Rumianek bezpromieniowy
Systematyka[1][2] | |
Domena | |
---|---|
Królestwo | |
Podkrólestwo | |
Nadgromada | |
Gromada | |
Podgromada | |
Nadklasa | |
Klasa | |
Nadrząd | |
Rząd | |
Rodzina | |
Podrodzina | |
Rodzaj | |
Gatunek |
rumianek bezpromieniowy |
Nazwa systematyczna | |
Matricaria discoidea DC. Prodr. 6:50. 1838[3] |
Rumianek bezpromieniowy[4] (Matricaria discoidea DC.) – gatunek rośliny należący do rodziny astrowatych[3]. Popularnie nazywany jest także maruną, rumiankiem amerykańskim lub rumiankiem cygańskim[5].
Rozmieszczenie geograficzne
[edytuj | edytuj kod]Naturalnym obszarem występowania tego gatunku jest Ameryka Północna i Azja Wschodnia[6]. Rozprzestrzenił się jednak i obecnie jest pospolity nie tylko w całej Ameryce Północnej, ale także w całej Europie. Występuje także w Azji Wschodniej i Północnej, na południowym krańcu Ameryki Południowej, niektórych regionach Afryki i na Nowej Zelandii[7]. W Europie jest kenofitem. Sprowadzony został w 1866 r. do ogrodu botanicznego i wkrótce potem stwierdzono jego występowanie na siedliskach synantropijnych[6]. Na przełomie XIX i XX wieku szeroko się rozprzestrzenił. W Europie Środkowej po raz pierwszy zanotowano jego występowanie w okolicach Grodna w 1783 r. Później pojawił się także w Czechach, Niemczech i Skandynawii[5]. Obecnie w Polsce jest rośliną bardzo pospolitą[8]. We florze Polski ma status kenofita, a dokładniej epekofita[5].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]- Łodyga
- Wzniesiona lub pokładająca się, silnie rozgałęziona, naga, o wysokości do 40 cm, dość gruba. Cała roślina ma charakterystyczny zapach rumianku[9].
- Liście
- Ulistnienie naprzemianległe, gęste. Liście siedzące, 2-3 krotnie pierzastodzielne, złożone z równowąskich listków[9].
- Kwiaty
- Bardzo drobne kwiaty zebrane w koszyczki o średnicy 13-25 mm wyrastające na krótkich, górą nieco zgrubiałych szypułkach na szczytach łodyg[9]. Okrywa koszyczka złożona z szeroko obłonionych, jajowatych i tępo zakończonych listków w kilku szeregach. Dno koszyczka jest stożkowate i puste wewnątrz, bez plewinek. W koszyczku występują głównie obupłciowe kwiaty rurkowe, kwiatów języczkowych przeważnie brak. Kwiaty rurkowe o prostej rurce, 4-ząbkowe, zielonożółtego koloru[5].
- Owoc
- Niełupki brunatnoszarego koloru o szerokości ok. 0,5 mm i długości 2 mm, posiadające po bokach ciemniejsze, żywiczne smużki. Od wewnątrz mają 4 żeberka, na szczycie krótki rąbek. Nie mają puchu kielichowego[9].
-
Liść
-
Kwiatostany
-
Kwiaty
-
Owoce
Biologia i ekologia
[edytuj | edytuj kod]- Rozwój
- Roślina jednoroczna. Kwitnie od czerwca do września. Jest owadopylna i wiatrosiewna[5]. Jedna roślina wytwarza około 5 tysięcy nasion[10]. Są bardzo odporne na mróz i suszę (m.in. dzięki żywicznym smużkom)[9].
- Siedlisko
- Roślina siedlisk ruderalnych i segetalnych. Występuje na przydrożach, nieużytkach, wydepczyskach, podwórkach, gruzowiskach, terenach kolejowych i sportowych oraz w ogrodach i na polach uprawnych, jako chwast. W Polsce rośnie na niżu i w piętrze pogórza[5]. Preferuje gleby żyzne, wilgotne, gliniaste, piaszczysto-gliniaste, częściowo także piaszczyste. Jest chwastem głównie w zbożach i kukurydzy[10]. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla O/All. Polygonion avicularis i Ass. Lolio-Polygonetum[11].
- Właściwości fitochemiczne
- Zawiera liczne związki chemiczne i olejki eteryczne. Spożyty przez bydło mleczne nadaje mleku nieprzyjemny aromat[12].
- Genetyka
- Liczba chromosomów 2n = 18[8].
