Ochrona zabytków w Polsce

Oznakowanie obiektów wpisanych do rejestru zabytków na terenie Polski obowiązujące od 2004 r.

Dawne oznakowanie obiektów wpisanych do rejestru zabytków (na podstawie ustawy z dnia 15 lutego 1962 o ochronie dóbr kultury)

Tablica informacyjna Biura Odbudowy Stolicy

Kraków, cmentarz Rakowicki

Ochrona zabytków w rozumieniu przyjętym w obowiązującej obecnie w Polsce ustawie o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z 23 lipca 2003 r. oznacza działania organów administracji publicznych podejmowane w celu:

• zapewnienia warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych umożliwiających trwałe zachowanie zabytków oraz ich zagospodarowanie i utrzymanie;
• zapobiegania zjawiskom niepożądanym: niszczeniu i niewłaściwemu korzystaniu z zabytków, ich kradzieżom, zaginięciom, nielegalnemu wywozowi za granicę;
• kontrolowania stanu zachowania i przeznaczenia zabytków;
• uwzględniania zadań ochronnych w procesie planowania, zagospodarowania przestrzennego oraz kształtowania środowiska.

Formy ochrony zabytków

Zgodnie z ustawą istnieje pięć form ochrony zabytków:

• wpis do rejestru zabytków;
• wpis na Listę Skarbów Dziedzictwa;
• uznanie za pomnik historii
• utworzenie parku kulturowego;
• ustalenie wymogów ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego lub w decyzji lokalizacyjnej;

Wpis do gminnej ewidencji zabytków nie jest formą ochrony zabytków w myśl Ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z 23 lipca 2003 r.. Ustawa odróżnia zatem ochronę zabytków, która ma być sprawowana przez organy państwowe i opiekę nad zabytkami, sprawowaną przez właścicieli i użytkowników zabytków. Takie ujęcie problematyki ochrony zabytków stanowi naśladownictwo niemieckich wzorców legislacyjnych, w których odróżnia się Denkmalschutz (ochronę zabytków) od Denkmalpflege (opieki nad zabytkami).

W wielu pracach teoretycznych dotyczących ochrony zabytków pojęcie to definiuje się jednak znacznie szerzej, jako ogół działań podejmowanych wobec zabytków dla zapewnienia zachowania ich substancji zabytkowej i umożliwienia społeczeństwu korzystania z wartości zabytkowych, których zabytki są nośnikami. W takim ujęciu pojęcie ochrony zabytków może być utożsamione z pojęciem konserwacji zabytków.

Mały słownik ochrony zabytków definiuje ochronę zabytków jako ogół działań mających na celu zapewnienie zabytkom:

• trwanie dum mundus durat (jak długo będzie istniał świat);
• uczestnictwa w kształtowaniu świadomości indywidualnej i społecznej;
• wypełniania roli składnika współkształtującego środowisko człowieka.

Z tak szerokiej definicji pojęcia ochrony zabytków wynika, że obejmuje ona:

• formułowanie teorii i zasad konserwatorskich,
• prawodawstwo,
• czynności administracyjne,
• badania nad zastosowaniem nowych środków i metod konserwatorskich,
• badania zabytków,
• współuczestnictwo w planowaniu gospodarczym i planowaniu przestrzennym,
• sporządzanie projektów technicznych,
• wykonywanie prac przy zabytkach,
• bieżące utrzymywanie zabytków i zapobieganie szkodliwym oddziaływaniom,
• upowszechnianie wiedzy o zabytkach,
• organizowanie i wypełnianie społecznej opieki nad zabytkami.

Bibliografia

• Mieczysław Kurzątkowski: Mały słownik ochrony zabytków. Warszawa, Ministerstwo Kultury i Sztuki. Ośrodek Dokumentacji Zabytków, 1989.

Zapoznaj się z zastrzeżeniami dotyczącymi pojęć prawnych w Wikipedii.