Pomnik Feliksa Dzierżyńskiego w Moskwie
 (2021) | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Miejsce |
plac Łubiański (dawniej), |
| Projektant | |
| Materiał | |
| Data odsłonięcia |
20 grudnia 1958 |
| Data likwidacji |
23 sierpnia 1991 |
Położenie na mapie Moskwy  | |
Położenie na mapie Rosji  | |
| 55,735343°N 37,609029°E/55,735343 37,609029 | |
Pomnik Feliksa Dzierżyńskiego w Moskwie – upamiętnienie Feliksa Dzierżyńskiego, polskiego i rosyjskiego rewolucjonisty, założyciela Czeka i jednego z autorów Czerwonego terroru, które znajdowało się na placu Łubiańskim w ścisłym centrum Moskwy w latach 1958–1991. Spontaniczny demontaż pomnika stał się jednym z symboli rozpadu ZSRR. Obecnie pojawiają się próby jego przywrócenia na dawne miejsce.
Historia[edytuj | edytuj kod]
W 1918 roku w budynkach przy placu Łubiańskim mieściła się Wszechrosyjska Komisja Nadzwyczajna do Walki z Kontrrewolucją i Sabotażem, której założycielem i pierwszym szefem był Feliks Dzierżyński. Jesienią 1926 roku, wkrótce po śmierci Dzierżyńskiego, decyzją Prezydium Mossowieta (moskiewskiej rady miejskiej) plac Łubiański przemianowano na plac Dzierżyńskiego[1].
W 1940 roku ogłoszono konkurs na projekt pomnika Dzierżyńskiego, który wygrała Sarra Lebiediewa, tworząc przez całe życie rzeźbiarski portret Dzierżyńskiego, jednak jej projekt nigdy nie został zrealizowany[1].
Odsłonięcie pomnika[edytuj | edytuj kod]
Otwarcie pomnika, zaprojektowanego przez rzeźbiarza Jewgienija Wuczeticza i architekta Grigorija Zacharowa, odbyło się 20 grudnia 1958 roku. Pomnik stanął naprzeciwko obecnej siedziby FSB Rosji, która w czasach sowieckich była zajmowana kolejno przez OGPU, NKWD, NKGB, MGB i KGB.
Waga pomnika bez cokołu wynosi 11 ton[2].
Demontaż pomnika[edytuj | edytuj kod]
Pod koniec lat 80. część sowieckiego społeczeństwa zaczęła postrzegać pomnik Dzierżyńskiego jako symbol represji[1].
Wieczorem 22 sierpnia 1991 roku, po niepowodzeniu próby zamachu stanu podjętej przez Państwowy Komitet Nadzwyczajny, wokół gmachu KGB na placu Łubiańskim zaczęły gromadzić się tysiące ludzi. W tłumie pod budynkiem (według Siergieja Stankiewicza było to około 6-7 tysięcy osób, według historyka Roja Miedwiediewa co najmniej 20 tysięcy[3]) pojawiły się wezwania do szturmu Łubianki. W tym samym czasie tłum rzucił się, by obalić pomnik Dzierżyńskiego: statuę zaczepiono kablami do autobusu PAZ i zaczęto ciągnąć[4]. Gdyby pomnik został w ten sposób przewrócony, mogłyby zostać uszkodzone znajdujące się w tym miejscu pod ziemią zabudowania stacji metra Łubianka[5]. Ponadto sam pomnik, pusty w środku, pękłby w przypadku upadku z wysokiego cokołu, co nieuchronnie spowodowałoby liczne ofiary w ludziach. Aby uniknąć tragedii, przybyły na miejsce zdarzenia Siergiej Stankiewicz wspiął się na dach autobusu i podnosząc megafon zaapelował do zebranych, aby nie burzyli pomnika samowolnie, obiecując rozebrać go przy pomocy dźwigów, po których przybyciu rzeźbę zdjęto z cokołu[4] i przeniesiono na pustą działkę niedaleko nowego gmachu Galerii Tretiakowskiej[6].
W 1992 roku na Krymskim Wale utworzono park sztuki Muzeon, skansen rzeźb, w którym znajdowały się pomniki przywódców radzieckich, w tym pomnik Dzierżyńskiego. Jednocześnie zachowano napisy, które protestujący umieścili na cokole i pomniku w 1991 roku („Kat”, „Antychryst”, „Feliks jest skończony” i inne)[1].
