Roland Barthes

Roland Barthes Roland Gérard Barthes
Data i miejsce urodzenia	12 listopada 1915 Cherbourg
Data i miejsce śmierci	25 marca 1980 Paryż
Zawód	krytyk literacki, filozof
Narodowość	francuska

Roland Barthes fr: ʀɔlɑ̃: baʀt, (ur. 12 listopada 1915 w Cherbourgu, zm. 25 marca 1980 w Paryżu) – francuski krytyk literacki, pisarz, czołowy przedstawiciel strukturalizmu i poststrukturalizmu francuskiego, teoretyk semiologii.

Życiorys

Urodził się jako syn Louisa Barthes’a, służącego wówczas w marynarce wojennej, oraz jego towarzyszki życia Henriette Binger. Ojca stracił wcześnie – Louis Barthes poległ podczas bitwy morskiej na Morzu Północnym. Lata dzieciństwa spędził w Bajonnie, wychowywany przez matkę i ciotkę, kobietą bardzo muzykalną, która udzielała mu lekcji gry na fortepianie; w 1924 roku razem z matką przeprowadzili się do Paryża. W autobiograficznym tekście Barthes wspomina: "W mojej przeszłości najbardziej fascynuje mnie dzieciństwo; to właśnie ono – i tylko ono – kiedy spoglądam wstecz – sprawia, że nie żałuję czasu minionego".

Przez całe życie wielkie znaczenie miał dla Barthes’a teatr. Już jako uczeń udzielał się w szkolnej trupie teatralnej – jedną z jego najważniejszych ról była rola króla Dariusza. W pracy maturalnej zajmował się tragedią grecką. Swoje Essais critiques poświęcił teatrowi awangardowemu.

Barthes był bardzo obiecującym studentem, studiował w latach 1935-1939 na Sorbonie, a licencjat uzyskał na podstawie pracy z literatury klasycznej. Naukę często musiał przerywać ze względu na zły stan zdrowia – cierpiał na gruźlicę, często musiał udawać się do sanatorium. To właśnie z tego względu musiał pożegnać się z myślą o dalszej karierze akademickiej, z tego też względu nie został powołany do armii w chwili wybuchu II wojny światowej.

Lata 1939-1948 spędził Barthes na studiowaniu gramatyki i filologii; opublikował wówczas pierwsze prace, parał się medycyną. W roku 1948 powrócił do zajęć akademickich – podejmował (raczej dorywczo) pracę w Instytutach Francuskich we Francji, Rumunii i Egipcie. Udzielał się wówczas jako autor w lewicowym czasopiśmie paryskim Combat – z artykułów tam publikowanych stworzył swe pierwsze poważne dzieło Le degré zéro de l'écriture (1953). W 1952 roku Barthes trafił do Centre national de la recherche scientifique, gdzie studiował leksykologię i socjologię.

We wczesnych latach sześćdziesiątych zajmował się semiologią i strukturalizmem – pracował na różnych stanowiskach w różnych miastach we Francji; jego – widoczne w publikowanych wówczas pracach – nieortodoksyjne myślenie sprawiło, że znalazł się w konflikcie z innymi myślicielem francuskim, Raymondem Picardem, który zaatakował new criticism (z kierunkiem tym – błędnie – utożsamił on Barthes’a) za obskurantyzm i brak szacunku dla korzeni kultury literackiej.

Pod koniec lat sześćdziesiątych Barthes ugruntował swą pozycję. Odbył podróże do USA i Japonii, pisał do awangardowego magazynu literackiego Tel Quel. W latach siedemdziesiątych kontynuował prace krytycznoliterackie, dążąc do nowych ideałów tekstualności i neutralności powieściowej.

W 1977 otrzymał katedrę semiologii w Collège de France. W tym samym roku zmarła jego matka – Barthes bardzo boleśnie przeżył tę stratę. W swym ostatnim wielkim dziele La chambre claire (Światło obrazu) Barthes przywołuje jej postać: tekst ten jest, z jednej strony, teorią komunikacji odbywającej się za pośrednictwem medium fotografii, z drugiej zaś medytacją nad starą fotografią matki.

W pracach lingwistycznych i semiotycznych Barthes’a można wyróżnić trzy fazy: początkowo dla jego ujęcia mitologii codzienności (Mitologie) miarodajne były poglądy teoretyków takich jak André Gide, Karl Marx i Bertolt Brecht; później można dostrzec w nich wpływy językoznawców, pojawiają się zatem nazwiska takie, jak: Ferdinand de Saussure, Roman Ossipowicz Jakobson oraz Louis Hjelmslev. Nie chcąc dopuścić do powstania sytuacji, w której semiologia ugrzęźnie w dogmatach naukowych, Barthes podjął próbę uwzględniania w swych pracach perspektywy filozoficznej i psychologicznej, ulegając wpływowi dzieła Jacques’a Lacana.

Mimo to jakakolwiek systematyzacja dzieła Barthes’a to zadanie problematyczne: początkowo zafascynowany jakimś tematem, wkrótce go porzucał, zajmował się czymś innym, pozostawiając dokończenie już rozpoczętego dzieła współpracownikom. Ta zasada "przedłużania" i "zmiany miejsca" (Barthes: dépaysement) uchodzi za "demitologizującą zasadę główną" dzieła Barthes’a, choć niektórzy badacze dostrzegają w tym uleganie eskapizmowi.

Barthes był wielkim znawcą muzyki, był pianistą i kompozytorem. Interesował się też malarstwem – zachęcił go do tego jego przyjaciel Cy Twombly.

Potrącony 25 lutego 1980 roku przez ciężarówkę, Barthes zmarł miesiąc później w paryskim szpitalu.

