Polityka wzmacniania polszczyzny

Polityka wzmacniania polszczyzny – polityka względem wschodnich mniejszości narodowych (głównie ukraińskiej), realizowana po zabójstwie Bronisława Pierackiego (1934), a następnie śmierci Józefa Piłsudskiego (1935) przez rząd II Rzeczypospolitej za pośrednictwem Komitetu do Spraw Narodowościowych przy Prezesie Rady Ministrów w latach 1935–1939, najpierw na terytorium Podlasia i Chełmszczyzny, potem również Galicji Wschodniej, Wołynia i Polesia^[1].

Historia

Głównymi założeniami polityki wzmacniania polszczyzny było wspieranie regionalizmów (łemkowskich, bojkowskich i huculskich), wspieranie i rozbudowa ruchu „szlachty zagrodowej”, wzmacnianie kordonu sokalskiego w celu osłabienia wpływów ukraińskiego nacjonalizmu rozwijającego się w Małopolsce Wschodniej na ukraińską ludność Wołynia^[2]. Podejrzewając Ukraińców o brak lojalizmu usuwano ich z pracy w administracji państwowej: służbie leśnej, łączności, komunikacji, poczcie, podejmowano także kroki administracyjne w celu nawrócenia wiernych prawosławnych na wiarę rzymskokatolicką^[2] (patrz: akcja polonizacyjno-rewindykacyjna 1938 roku). Pierwszą miejscowością, w której przeprowadzono akcję, były Hrynki, gdzie oddział Korpusu Ochrony Pogranicza, po znieważeniu przez mieszkańców wsi portretów dostojników państwowych, odebrał dokumenty 40 chłopom, zabronił mieszkańcom opuszczania Hrynek po zachodzie słońca i otoczył wieś. Rezultatem końcowym tych działań było przejście z prawosławia na katolicyzm 572 chłopów. Podobnymi metodami „nawrócono” w województwie wołyńskim do 1939 co najmniej 12 tys. osób^[3].

Głównymi promotorami tej polityki byli marszałek Edward Śmigły-Rydz i generał Tadeusz Kasprzycki. Oprócz Komitetu do Spraw Narodowościowych (utworzonego 19 grudnia 1935), w tworzeniu owej polityki pomagały Sekretariat Porozumiewawczy Polskich Organizacji Społecznych (utworzony 23 listopada 1935) i Ministerstwo Spraw Wojskowych.

Ministerstwo Spraw Wojskowych w końcu 1936 utworzyło przy Dowództwie Okręgu Korpusu nr II i Dowództwie Okręgu Korpusu nr VI Komitety Koordynacyjne, których przewodniczącymi zostali gen. Mieczysław Smorawiński i gen. Michał Tokarzewski-Karaszewicz (który w konsekwencji swego dystansu wobec akcji przeniesiony został do Torunia), a następnie gen. Władysław Langner. Komitety te współpracowały z Towarzystwem Rozwoju Ziem Wschodnich, Związkiem Szlachty Zagrodowej, Związkiem Strzeleckim.

W wytycznych do akcji polonizacyjno-rewindykacyjnej ze stycznia 1938 roku znalazło się m.in. następujące stwierdzenie pułkownika Mariana Turkowskiego:

„W Polsce tylko Polacy są gospodarzami, pełnoprawnymi obywatelami i tylko oni mają coś w Polsce do powiedzenia. Wszyscy inni są tylko tolerowani”^[4].

Przeciwko prowadzeniu tej polityki protestowali byli premierzy: Kazimierz Bartel i Janusz Jędrzejewicz i wielu działaczy politycznych i społecznych m.in. Wanda Pełczyńska, Stanisław Cat-Mackiewicz, Michał Tokarzewski-Karaszewicz, Henryk Józewski, a także greckokatolicki arcybiskup metropolita lwowski i halicki Andrzej Szeptycki^[2], w liście do wiernych, skonfiskowanym przez cenzurę^[5]. Polityka ta była prowadzona, mimo protestów, do wybuchu II wojny światowej. W związku ze swym sprzeciwem wobec akcji Henryk Józewski został w kwietniu 1938 usunięty ze stanowiska wojewody wołyńskiego i przeniesiony na stanowisko wojewody łódzkiego. Jego miejsce zajął Aleksander Hauke-Nowak, zdecydowany zwolennik akcji polonizacyjnej.