Status pomnika[edytuj | edytuj kod]
5 maja 1997 roku Borys Jelcyn prezydenckim dekretem wykreślił pomnik Dzierżyńskiego z rejestru zabytków historii i kultury o znaczeniu federalnym. 11 listopada 1997 roku władze Moskwy swoją uchwałą nadały mu status pomnika historii o znaczeniu lokalnym, a 23 stycznia 2007 roku status pomnika dziedzictwa kulturowego o znaczeniu regionalnym[1].
Próby przywrócenia pomnika na plac Łubiański[edytuj | edytuj kod]
W 2002 roku mer Moskwy Jurij Łużkow zaproponował przywrócenie pomnika Dzierżyńskiego na plac Łubiański i podjął inicjatywę zorganizowania referendum w tej sprawie[7]. Łużkow został jednak później zmuszony do porzucenia tego pomysłu ze względu na protesty społeczne[8].
W październiku 2013 roku prasa doniosła, że Moskiewska Duma Miejska podjęła decyzję o odrestaurowaniu pomnika i zwróceniu go na plac Łubiański, a wstępna renowacja pomnika będzie kosztować 50 mln rubli[9]. Informacja ta została później zdementowana[10].
12 czerwca 2015 roku Moskiewska Miejska Komisja Wyborcza zezwoliła Komunistycznej Partii Federacji Rosyjskiej na przeprowadzenie w Moskwie referendum w sprawie renowacji pomnika Feliksa Dzierżyńskiego na placu Łubiańskim. Zwolennikom Giennadija Ziuganowa udało się zebrać 150 tys. podpisów poparcia dla zorganizowania referendum. Akcję prowadzono pod hasłem „Żelazna wola – silna Rosja”, ale już następnego dnia szef moskiewskiego komitetu partyjnego Walerij Raszkin oznajmił, że na razie tych podpisów nikt nigdzie nie będzie przekazywał: „Odraczamy złożenie arkuszy podpisów… do czasu decyzji sądu i komisji ds. sztuki monumentalnej, wtedy będziemy kontynuować walkę o zorganizowanie referendum na nowych zasadach”[11].
W grudniu 2020 roku organizacja „Oficerowie Rosji” zwróciła się do Prokuratora Generalnego Rosji z prośbą o przywrócenie pomnika Dzierżyńskiego na plac Łubiański, gdyż ze względu na status pomnika władze miasta nie mogły podjąć decyzji o jego demontażu[12].
W lutym 2021 roku Zachar Prilepin, Dmitrij Puczkow, Aleksandr Prochanow, Dmitrij Lekuch, Siergiej Aksionow, Lesja Riabcewa, Jekaterina Reifert, Siemion Piegow, Piotr Lidow, Gierman Sadułajew i Aleksiej Gintowt przesłali list do mera i władz Moskwy, w którym wyrazili poparcie dla powrotu pomnika Dzierżyńskiego na plac Łubiański[13].
Pod koniec kwietnia 2021 roku organizacja społeczna „Oficerowie Rosji” ogłosiła, że moskiewska prokuratura uznała rozbiórkę i usunięcie pomnika Dzierżyńskiego z placu Łubiańskiego za nielegalne. Przewodniczący organizacji stwierdził, że „Oficerowie Rosji” konsekwentnie angażują się w ponownie umieszczenie pomnika na placu Łubiańskim, przytaczając cytat z odpowiedzi prokuratury, z której wynika, że w odpowiednich zasobach archiwalnych „nie ma akt prawny o rozbiórce pomnika”[14].
Dyskusja publiczna[edytuj | edytuj kod]
Propozycja przywrócenia pomnika Dzierżyńskiego na plac Łubiański ma zarówno zwolenników, jak i przeciwników[1].
Ci drudzy, omawiając ten pomysł na początku 2021 roku, proponowali ustawienie pomników Aleksandra Newskiego oraz Iwana III na placu Łubiańskim lub odnowienie stojącej wcześniej w tym samym miejscu fontanny autorstwa Iwana Witali[1]. Zaproponowano także inne rozwiązania[15].
