności cen i kursu wymiany.
Stworzenie rynku kredytów krótkoterminowych udzielanych nawzajem przez przedsiębiorstwa.
Podpisanie listu intencji z MFW w sprawie trzyletniego Rozszerzonego Porozumienia (Extended Agreement).
Podpisanie z Bankiem Światowym programu dla Kredytu Dostosowania Strukturalnego.
Otwarcie biur miejscowych przedstawicieli MFW i Banku Światowego.

Realizacja programu: miesiące 3–12

Rozpoczęcie prac legislacyjnych nad reformą podatków (zastąpienie podatku obrotowego podatkiem od wartości dodanej i stworzenie niskiego podatku dochodowego).
Zgoda na zakładanie nowych banków prywatnych.
Wzmocnienie systemu zbierania podatków i prośba do MFW i Banku Światowego o pomoc techniczną w usprawnieniu systemu podatkowego.
Stworzenie nadzoru bankowego dla formułowania i nadzoru nad przestrzeganiem przepisów dotyczących operacji banków.
Wprowadzenie ustawodawstwa ułatwiającego i wspomagającego prywatyzację, zakładanie spółek akcyjnych i joint ventures.
Podpisanie nowego porozumienia z Klubem Paryskim.
Otrzymanie nowych kredytów z poszczególnych państw (w szczególności kredytów uzupełniających kredyty MFW i Banku Światowego z Japonii).
Negocjacje ze Wspólnotą Europejską w sprawie dostępu do rynków zachodnioeuropejskich.

Realizacja programu: drugi rok i lata dalsze

Stworzenie giełdy.
Stworzenie dodatkowych elementów krajowego rynku kapitałowego (np. pożyczki międzybankowe, rynek pożyczek krótkoterminowych).
Zawarcie ostatecznego porozumienia w sprawie redukcji długu (w ramach planu Brady’ego) z bankami komercyjnymi.
Wprowadzenie programu prywatyzacji.
Dzielenie przedsiębiorstw państwowych przez Komisję Antymonopolową.
Likwidacja nierentownych przedsiębiorstw państwowych.

Przypisy

↑ Plan z Balcerowiczem Plan z Balcerowiczem.
↑ W opublikowanym w 2006 roku polskim tłumaczeniu książki J. Sachsa Koniec walki z nędzą (J. Sachs, Koniec walki z nędzą. Zadania dla naszego pokolenia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006), przedstawia on szczegółowo okoliczności powstania ostatecznej wersji planu, potwierdzając informacje G. Sorosa. Otóż to również przedstawiciel komunistycznego rządu M. Rakowskiego w Waszyngtonie Krzysztof Krowacki zwrócił się do niego w imieniu tego rządu o opracowanie projektu reform, wzorowanych na reformie „szokowej” w Boliwii – Nauki płynące ze stabilizacji i umorzenia zadłużenia w Ameryce Łacińskiej – pisze J. Sachs – naprawdę okazały się przydatne dla Polski, na co miał nadzieję Krzysztof Krowacki, kiedy po raz pierwszy przyszedł do mnie na Uniwersytet Harvarda w styczniu 1989 roku.

Bibliografia

Jeffrey Sachs, David Lipton: „Skok w gospodarkę rynkową”, Gazeta Bankowa nr 36 (4.9 – 10.9.1989)

[1] Plan z Balcerowiczem Plan z Balcerowiczem.

[2] W opublikowanym w 2006 roku polskim tłumaczeniu książki J. Sachsa Koniec walki z nędzą (J. Sachs, Koniec walki z nędzą. Zadania dla naszego pokolenia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006), przedstawia on szczegółowo okoliczności powstania ostatecznej wersji planu, potwierdzając informacje G. Sorosa. Otóż to również przedstawiciel komunistycznego rządu M. Rakowskiego w Waszyngtonie Krzysztof Krowacki zwrócił się do niego w imieniu tego rządu o opracowanie projektu reform, wzorowanych na reformie „szokowej” w Boliwii – Nauki płynące ze stabilizacji i umorzenia zadłużenia w Ameryce Łacińskiej – pisze J. Sachs – naprawdę okazały się przydatne dla Polski, na co miał nadzieję Krzysztof Krowacki, kiedy po raz pierwszy przyszedł do mnie na Uniwersytet Harvarda w styczniu 1989 roku.

[1]

[2]