Zbiór (rzekomej) korespondencji Barthes'a, dokumentujący plany akademickie, ogromną miłość do matki i niezwykle intensywną, homoseksualną miłość do Edmonda (pieszczotliwie i konsekwentnie nazywanego "cheri"), znaleźć można w książce Ewy Kuryluk "ENCYKLOPEDIEROTYK", SIC!, Warszawa 2001.

Dzieła Barthes’a

• Le neutre, cours et séminaires au Collège de France 1977 – 1978, éd. Seuil/Imec, 2002.
• Comment vivre ensemble, cours et séminaires au Collège de France ,1976 – 1977 éd. Seuil/Imec, 2002
• Ecrits sur le théâtre, éd. Seuil, 2002.
• Le plaisir du texte précédé de Variations sur l'écriture, éd. Seuil, 2000.
• Œuvres complètes, tome I, éd. Seuil, 1993.
• Œuvres complètes, tome II, éd. Seuil, 1994.
• Œuvres complètes, tome III, éd. Seuil, 1995.
• Incidents, éd. Seuil, 1987.
• L'aventure sémiologique, éd. Seuil, 1985.
• Le bruissement de la langue. Essais critiques IV, éd. Seuil, 1984.
• All except you. Paul Steinberg, éd. Repères, 1983.
• L'obvie et l'obtus. Essais critiques III, éd. Seuil, 1982.
• Le grain de la voix. Entretiens, 1962-1980, éd. Seuil, 1981.
• Sur la littérature, éd. Presses Universitaires de Grenoble, 1980.
• La chambre claire. Note sur la photographie, éd. Gallimard/Seuil/Cahiers du Cinéma, 1980.
• Sollers écrivain, éd. Seuil, 1979.
• Leçon, éd. Seuil, 1978.
• Fragments d'un discours amoureux, éd. Seuil, 1977.
• Alors la Chine ?, éd. Christian Bourgois, 1975.
• Roland Barthes par Roland Barthes, éd. Seuil, 1975.
• Le plaisir du texte, éd. Seuil, 1973.
• Nouveaux essais critiques, éd. Seuil 1972.
• Sade, Fourier, Loyola, éd. Seuil, 1971.
• L'empire des signes, éd. Skira, 1970.
• S/Z, éd. Seuil, 1970.
• Système de la mode, éd. Seuil 1967.
• Critique et vérité, éd. Seuil, 1966.
• Eléments de sémiologie, éd. Denoël/Gonthier, 1965.
• Essais critiques, éd. Seuil, 1964.
• La tour Eiffel, éd. Centre National de la photographie/Seuil, 1964.
• Sur Racine, éd. Seuil, 1963.
• Mythologies, éd. Seuil, 1957.
• Michelet par lui-même, éd. Seuil, 1954.
• Le degré zéro de l'écriture, éd. Seuil, 1953.

Dzieła w języku polskim

• Stopień zero pisania, Warszawa 2009, Wydawnictwo Aletheia, ​ISBN 978-83-61182-41-2​ (Le degré zéro de l'écriture, 1953)
• Mit i znak. Eseje, Warszawa 1970, PIW (zawiera m.in. ocenzurowany wybór tekstów z Mythologies, 1957)
• Mitologie, wyd. I: (Pisma, Tom 3), Warszawa 2000, ​ISBN 83-86989-61-0​, Wydawnictwo KR; wyd II: Warszawa 2008, Wydawnictwo Fundacji Aletheia, ​ISBN 978-83-61182-13-9​ (Mythologies, 1957)
• Podstawy semiologii, tł. Anna Turczyn, Kraków 2009, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Seria EIDOS, ​ISBN 978-83-233-2723-3​ (Eléments de sémiologie 1965)
• System Mody, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2005, seria Cultura, ​ISBN 83-233-2056-X​ (Système de la mode, 1967)
• Imperium znaków, Warszawa, wyd. I: 1999, ​ISBN 83-86989-43-2​, wyd. II: 2004, ​ISBN 83-89158-26-4​, Wydawnictwo KR, (L'empire des signes, 1970, zerwanie z 'fazą strukturalizmu' w twórczości Barthes'a)
• S/Z (Pisma, Tom 1), Warszawa 1999, Wydawnictwo KR, ​ISBN 83-86989-38-6​ (S/Z, 1970)
• Sade, Fourier, Loyola, Warszawa 1996, Wydawnictwo KR, ​ISBN 83-86989-02-5​ (Sade, Fourier, Loyola, 1971)
• Przyjemność tekstu, Warszawa 1997, Wydawnictwo KR, ​ISBN 83-86989-21-1​ (Le plaisir du texte, 1973)
• Fragmenty dyskursu miłosnego (Pisma, Tom 2), Warszawa 1999, Wydawnictwo KR, ​ISBN 83-86989-52-1​ (Fragments d'un discours amoureux, 1977)
• Lektury (Pisma, Tom 4), Wydawnictwo KR, Warszawa 2001, ​ISBN 83-86989-88-2​ (teksty z lat 1964-1980 wybrane z: Œuvres complètes T. 2, Œuvres complètes T. 3)
• Światło obrazu. Uwagi o fotografii, Warszawa, wyd. I: 1996 ​ISBN 83-902653-7-0​, wyd II: 2008 ​ISBN 978-83-61182-14-6​, Wydawnictwo Aletheia, (La chambre claire. Note sur la photographie, 1980)
• Wychodząc z kina, przeł. Ł. Demby, [w:] Interpretacja dzieła filmowego – antologia przekładów, red. Wiesław Godzic, Uniwersytet Jagielloński – skrypty uczelniane (nr 679), Kraków 1993, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, s. 157-160.

Linki zewnętrzne

• Strona Roland Barthes – Philippe Sollers (fr.)