Konserwacja i restauracja zabytków

Konserwacja zabytków w pracowni Muzeum Narodowego w Warszawie

Konserwacja zabytkowego lustra w Muzeum Górnośląskim

Prace konserwatorskie na Akropolu ateńskim

Konserwacja i restauracja zabytków – badanie, inwentaryzacja i utrzymywanie obiektu zabytkowego w dobrym stanie technicznym przez jak najdłuższy czas. Dziedzina związana z historią sztuki, archeologią i muzealnictwem. Rzadko stosowanym określeniem jest konserwatorstwo.

Dziedzina konserwacji i restauracji zabytków posługuje się szerokim wachlarzem zabiegów, z których najczęściej stosowane są: konserwacja (rozumiana jako jeden z zabiegów konserwatorskich), restauracja, rekonstrukcja, adaptacja, odbudowa, anastyloza, rewaloryzacja i rewitalizacja.

Konserwacja zabytków

Konserwacja zabytków kieruje się dwoma fundamentalnymi zasadami: zasadą minimalnej interwencji polegająca na zastosowaniu jak najskromniejszych środków, które mają wpływ na istniejącą tkankę zabytkową, zasadą odwracalności interwencji polegająca na tym, że zawsze winna istnieć możliwość zlikwidowania skutków zabiegu konserwatorskiego, gdyby zaistniała potrzeba powrotu do stanu sprzed interwencji.

W tym znaczeniu konserwacja zabytków polega na działaniu, którego celem jest zapewnienie zabytkowej tkance dzieł sztuki (obrazów, rzeźb, wyrobów rzemiosła, a także obiektów architektonicznych, całych zespołów urbanistycznych, zabytkowych parków, stanowisk archeologicznych itp.) możliwości jak najdłuższego istnienia w niezmienionym stanie.

Konserwację taką przeprowadza się po dokładnym zinwentaryzowaniu obiektu, przeprowadzeniu badań archiwalnych, historycznych i techniczno-naukowych mających na celu ustalenie stanu dzieła, wieku i wartości zabytkowej poszczególnych elementów obiektu, zakresu prac, określenia, niezbędnych dla osiągnięcia celu projektu, zabiegów konserwatorskich.

Badania pozwalające na wykonanie restauracji, a nawet rekonstrukcji brakujących elementów przy jednoczesnym usunięciu późniejszych, czasem mniej wartościowych, naleciałości mogą stanowić istotną część interwencji konserwatorskiej.

Podstawowym celem konserwacji jest jak najskuteczniejsze zwolnienie procesu degradacji oryginalnych elementów zabytku.

Konserwacja w większości przypadków polega na:

• zabiegach chemicznych, m.in. przywracających równowagę kwasową obiektu, usuwających szkodliwe mikroorganizmy, przywracających pierwotny wygląd zabytku i wzmacniających jego strukturę.
• działaniach fizycznych, m.in. usuwających mikroorganizmy (np. promieniami rentgena), wzmacniających strukturę obiektu (np. nasycanie roztworami żywic), osuszających lub nawilżających obiekt.

Konserwacja ma zawsze charakter zachowawczy, bez uzupełniania brakujących fragmentów zabytku. W przypadku konieczności uzupełnienia brakującej tkanki zabytkowej, zabieg konserwatorski poszerza się o rekonstrukcje, a całość interwencji nabiera charakteru restauracji obiektu.

W zabiegach restauratorskich dopuszcza się rekonstrukcje – pod warunkiem, iż po interwencji istnieje możliwość stosunkowo łatwej identyfikacji elementów dodanych do zabytkowej tkanki. W wielu przypadkach konserwacja zabytków zaleca uzupełnianie brakującej tkanki zabytkowej współczesną formą zharmonizowaną z charakterem zabytku w wymiarze estetycznym i materiałowym.

Restauracja zabytków

Restauracja Akropolu ateńskiego (2002)

Restauracja – zespół działań zmierzających do przywrócenia uszkodzonej lub zmienionej budowli jej dawniejszej formy architektonicznej, wartości artystycznej i użytkowej; prace restauratorskie przeprowadzane są na podstawie zachowanych materiałów archiwalnych w postaci planów, zdjęć itp. z użyciem oryginalnych detali i zachowaniem ocalałych fragmentów budowli.

Obiekty poddane restauracji (w Polsce)

Kraków

• dziedziniec wawelski, któremu przywrócono renesansowy wygląd wraz z arkadowymi krużgankami, które zostały zamurowane podczas zaborów

Poznań

• katedra poznańska, której przywrócono gotycką bryłę z zachowaniem renesansowych fragmentów po zniszczeniach wojennych

Zamość

• attyka i babiniec w Synagodze na podstawie reliktów (1967-1972)
• attyka na Ratuszu (1937-1939)
• attyka oraz skarpa w narożnej kamienicy przy ul. Kolegiackiej (1978)
• attyka w kamienicy „Pod Madonną”, Rynek Wielki nr 22, na podstawie fotografii z XIX w. (1979)
• attyka w kamienicy Rynek Wielki nr 28, na podstawie akwareli z 1853 r. (1979)
• attyka w kamienicy Rynek Wielki nr 30, na podstawie akwareli z 1853 r. (1979)
• attyka w kamienicy Rynek Wielki nr 24 (1979)
• attyka w kamienicy Rynek Wielki nr 26 (1979)
• szczyt Katedry Zmartwychwstania Pańskiego i św. Tomasza Apostoła w Zamościu

Łowicz

• Nowy Rynek

Zobacz też

• konserwacja zabytków
• rekonstrukcja
• adaptacja
• remont
• Ochrona zabytków
• Adaptacja
• Restauracja
• Rekonstrukcja
• Karta Wenecka
• Pracownie Konserwacji Zabytków
• Generalny Konserwator Zabytków

Bibliografia

• Witold Szolginia: Architektura. Warszawa: Sigma NOT, 1992, s. 78. ISBN 83-85001-89-1.