- Korelacje międzygatunkowe
- Pasożytują na nim grzyby Podosphaera fusca i Podosphaera xanthii wywołujące mączniaka prawdziwego, grzybopodobny lęgniowiec Paraperonospora leptosperma wywołujący mączniaka rzekomego i żeruje pluskwiak Brachycaudus helichrysi[13].
Zastosowanie
[edytuj | edytuj kod]- Roślina lecznicza:
- Surowiec zielarski: koszyczki kwiatowe (Anthodium Matricariae discoideae). Zawierają 1-1,5% olejków eterycznych, matrycynę, kwas chamazulenowy, kwas walerianowy, chamazulen, patuletynę, luteolinę, komosynę, kwercytynę, chryzoeriol, izoramnetynę, umbeliferon, herniarynę, poliacetyleny, seskwiterpeny laktonowe. Olejki eteryczne zawierają chamazulen, bisabolol, farnezen i mircen. Był dawniej stosowany w medycynie ludowej. Obecnie w Europie (poza Rosją) nie jest używany w celach leczniczych, gdyż zawiera niewiele azulenu. W celach tych stosuje się rumianek pospolity[14].
- Działanie: napotne, przeciwzapalne, rozkurczające, podobne do rumianku pospolitego, jednakże słabsze. Rumianek bezpromieniowy używany bywa do zwalczania robaków (glista ludzka, włosogłówka ludzka, owsik ludzki) i wyprysków na skórze, pokrzywki, świądu[15].
- Zbiór i suszenie: zbiera się koszyczki podczas kwitnienia, suszy pojedynczą warstwą w zacienionym i przewiewnym miejscu. Wysuszone przechowuje się w zamkniętych pojemnikach[16].
- Inne zastosowania: Kwiatostany były zjadane na surowo przez dzieci Indian Ameryki Północnej i Eskimosów. Indianie Flathead używali ich do konserwowania jagód i mięsa. Można je dodawać do sałatek, jako przyprawę do różnych dań oraz do przyrządzania herbaty. Swoim aromatem przypomina ananasy[17].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens , Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).
- ↑ a b The Plant List. [dostęp 2018-02-22].
- ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Vascular Plants of Poland - A Checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 1995. ISBN 83-85444-38-6.
- ↑ a b c d e f Barbara Sudnik-Wójcikowska: Rośliny synantropijne. Warszawa: Multico, 2011. ISBN 978-83-7073-514-2. OCLC 948856513.
- ↑ a b Gatunki obce w Polsce. [dostęp 2018-02-22].
- ↑ Discover Life Maps. [dostęp 2018-02-22].
- ↑ a b Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
- ↑ a b c d e František Činčura, Viera Feráková, Jozef Májovský, Ladislav Šomšák, Ján Záborský: Pospolite rośliny środkowej Europy. Jindřich Krejča, Magdaléna Záborská (ilustracje). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo rolnicze i Leśne, 1990. ISBN 83-09-01473-2.
- ↑ a b Horst Klaaβen, Joachim Freitag: Profesjonalny atlas chwastów. Limburgerhof: BASF Aktiengeselschaft, 2004.
- ↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
- ↑ Notatnik rolnika. Rumianek bezpromieniowy. [dostęp 2018-02-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-02-22)].
- ↑ Malcolm Storey: Matricaria discoidea DC. (Pineapple-weed, Rayless Mayweed). [w:] BioInfo (UK) [on-line]. [dostęp 2018-02-28].
- ↑ Anna Mazerant-Leszkowska: Mała księga ziół. Warszawa: Inst. Wyd. Zw. Zawodowych, 1990. ISBN 83-202-0810-6.
- ↑ Środki przeciwrobacze. Rumianek bezpromieniowy. [dostęp 2018-02-22].
- ↑ Jan Macků, Jindrich Krejča, Apoloniusz Rymkiewicz: Atlas roślin leczniczych. Wrocław [etc.]: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, 1989. ISBN 83-04-03281-3.
- ↑ Łukasz Łuczaj: Dzikie rośliny jadalne Polski. Przewodnik survivalovy. Chemigrafia, 2004. ISBN 83-904633-5-0.
- BioLib: 41454
- EoL: 488415
- EUNIS: 155538
- Flora of North America: 242331665
- FloraWeb: 3597
- GBIF: 3103791
- identyfikator iNaturalist: 52992
- IPNI: 154716-2
- ITIS: 501470
- NCBI: 883867
- identyfikator Plant List (Royal Botanic Gardens, Kew): gcc-127165
- Plants of the World: urn:lsid:ipni.org:names:154716-2
- Tela Botanica: 41027
- identyfikator Tropicos: 2702888
- USDA PLANTS: MADI6
- CoL: 736RP