Zobacz też

akcja rewindykacji cerkwi prawosławnych w II Rzeczypospolitej

Przypisy

↑ Andrzej Chojnowski, Jan J. Bruski „Ukraina” Wydawnictwo Trio Warszawa 2006.
↑ ^a ^b ^c Ryszard Torzecki, Polacy i Ukraińcy: sprawa ukraińska w czasie II wojny światowej na terenie II Rzeczypospolitej, Warszawa 1993, s. 13–14.
↑ „Ludność prawosławna, która dokonała konwersji na katolicyzm jednoczyła się w miejscowe Związki Szlachty Zagrodowej. Tylko w powiecie dubieńskim stworzono niebawem 29 filii tej organizacji. Według niepełnych danych od grudnia 1937 do września 1938 roku „nawrócono” w ten sposób około 12 tysięcy osób. Władze państwowe przewidywały dla konwertytów kredyty preferencyjne, prawo pierwokupu ziemi w wyniku parcelacji majątków ziemskich, ulgi podatkowe przy zakładaniu własnej działalności gospodarczej, sprzedaż po cenach promocyjnych inwentarza oraz rozbudowę polskiej infrastruktury kulturalno-oświatowej.” Robert Potocki, Polityka państwa polskiego wobec zagadnienia ukraińskiego w latach 1930–1939, Lublin 2003, wyd. Instytut Europy Środkowo-Wschodniej, ISBN 83-917615-4-1, s. 172–173.
↑ Swoi czy obcy? [online], tygodnikprzeglad.pl [dostęp 2021-08-21] .
↑ List pasterski został opublikowany w piśmie Meta z 28 sierpnia 1938. Numer został skonfiskowany przez administrację, krążył jednak w odbitkach wśród ludności ukraińskiej, Robert Potocki Polityka państwa polskiego wobec zagadnienia ukraińskiego w latach 1930–1939, Lublin 2003, wyd. Instytut Europy Środkowo-Wschodniej, ISBN 83-917615-4-1, s. 169. Pełny tekst listu: List Metropolity Szeptyckiego w sprawie sytuacji na Chełmszczyźnie w: Andrzej Szeptycki, Pisma wybrane, wybór: Maria H. Szeptycka, o. Marek Skórka OSBM, Kraków 2000, wyd. Znak, ISBN 83-7006-867-7; s. 342–345.

Bibliografia, literatura

Andrzej Chojnowski, Koncepcje polityki narodowościowej rządów polskich w latach 1921–1939, Wrocław 1979, Wyd. Zakład Narodowy im Ossolińskich, ISBN 83-04-00017-2.
Robert Potocki, Polityka państwa polskiego wobec zagadnienia ukraińskiego w latach 1930–1939, Lublin 2003, wyd. Instytut Europy Środkowo-Wschodniej, ISBN 83-917615-4-1.
Ryszard Torzecki: Polacy i Ukraińcy. Sprawa ukraińska w czasie II wojny światowej na terenie II Rzeczypospolitej, Warszawa 1993, ISBN 83-01-11126-7.
Henryk Józewski, Zamiast pamiętnika, Zeszyty Historyczne, z. 59,60,63, Paryż 1982-1983
Marek Gałęzowski, Henryk Józewski „Olgierd”, Zeszyty Historyczne, zeszyt 150, Paryż 2004, s. 97–128. Tam także znajduje się obszerna bibliografia dotycząca Józewskiego;
Timothy Snyder, Sketches from a Secret War: A Polish Artist’s Mission to Liberate Soviet Ukraine, New Haven: Yale University Press, 2005; wydanie polskie: Tajna wojna. Henryk Józewski i polsko-sowiecka rozgrywka o Ukrainę, wyd. Znak, Kraków 2008, ISBN 978-83-240-1033-2.

[1] Andrzej Chojnowski, Jan J. Bruski „Ukraina” Wydawnictwo Trio Warszawa 2006.

[Torzecki-2] Ryszard Torzecki, Polacy i Ukraińcy: sprawa ukraińska w czasie II wojny światowej na terenie II Rzeczypospolitej, Warszawa 1993, s. 13–14.

[3] „Ludność prawosławna, która dokonała konwersji na katolicyzm jednoczyła się w miejscowe Związki Szlachty Zagrodowej. Tylko w powiecie dubieńskim stworzono niebawem 29 filii tej organizacji. Według niepełnych danych od grudnia 1937 do września 1938 roku „nawrócono” w ten sposób około 12 tysięcy osób. Władze państwowe przewidywały dla konwertytów kredyty preferencyjne, prawo pierwokupu ziemi w wyniku parcelacji majątków ziemskich, ulgi podatkowe przy zakładaniu własnej działalności gospodarczej, sprzedaż po cenach promocyjnych inwentarza oraz rozbudowę polskiej infrastruktury kulturalno-oświatowej.” Robert Potocki, Polityka państwa polskiego wobec zagadnienia ukraińskiego w latach 1930–1939, Lublin 2003, wyd. Instytut Europy Środkowo-Wschodniej, ISBN 83-917615-4-1, s. 172–173.

[4] Swoi czy obcy? [online], tygodnikprzeglad.pl [dostęp 2021-08-21] .

[5] List pasterski został opublikowany w piśmie Meta z 28 sierpnia 1938. Numer został skonfiskowany przez administrację, krążył jednak w odbitkach wśród ludności ukraińskiej, Robert Potocki Polityka państwa polskiego wobec zagadnienia ukraińskiego w latach 1930–1939, Lublin 2003, wyd. Instytut Europy Środkowo-Wschodniej, ISBN 83-917615-4-1, s. 169. Pełny tekst listu: List Metropolity Szeptyckiego w sprawie sytuacji na Chełmszczyźnie w: Andrzej Szeptycki, Pisma wybrane, wybór: Maria H. Szeptycka, o. Marek Skórka OSBM, Kraków 2000, wyd. Znak, ISBN 83-7006-867-7; s. 342–345.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]