Akropol ateński

Akropol
Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO
Państwo	Grecja
Typ	kulturowy
Spełniane kryterium	I, II, III, IV, VI
Numer ref.	404
Region	Europa i Ameryka Północna
Historia wpisania na listę
Wpisanie na listę	1987 na 11. sesji
Położenie na mapie Aten Akropol
Położenie na mapie Grecji Akropol
37°58′17,58″N 23°43′35,62″E

Model wg stanu na r. ok. 400 p.n.e.

Akropol ateński (nw.gr. Ακρόπολη Αθηνών, od akropolis = górne miasto) to położone w Atenach wapienne wzgórze o wysokości względnej 90 m (157 m n.p.m.). Był ufortyfikowanym wzgórzem, na którym już w czasach mykeńskich zbudowano cytadelę. W okresie późniejszym Akropol stał się miejscem kultu. Świątynie zbudowane w okresie archaicznym zostały zniszczone podczas wojen perskich. Podczas odbudowy zainicjowanej przez Peryklesa powstał tu kompleks świątyń: Partenon, Erechtejon, Apteros, sanktuarium Artemidy Brauronia i Propyleje. Zniszczone rzeźby, elementy starszych budowli zostały użyte przy poszerzaniu tarasu w kierunku południowym (odnaleziono je podczas prac archeologicznych rozpoczętych w latach siedemdziesiątych XVIII wieku, w tzw. "gruzowisku perskim"). Perykles odbudowę Akropolu powierzył Fidiaszowi. W pracach uczestniczyli także inni wielcy architekci greccy: Iktinos, Mnesikles i Kallikrates.

Za akropolem ateńskim znajdował barathron – rozpadlina lub dół, do którego wrzucano skazanych na śmierć przestępców, aby ich ciała splugawiły zwierzęta padlinożerne.

Budowle

• Partenon – świątynia zbudowana z inicjatywy wielkiego Peryklesa w latach 447–432 p.n.e., na cześć bogini Ateny (Atena Partenos), patronki miasta. Została zaprojektowana w porządku doryckim. Dzieła rzeźbiarskie zaprojektował Fidiasz, uważany za najwybitniejszego rzeźbiarza starożytnej Grecji. Wewnątrz świątyni stał gigantyczny posąg Ateny ze złota i kości słoniowej, najprawdopodobniej wyrzeźbiony osobiście przez Fidiasza;
• Erechtejon – świątynia w porządku jońskim zbudowana na cześć bohatera Erechteusza, poświęcona Posejdonowi i Atenie;
• Świątynia Ateny Nike (Nike Apteros 450–421 p.n.e.) – świątynia Ateny Zwycięskiej w porządku jońskim
• Propyleje (Propyleie) – budowla wejściowa.
• Pinakoteka – zbiór obrazów, dzieł sztuki, magazyn, skarbiec

Rekonstrukcja Akropolu na ilustracji z początków XX w.

Plan akropolu

Plan przedstawia główne pozostałości archeologiczne na wzgórzu ateńskim.

1. Partenon
2. Stara świątynia Ateny (Hekatompedon)
3. Erechtejon
4. Statua Ateny Promachos
5. Propyleje
6. Świątynia Ateny Nike
7. Eleusinion
8. Sanktuarium Artemidy Brauronia
9. Chalkoteka
10. Pandroseion
11. Dom Arrefor
12. Ołtarz Ateny Polias
13. Świątynia Zeusa Polieusa
14. Sanktuarium Pandiona
15. Odeon Heroda Attyka
16. Stoa Eumenesa
17. Świątynia Asklepiosa
18. Teatr Dionizosa
19. Odeon Peryklesa
20. Temenos Dionizosa
21. Aglaurejon

Historia

• neolit – pierwsze ślady osadnictwa
• X wiek p.n.e. – pierwsze ślady murów obronnych (o grubości 4,5-6,0 metrów)
• 1 połowa VI wieku p.n.e. – powstaje świątynia zwana Hekatompedonem
• ok. 560 p.n.e. – Pizystrat wznosi pierwsze propyleje i powiększa świątynię poświęconą Atenie
• 480 p.n.e. – Persowie niszczą świątynie i fortyfikacje Akropolu
• 447 p.n.e. – początek odbudowy Akropolu z inicjatywy Peryklesa – rozpoczęcie budowy Partenonu
• 438 p.n.e. – początek budowy Propylei
• 424 p.n.e. – zakończono budowę świątyni Ateny Nike (Ateny zwycięskiej)
• 406 p.n.e. – zakończenie budowy Erechtejonu
• 334 p.n.e. – Aleksander Wielki po zwycięskiej bitwie nad Granikiem kazał zawiesić na Partenonie tarcze z pozłacanego brązu
• połowa III wieku p.n.e. – król Pergamonu Attalos I funduje grupę rzeźb dla uczczenia swego zwycięstwa na Galatami
• 27 p.n.e. – Rzymianie wznoszą świątynie Romy i Augusta
• 662 – Partenon zostaje przekształcony w kościół Matki Bożej
• 1456 – zdobycie Aten przez Turków – Parteneon zostaje przekształcony w meczet
• 26 września 1687 – flota wenecka podczas bitwy z Turkami ostrzelała Akropol, powodując eksplozję prochu zgromadzonego na Akropolu, która zniszczyła wiele budowli.
• 1801-1812 – rabunkowa eksploracja marmurów na akropolu i wywiezienie ich przez lorda Elgina do Londynu (zob. Marmury Elgina).
• 1834 – rozpoczęcie prac archeologicznych na Akropolu, trwających do dziś.
• 1941 – Manolis Glezos i Apostolos Sandas zerwali zawieszoną na Akropolu nazistowską flagę
• 1975 – rozpoczęła się wielka rekonstrukcja zniszczonych zabytków Akropolu
• 2004 – rozpoczęto czyszczenie marmurowych budowli Akropolu za pomocą nieinwazyjnego lasera

Zobacz też

• Lista Światowego Dziedzictwa UNESCO w Grecji

Bibliografia

• Praca zbiorowa pod redakcja Aleksandra Krawczuka, 2005, Wielka Historia Świata Tom 3 Świat okresu cywilizacji klasycznych, str. 132, Oficyna Wydawnicza FOGRA, ​ISBN 83-85719-84-9​.

Linki zewnętrzne

• Greece, Athens, Acropolis Virtual Tour with map and compass effect by Tolomeus (ang.)
• Strona muzeum na Akropolu (ang.). [dostęp 28 maja 2013].