Głosowanie w systemie „Aktywny Obywatel”[edytuj | edytuj kod]
25 lutego 2021 roku w systemie „Aktywny Obywatel” rozpoczęło się głosowanie w sprawie przywrócenia pomnika na plac Łubiański. Alternatywnie zaproponowano wzniesienie pomnika Aleksandra Newskiego. Do wieczora 26 lutego zagłosowało prawie 320 tys. osób: pomnik Aleksandra Newskiego poparło 55,3% ankietowanych, Dzierżyńskiego – 44,6%. Następnie głosowanie zostało zawieszone: mer Moskwy stwierdził, że „opinia publiczna jest podzielona mniej więcej na połowę, a samo głosowanie coraz częściej przeradza się w konfrontację pomiędzy ludźmi o odmiennych poglądach”. Jednocześnie, zdaniem mera, pomniki „nie powinny dzielić, ale jednoczyć społeczeństwo”[16]. W rezultacie władze Moskwy zdecydowały się na pozostawienie placu w obecnym kształcie[16].
Według informacji z 3 maja 2021 roku władze Moskwy nie planują na razie ponownej dyskusji na temat powrotu pomnika Dzierżyńskiego na plac Łubiański[17].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f g Что известно о дискуссии вокруг памятника на Лубянской площади. TASS, 19.02.2021. [dostęp 2023-12-25]. (ros.).
- ↑ Памятник Феликсу Дзержинскому (Москва). wmonument.ru. [dostęp 2023-12-25]. (ros.).
- ↑ Roj Miedwiediew: Три дня после ГКЧП. [dostęp 2023-12-25]. (ros.).
- ↑ a b Лариса Кафтан: Сергей Станкевич, советник президента Бориса Ельцина по политическим вопросам: «Над бушующей толпой висел 26-тонный Феликс Дзержинский». Komsomolskaja Prawda. [dostęp 2023-12-25]. (ros.).
- ↑ Памятник Дзержинскому в Москве. Досье. TASS. [dostęp 2023-12-25]. (ros.).
- ↑ Неизвестные факты о памятнике Дзержинскому. Moskowskij Komsomolec, 24.06.2015. [dostęp 2023-12-25]. (ros.).
- ↑ Виктория Волошина: «Народ соскучился по Дзержинскому». Izwiestija, 29.09.2002. [dostęp 2023-12-25]. (ros.).
- ↑ Памятник Дзержинскому с Лубянки отреставрируют. BBC, 18.04.2012. [dostęp 2023-12-25]. (ros.).
- ↑ Памятник Феликсу Дзержинскому будет отреставрирован и возвращен на Лубянку. 11.10.2013. [dostęp 2023-12-25]. (ros.).
- ↑ Мосгордуму не просили вернуть памятник Дзержинскому на Лубянку. RIA Nowosti, 12.10.2013. [dostęp 2023-12-25]. (ros.).
- ↑ М. Шевчук: Коммунисты "положили под сукно" референдум о памятнике Дзержинскому. Деловой Петербург, 21.07.2015. [dostęp 2023-12-25]. (ros.).
- ↑ "Офицеры России" призвали вернуть памятник Дзержинскому на Лубянку. RIA Nowosti, 18.12.2020. [dostęp 2023-12-25]. (ros.).
- ↑ Писатели и блогеры попросили вернуть памятник Дзержинскому на Лубянку. RIA Nowosti, 8.02.2021. [dostęp 2023-12-25]. (ros.).
- ↑ Прокуратура назвала незаконным снос памятника Дзержинскому на Лубянке. Накануне.RU, 26.04.2021. [dostęp 2023-12-25]. (ros.).
- ↑ Александра Баландина: Фонтан и «Аленка»: как читатели СМИ голосовали за памятник на Лубянке. gazeta.ru, 25.02.2021. [dostęp 2023-12-25]. (ros.).
- ↑ a b Виктория Полякова: Собянин решил оставить Лубянскую площадь без памятника. РБК, 26.02.2021. [dostęp 2023-12-25]. (ros.).
- ↑ Повторного обсуждения вопроса памятника на Лубянке не будет. Wiesti, 3.05.2021. [dostęp 2023-12-25]. (ros.).